«معماری و هنر اسلامی در اسپانیا و شمال آفریقا»

زیرنظر: مارکوس هاتشتاین

مترجم: فائزه دینی

ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی؛ چاپ اول: زمستان 1395

157 صفحه، گلاسه و مصور، 60000 تومان

****

 

انتشارات علمی و فرهنگی در سری پروژه‌‌‌های ویژه‌‌‌ی خود، این بار هم به انتشار کتاب مهم و جذابی اقدام کرده است. کتابی به قلم محققان برجسته‌‌‌ای چون، مارکوس هاتشتاین، ناتاشا کوبیش، آلموت فون گلادیس، خسوس برمودز لوپز، پیتر دابلیو و شینرل که زیر نظر مارکوس هاتشتاین و با ویراستاری او منتشر گردیده است. کتاب نفیس حاضر به بحث مهم پیوستن اسپانیا و شمال آفریقا، به مدت هشت قرن، به قلمرو اسلامی می‌‌‌پردازد و هنر و معماری اسپانیای اسلامی (آندلس) را با شرح دقیق حکومت‌‌‌ها، بناها و هنرهای گوناگون مورد بررسی قرار می‌‌‌دهد.

در بخش آغازین کتاب مارکوس هاتشتاین تحت عنوان «امویان اسپانیا» فتوحات اسلامی در اسپانیا را مورد بررسی قرار می‌‌‌دهد. بررسی‌‌‌های دقیق او تاریخ فتوحات اسلامی را به اختصار معرفی می‌‌‌کند و در پی آن ناتاشا کوبیش معماری امویان اسپانیا و ملوک‌‌‌‌‌‌الطفایت را بررسی می‌‌‌کند. سیر معماری مساجد در دوران مختلف با تصاویر با کیفیت و نقشه‌‌‌های گوناگون راهنمای علاقه‌‌‌مندان به معماری اسلامی در اسپانیاست و شرح تصویرهای این بخش پرده از زوایای پنهان نحوه‌‌‌‌‌‌ی گسترش معماری در نواحی مورد نظر برمی‌‌‌دارد.

هنر و معماری اندلس به دلیل پیوندهای وثیق سیاسی و فرهنگی‌‌‌اش با شمال آفریقا، شباهت‌‌‌های انکارناپذیر، با هنر و معماری شمال آفریقا داشت. این شباهت‌‌‌ها هنوز هم آشکارا به چشم می‌‌‌آیند، چنان که به گفته برخی از هنرپژوهان غربی، «نام اندلس اروپاییان را به یاد شمال آفریقا و خاور نزدیک می‌‌‌اندازد» از این روست که در کتاب حاضر، معماری و هنر اسپانیای اسلامی در کنار معماری و هنر شمال آفریقا قرار داده شده است.

هرچند مولفه‌‌‌های معمارانه و هنری در دو قلمروی اسپانیا و شمال آفریقا در اساس یکسان نیست، اما در بخش آغازین کتاب با عنوان «اسپانیا و مغرب» ابتدا به امویان اسپانیا پرداخته شده است. ابتدا در بخش تاریخ فتوحات اسلامی در اسپانیا بین سال‌‌‌های 711 تا 756 میلادی مورد بررسی قرار گرفته است. مارکوس هاتشتاین ویراستار این مجموعه نحوه‌‌‌‌‌‌ی به قدرت رسیدن مسلمانان آفریقای شمالی را شرح می‌‌‌دهد و در یک تاریخ نگاری دقیق روزشمار این فتوحات را هم به طور دقیق بیان می‌‌‌کند و با آوردن تصویر سکه‌‌‌های ضرب شده و توضیحات مختصر و مفید درباره‌‌‌‌‌‌ی آنها پرده از راز‌‌‌های گوناگون تاریخ برمی‌‌‌دارد. در بخش معماری امویان اسپانیا و ملوک الطوایف به کوشش ناتاشا کوبیش تحلیل می‌‌‌شود و سپس آلموت فون گلادیس در بخش «هنرهای تزئینی» هنر را در دوران اموریان قرطبه و ملوک الطوایف بررسی می‌‌‌کند. تصویر زیبا و اعجاب برانگیز حوض‌‌‌های مرمرین، کوزه‌‌‌ی سفالی، بشقاب، جعبه، محفظه، صندوقچه، عطردان و... توضیحات این محقق را جذاب‌‌‌تر می‌‌‌کند. پس از پایان بخش اول کتاب برای دوره‌‌‌های مختلف دیگر هم بخش‌‌‌های تاریخ، معماری و هنرهای تزئینی تکرار می‌‌‌شود.

