آمریکا که در ماه‌های اخیر اقدامات خصمانه خود علیه ایران را شدت بخشیده و حتی در این راه حرکت از پیش طراحی شده حرکت ناو هواپیمابر خود به خلیج فارس را با بزرگنمایی غیر متعارف در رسانه‌ها منتشر کرده بود این روز‌ها به گونه‌ای دیگر سخن می‌گوید.
«دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا، بطور مرتب در توئیتر از تمایل خود برای مذاکره با ایران سخن می‌گوید و حتی در یکی از پیام‌های خود به صراحت تغییر حاکمیت در ایران را رد کرده است.
مواردی همچون اظهارات اخیر «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در مورد اینستکس، انتشار گزارش‌هایی در مورد ادامه فروش نفت ایران به مشتریان آسیایی، کم رنگ شدن حضور «جان بولتون» در تصصمیم گیری‌های کاخ سفید در خصوص ایران، برنامه سفر «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن به تهران، سفر پمپئو به اروپا برای یافتن راه ارتباطی با ایران و. از جمله مواردی هستند که می‌توان از آنها به عنوان نشانه‌ای برای تغییر رویکرد آمریکا در برابر ایران یاد کرد، اما آیا این تغییر به خواست خود آمریکا بوده یا عوامل دیگری در این رابطه نقش داشته‌اند؟
اینستکس
اینستکس یا همان ساز و کار مالی اروپا برای تجارت با ایران برای زنده نگه داشتن برجام، از همان اولین روز‌های مطرح شدن با مخالفت آمریکا همراه بود و فشار‌های واشنگتن موجب شده تا اروپایی با کندی بیش از حد در این زمینه حرکت کنند تا جائیکه هنوز این ساز و کار مالی آغاز به کار نکرده است.
فشار آمریکا بر اروپا برای امتناع از تجارت با ایران بر کسی پوشیده نیست، اما در این میان مایک پمپئو که به آلمان سفر کرده بود اعلام میکند که صادرات موارد غیر تحریمی به ایران و استفاده از اینستکس مجاز بوده و مشکلی ندارد.
این صحبت‌های پمپئو نشان می‌دهد که آمریکا در موضع خود در خصوص اینستکس تغییراتی را داده است. اما این تغییر به چه دلیل بوده است؟
اقدام ایران در ماه گذشته برای کاهش میزان اقدامات خود در برجام و تعیین جدول زمانی برای اروپا در خصوص عمل به تعهدات برجامی عاملی بود که موجب واکنش گسترده کشورهای اروپایی بویژه طرف‌های اروپایی برجام شد. پافشاری مقامات ارشد بروکسل مبنی بر لزوم حفظ برجام و تاکید برای راضی نگه داشتن ایران شاید عاملی در تغییر رویه واشنگتن در این خصوص بوده باشد.
ادامه خرید نفت
روز پنجشنبه خبری در رسانه‌های غربی منتشر شد که خیلی زود با واکنش مقامات وزارت خارجه آمریکا مواجه شد. خبر از این قرار بود که فروش نفت ایران به مشتریان با وجود فشار‌های آمریکا همچنان ادامه دارد.
وال استریت ژورنال شامگاه پنجشنبه در گزارشی خبر داد که برخی کشور‌ها مانند چین و هند هنوز برای خرید محدود نفت از ایران، معافیت‌هایی از آمریکا دریافت کرده‌اند.
این نشریه در گزارش خود به نقل از برایان هوک نوشته بود: کشور‌هایی که به سقف تعیین‌شده از سوی آمریکا نرسیده‌اند می‌توانند به خرید نفت از ایران ادامه دهند.
خبرگزاری رویترز هم بامداد جمعه در گزارشی نوشته بود عربستان سعودی علیرغم افزایش تولید نفت در ماه مه میلادی نتوانسته کاهش صادرات نفت ایران را جبران کند.
در این میان اخبار غیر رسمی حکایت از آن دارند که ادامه صادرات نفت ایران یکی از پیش شرط‌های تهران برای مذاکره احتمالی با آمریکاست.
کم رنگ شدن بولتون
از حدود یک ماه قبل خبر‌هایی در مورد اختلاف نظر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با «جان بولتون» مشاور امنیت ملی این کشور، در خصوص ایران، ونزوئلا و کره شمالی منتشر شده بود.
