«رئیس‌جمهور ما»
نویسنده: فیلیپ راث
مترجم: افشین رضاپور
ناشر: ققنوس، چاپ اول 1397
182 صفحه، 12000 تومان
****
«چون من هیچ‌گونه بی‌عدالتی را در هیچ دوره‌ای از حیات ملی‌مان تحمل نمی‌کنم. چون جامعه ما فقط برای ثروتمندان و نورچشمی‌ها ساخته نشده و اکثریت فاقد قدرت نیز در آن حقی دارند. شما خودتان خیلی خوب می‌دانید که این روزها چقدر درباره قدرت سیاهان، قدرت زنان یا قدرت این و آن حرف می‌زنند. اما پس قدرت آن‌ها که به دنیا نیامده‌اند چه می‌شود؟ آیا چون نطفه هستند، هیچ حق و حقوقی ندارند؟ من فکر می‌کنم که دارند و می‌خواهم برای حقوق‌شان مبارزه کنم.»
فیلیپ راث، نویسنده‌ی معاصر آمریکایی را در ایران و جهان بیشتر به عنوان رمان‌نویس و طنزپرداز سیاسی می‌شناسند. راث در رئیس‌جمهور ما با تیزبینی و نکته‌سنجی، شاه‌بیتی از میان سخنرانی‌های نیکسون بیرون می‌کشد و آن را همچون کلافی پیچیده و سردرگم می‌پروراند و شاخ و برگ می‌دهد. ماجراهای مختلف کتاب حول شخصیت «دیکسون» که شبیه‌سازی‌شده‌ی شخصیت نیکسون است و معمولا با عنوان «دغل» از آن یاد می‌شود، اتفاق می‌افتند.
نویسنده در بیان نظرات انتقادی‌اش از دولت و سیستم حکومتی ایالات متحده در حالت عام و سیاست‌های جنگ‌طلبانه و در عین حال اظهار نظرهای عوامانه و فریبکارانه‌ی نیکسون به صورت خاص، ابایی ندارد که از چهارچوب طنز خارج شود و نظرات و انتقادات سیاسی- اجتماعی‌اش را با ابزارهایی دیگر بیان کند. در واقع شاید بی‌راه نباشد که بگوییم فیلیپ راث در بستری از هزل تیز و هجو خشن و هر جا که مجالی دست دهد با چاشنی طنز، به بیان نظرات و جهت‌گیری‌های شخصی‌اش در برابر سیاست‌های داخلی و خارجی ایالات متحده می‌پردازد. البته باید در نظر داشت که معنای طنز و حتی شوخی، در فرایند ترجمه خواه ناخواه دچار تغییر، کاهش یا افزایش بار معنایی می‌شود و شاید همین عامل درون‌زبانی، دلیل غربت محتوای طنزآلود این اثر راث برای خواننده‌ی فارسی‌زبان باشد. عامل دیگری که اثر مورد بحث را از دایره‌‌ی رمان‌های ساده و همه فهم سایر نویسندگان معاصر آمریکایی (حداقل برای خواننده‌ی فارسی‌زبان) خارج می‌کند، درون‌مایه‌ی به شدت بومی کتاب است. در واقع خواننده برای به دست آوردن درکی هرچند محدود و سطحی از این اثر به مطالعه‌ای خارج و فراتر از سطح کتاب نیاز دارد تا بافتی که متن درون آن شکل گرفته است، روشن و ملموس شود. به بیانی دیگر داشتن سطحی از آشنایی با تاریخ معاصر ایالات متحده، سیاست داخلی و خارجی این کشور و سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌ی نیکسون در ارتباط با جنگ ویتنام لازم می‌نماید. به علاوه داشتن میزانی از آگاهی نسبت به شرایط اجتماعی این کشور، نارضایتی و جهت‌گیری کاملاً متضاد مردم در مورد جنگ ویتنام و به طور کلی جنگ‌افروزی‌های آمریکا در خارج از مرزهای این کشور که معمولاً منجر به کشته و مجروح شدن تعداد زیادی از نیروهای خودی نیز می‌شده است، هم ضروری است. اطلاع از نوع سیاست‌های مذهبی‌گرایانه و آمیخته با روشن‌فکری سطحی رئیس‌جمهور وقت که بیشتر در راستای عوام‌فریبی