کتاب حاضر با تصاویر گویای خود می‌‌‌تواند منبع الهام برای معماران و هنرمندان ایران باشد. معماری و هنر اسلامی تنها برای هنرمندان و دانشجویان هنر و معماری و تاریخ نوشته و منتشر نشده است. بی تردید کتاب حاضر با تصاویر گویای خود می‌‌‌تواند منبع الهام برای معماران و هنرمندان ایرانی باشد؛ اما چاپ کتاب آن قدر نفیس و چشمگیر است و ترجمه «فایزه دینی» آنقدر شیوا و رساست که هر خواننده‌‌‌ای را به خود جذب می‌‌‌کند. بخش‌‌‌بندی جامع کتاب در کنار توضیحات مختصر و مفید آن کار مطالعه را آسان می‌‌‌کند و سرعت می‌‌‌بخشد. نقشه‌‌‌ها، روزشمارها، تصاویر اماکن و دست‌‌‌سازه‌‌‌ها، شرح عکس‌‌‌ها و نمایه‌‌‌ی کامل پایان کتاب علاوه بر لذت بردن از سطح علمی کتاب لذت تورق و مطالعه‌‌‌ی کتاب را مضاعف می‌‌‌کند. در بخش تجارت و راه‌‌‌‌‌‌های تجاری، نکات مهمی درباره‌‌‌‌‌‌ی کالاهای تولید شده در هر منطقه می‌‌‌‌‌‌خوانیم. اطلاعاتی نو و البته مختصر که برای شناخت‌‌‌‌‌‌مان از نحوه‌‌‌‌‌‌ی زندگی مردمان پیشین بسیار مفید است. برای نمونه در می‌‌‌‌‌‌یابیم که شبه جزیره‌‌‌‌‌‌ی عربستان کالای بسیار ارزشمندی مانند کندر را تولید می‌‌‌‌‌‌کرده و بخش مهمی از راه دریایی میان مدیترانه و هند بوده است. در نتیجه در طی دوران کهن، به شبکه‌‌‌‌‌‌ی جهانی تجارت سخت پیوسته بوده. برای روشن شدن این موضوع شرح حال پیامبر اسلام نشان می‌‌‌‌‌‌دهد او در محیطی رشد کرد که تجارت بر آن حاکم بود. همین امر سبب شد که وقتی اعراب امپراتوری عظیمی را فتح کردند، تجارت با آهنگی استثنایی رشد ‌‌‌‌‌‌یافت و بازرگانان مسلمان راه خود را به دورترین نقاط شناخته شده‌‌‌‌‌‌ی آن زمان پیدا ‌‌‌‌‌‌کردند. شدت این فعالیت‌‌‌‌‌‌های اقتصادی را می‌‌‌‌‌‌توان از سکه‌‌‌‌‌‌های فراوان اسلامی مکشوف در کاوش‌‌‌‌‌‌های حوالی دریای بالتیک و از سفالینه‌‌‌‌‌‌های لعابین گران‌‌‌‌‌‌بها و پارچه‌‌‌‌‌‌های حریر ارزشمندی با منشا خاور دور، که در محوطه‌‌‌‌‌‌های تدفینی خاورمیانه به دست آمده‌‌‌‌‌‌اند و نیز بسیاری از شواهد باستان شناختی دیگر دریافت.

همه‌‌‌‌‌‌ی آنچه فهرست‌‌‌‌‌‌وار از نظر گذراندیم سبب می‌‌‌‌‌‌شود که نتیجه بگیریم «معماری و هنر اسلامی در اسپانیا و شمال آفریقا» علاوه بر این که خوشخوان، آموزنده و لذت‌‌‌بخش است، با توجه به کیفیت بصری و چشم نواز کتاب، هدیه‌‌‌ای مناسب برای دوستان و عزیزان‌‌‌‌‌‌مان به شمار می‌‌‌آید.