دلیل اصلی انتشار این خبر‌ها یکی شکست کودتای مخالفان دولت ونزوئلا بود که با حمایت آمریکا انجام گرفته بود و دیگری صحبت‌های «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران، در گفتگو با رسانه‌های آمریکایی در خصصوص حطرات «تیم بی» برای آمریکا و شخص ترامپ.
البته به خطر افتادن مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی نیز در بروز اختلاف نظر میان ترامپ و بولتون بی تاثیر نبوده است.
در همین رابطه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در سفر اخیر خود به ژاپن رویکرد ملایم‌تری نسبت به ایران و کره شمالی داشته و علناً با دیدگاه‌ها و اظهارات جان بولتون مشاور امنیت ملی ایالات متحده مخالفت کرده است.
روزنامه نیویورک تایمز در این رابطه در مطلبی نوشته است که ترامپ در موضوعاتی مانند ایران و کره‌شمالی جان بولتون را کنار زده است.
ترامپ همچنین درباره اظهارات بولتون علیه جمهوری اسلامی ایران نیز گفته است: من با اظهارات بولتون درباره احتمال سرنگونی نظام سیاسی ایران، هم‌نظر نیستم. ایران این شانس را دارد که با رهبران فعلی خود یک کشور بزرگ باشد. ما به‌دنبال تغییر رژیم نیستیم. من فقط می‌خواهم این مسئله را روشن کنم؛ ما به‌دنبال این هستیم که ایران به تسلیحات هسته‌ای دست پیدا نکند.
روزنامه نیویورک تایمز به‌نقل از چند مقام رسمی آمریکایی نوشته است که بولتون به‌طور خصوصی ناامیدی و سرخوردگی خود را نسبت به سیاست‌ها و اظهارات ترامپ بیان کرده است.
بی بی سی نیز در این رابطه در گراشی نوشت: گزارش‌هایی که اخیراً در رسانه‌های آمریکایی منتشر شده از نارضایتی دونالد ترامپ از سیاست‌های جان بولتون نه تنها در قبال ایران، که کره شمالی و ونزوئلا پرده برمی‌دارد. ترامپ در روز‌های اخیر، هم در جمع خبرنگاران و هم با بلندگوی همیشه در دسترسش یعنی توئیتر، در مورد کره شمالی و ایران مواضعی کاملاً متفاوت از مشاور امنیت ملی‌اش را اعلام کرده است که نشان از نارضایتی او از عدم نتیجه سیاست‌های آمریکا در مقابل ونزوئلا، کره شمالی و ایران دارد. از آنجایی که شکیبایی از خصلت‌های دونالد ترامپ به حساب نمی‌آید، می‌توان انتظار داشت بی‌سرانجام بودن سیاست‌های تیم فعلی سیاست خارجی و امنیت ملی منجر به عمیق‌تر شدن شکاف میان دونالد ترامپ و آنها شود.
از این‌ها گذشته، خاطره جنگ‌های عراق و افغانستان هنوز در ذهن مردم آمریکا زنده است و آخرین نظرسنجی‌ها هم نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از مردم آمریکا (۴۹٪) از شیوه فعلی روابط ایالات متحده با ایران ناراضی هستند و ۶۰ درصد نیز مخالف حمله پیشگیرانه ایالات متحده به ایرانند.
سفر آبه به ایران
در میان مواردی که می‌تواند نشانه‌ای از تغییر رویه آمریکا در قبال ایران باشد می‌توان به موضوع سفر «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن به ایران اشاره کرد. آبه اواسط ماه جاری میلادی (اواخر خرداد) به تهران می‌آید و بدین ترتیب اولین نخست وزیر ژاپن خواهد بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ به ایران سفر میکند.
رسانه‌های ژاپنی اعلام کرده اند که آبه در این سفر با «حسن روحانی» رئیس جمهور و حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار خواهد کرد.
اخبار غیر رسمی حکایت از آن دارد که آبه حامل پیامی از ترامپ برای ایران است و یکی از مقامات دولتی ژاپن اعلام کرده که ترامپ از «شینزو آبه»، نخست‌وزیر ژاپن درخواست کرده است که به زودی زمینه برگزاری دیداری میان مقامات ایران و آمریکا را فراهم کند.
