امروز در عصر رسانه های دیجیتال و برخط و شبکه های اجتماعی که هر خبری با سرعت برق و باد در جامعه می پیچد، سخن گفتن از دین یا پیشوایان دین به سبب اهمیت آن با سرعت بیشتری بازتاب دارد. مداحی، روایتی یا پس از شنیدن واکنش ها به سخنانش، حکایتی را نقل می کند. در این حکایت اسامی برخی از پیشوایان دین و مقدسات در کنار واژه های قمار و مستی قرار می گیرند. آنچه جای خالی آن در این روایت یا حکایت احساس می شود، درایت است.
درایت از آداب روایت است و امامان شیعه(ع) بسیار به آن اهتمام داشتند. درایت به معنی آگاهی و دانایی است. امام باقر علیه السلام فرمود: فانّ المعرفه هی الدرایه للروایه یعنی شناخت، درایت و فهم روایت است نه صِرف نقل آن. در اصطلاح حوزوی، علم درایه به معنی شناخت عام و خاص، مطلق و مقید، محکم و متشابه و گونه های مختلف حدیث است.
شیخ صدوق از امام باقر علیه السلام روایت کرده که مومن با درایت در روایات به بالاترین درجه ایمان دست می یابد. هم او آورده است که درایت یک حدیث بهتر از روایت هزار حدیث است. (معانی الاخبار، ص ۲)
این سخن علی(ع) در معرفی اهل بیت (ع) است که فرمود: دین را چنان که باید، دانستند و آموختند و به کار بستند، نه آنکه تنها آن را شنیدند و نقل کردند؛ زیرا راویان دانش بسیار امّا پاسداران آن اندکند.(نهج البلاغه، خطبه ۲۳۹)
باز از همان امام است که فرمود: همت بیخردان، روایت و همت عالمان، درایت است.(کنز الفوائد کراجکی، ص ۱۹۴) همچنین فرمود: عاقل به درایات عمل می کند و جاهل به روایات.(اعلام الدین فی صفات المومنین دیلمی، ص ۸۷)
به سبب ضرورت درایت است که در گذشته حوزه های علمیه اجازه روایت مرسوم بود. هر کسی اجازه نداشت حدیث روایت کند.
نقل گرایی زیاد قدرت تفکر و اندیشیدن را از روایتگر سلب می کند. غلبه احساسات و عواطف نیز مزید بر علت شده و بر منطق و عقل چیره می‌شود. در اظهار محبت و مودّت به اهل بیت (ع) نباید عواطف مانع درایت گردند. احساس و عاطفه لازم و پشتوانه دین است اما در حدّ چاشنی نه جایگزین عقل و منطق.
اگر امروز روحانیون و ذاکران اهل بیت در نقل روایات، درایت ورزی کنند هم خود از بسیاری آسیب ها در امان خواهند بود، هم بهانه را از دست مخالفان می ستانند. فقدان درایت در روایات منسوب به امامان شیعه، توده های مردم را خرافی و تحصیل کردگان را به دین گریزی سوق می دهد.
* دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