گفتنی است که ترامپ از تمایل نخست‌وزیر ژاپن برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا جهت کاهش تنش‌ها در منطقه حمایت کرده و گفته بود: می‌دانم که شینزو آبه و کشور ژاپن روابط بسیار خوبی با رهبران ایران دارد، پس منتظر می‌مانیم تا ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد.
رئیس جمهور آمریکا همچنین در مورد سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران نیز گفت: آقای نخست‌وزیر درباره آن با من صحبت کرده و من معتقدم که ایران خواهان گفتگو خواهد شد. اگر آنها بخواهند صحبت کنند، ما نیز خواستار گفتگو هستیم. خواهیم دید که چه میشود. کسی نمی‌خواهد شاهد وقوع اتفاقات بد باشد، به ویژه من.
پمپئو به دنبال کانال ارتباطی
در میان این رویداد‌ها مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا از روز جمعه سفر خود به کشورهای اروپایی را آغاز کرده است. آسوشیتدپرس در گزارشی در خصوص سفر پمپئو به کشورهای اروپایی نوشته بود: یکی از اهداف سفر پومپئو احتمالاً جستجوی یک کانال ارتباطی با جمهوری اسلامی ایران است.
قرار بود سفر وزیر خارجه آمریکا به آلمان، سوئیس، هلند و انگلیس ماه گذشته انجام شود، اما زمانی که او در بروکسل بود، هم‌زمان با بحرانی شدن وضعیت خلیج فارس در نتیجه تنش میان ایران و آمریکا، وی به شکلی غیرمترقبه راهی بغداد شد و ادامه سفر اروپایی خود را به بعد موکول کرد.
وزیر خارجه آمریکا در حالی برای مذاکره درباره ایران به سوئیس می‌رود که رئیس‌جمهوری این کشور دو هفته پیش در کاخ سفید با دونالد ترامپ، همتای آمریکایی‌اش، در خصوص ایران گفتگو کرد.
دولت سوئیس از حدود چهار دهه پیش حافظ منافع آمریکا در ایران است. پمپئو در برن، لاهه، لندن و برلین به سران این چهار کشور اروپایی اطمینان خواهد داد که آمریکا نیتی برای درگیر شدن با ایران ندارد، اما از آنها خواهد خواست که از نفوذ خود برای آرام کردن تنش جاری استفاده کنند.
تسلیم در برابر مقاومت
همانطور که اشاره شد مجموعه این تحولات نشان می‌دهد که آمریکا به دنبال یافتن راهی برای مذاکره با ایران است. ترامپ تا اینجای کار در سیاست خارجی خود دستاوردی را نداشته و مذاکرات خلع سلاح کره شمالی نیز در آستانه شکست قرار دارد.
در زمان ریاست جمهوری ترامپ رابطه آمریکا با متحدان دیرینه اش یعنی کشورهای اروپایی دچار تنش و گسست شده و اگر کاخ سفید بتواند با ایران وارد مذاکره شود این رویداد یک امتیاز بزرگ برای ترامپ در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ خواهد بود.
آمریکا که زمانی نه چندان دور پیش شرط‌های متعددی را برای تغییر رویکرد خود در برابر ایران اعلام کرده بود اکنون از در دیگری سخن می‌گوید. ایستادگی ایران بر مواضع خود قطعاً در این تغییر رویکرد نقش داشته اند.
علاوه بر آن وزن ایران در معادلات منطقه‌ای و تلاش اسرائیل و عربستان برای وارد کردن واشنگتن به یک بحران جدید در خاورمیانه نیز عاملی تاثیر گذار در این امر بوده است.
سخن آخر آنکه، آنگونه که مشخص است آمریکا به ناچار بازی خود در قبال ایران را تغییر داده و این تغییر بازی علاوه بر آنکه در سیاست خارجی می‌تواند به کمک ترامپ بیاید در سیاست داخلی نیز می‌تواند به عنوان برگ برنده در انتخابات ۲۰۲۰ مطرح شود.
البته نباید فراموش کرد که با وجود این تغییر رفتار آمریکا به هیچ وجه قابل اعتماد نیست و توجه به مذاکرات منتهی به برجام و اقدامات دولت ترامپ برای برهم زدن این توافق هسته‌ای می‌تواند در مذاکرات احتمالی آینده چراغ راه باشد.
منبع: مهر