بوده است تا روشنگری و آگاهی‌بخشی به مردم، همه و همه اطلاعاتی هستند که بدون از پیش داشتن‌شان خواندن این اثر فیلیپ راس تقریباً دشوار، غیرقابل درک خواهد شد. در واقع شاید این اثر در راستای پژوهش‌های جامعه‌شناسانه و بررسی انعکاس سیاست‌های دولت بر ملت یا تاریخ‌پژوهی دوره‌ی معاصر آمریکا، از منابع نسبتاً خوب به حساب آید اما برای خواننده‌ی غیر آمریکایی کتاب‌خوان اما ناآشنا با مسائل مذکور، چندان قابل درک و به تبع آن قابل استفاده، نخواهد بود. به عنوان مثال می‌توان به بند زیر از متن کتاب اشاره کرد:
«دغل: بگذارید این طور بگویم: من برای فرماندار ’جرج افراطی آلبامایی‘ بیشترین میزان احترام را قایلم. مثل همان احترامی که برای سناتور ’هوبرت توخالی‘ قایلم. آن‌ها هر دو مردان کارآمدی هستند و مطمئنم با اعتقاد راسخ از راست تندرو و چپ افراطی جانبداری می‌کنند. اما راستش من تا به حال از هیچ یک از این آقایان نشنیده‌ام که، با همه‌ی تندروی‌های‌شان، صدای‌شان را به طرفداری از نازادگان ــاین محروم‌ترین گروه آمریکایی‌ــ بلند کنند. در نتیجه بی‌دلیل نبود که می‌گفتم با فرارسیدن انتخابات، نطفه‌ها و جنین‌های این کشور به یاد خواهند آورد چه کسی برای آن‌ها تلاش کرد و که بود که عامه‌پسندترین و باب روزترین دیدگاه‌ها را تبلیغ کرد. و به یاد خواهند داشت چه کسی، در میانه یک جنگ خارجی و یک بحران نژادی داخلی، خود را وقف کرد تا از این کشور مکان مناسبی برای زندگی افتخارآمیز نازادگان بسازد.»
به لحاظ فرمی نیز نویسنده در بیان نظرات انتقادی‌اش از پاره‌ماجراهایی استفاده می‌کند که تنها بند اتصالشان، شخصیت ثابت مرکزی و حماقت‌هایش است. هرچند که گهگاهی اطرافیانی تکرار‌شونده نیز او را همراهی می‌کنند. به نظر می‌رسد که نامیدن این اثر به عنوان رمان، با تعاریف مرسوم همخوانی ندارد اما عجیب این جاست که در تمام منابع بررسی شده، این اثر را رمان خطاب می‌کنند. اگر اثر فوق را به عنوان رمان بپذیریم، شاید خواننده با اثری متفاوت روبه‌رو شده و اساساً نباید انتظار مواجهه با داستان، ماجرا یا روایتی یکپارچه را داشته باشد.
«رئیس‌جمهور ما» با ترجمه افشین رضاپور سالها پیش توسط نشر آنا منتشر شده بود که چندان در بازار کتاب دیده نشد، چاپ تازه این کتاب توسط نشر ققنوس فرصتی است برای علاقمندان فیلیپ راث تا خواننده روایتی سیاسی و متفاوت از این نویسنده باشند. جا دارد اشاره شود که نام اصلی کتاب، Our gang, starring Tricky and his friends است که ترجمه‌ی فارسی نام کوتاه آن می‌توانست، «گروه ما» یا «دار و دسته‌ی ما» باشد. اما عنوان جذاب تر نام رئیس جمهور ما برای ترجمه‌ی فارسی آن انتخاب شده است.
عناوین فصول مختلف کتاب به قرار زیر است:
دغل شهروند مسئله‌دار را آرام می‌کند، دغل کنفرانس مطبوعاتی برگزار می‌کند، دغل بحران دیگری دارد؛ یا نشست آموزشی فنون مسابقه، دغل برای ملت نطق می‌کند؛ خطابه‌ی مشهور «فسادی به حکومت دانمارک رخنه کرده است» ، ترور دغل، مداحی بالای سر کیسه؛ پخش مستقیم سخنان عالیجناب بیلی کیکی از تلویزیون سراسری، مبارزه‌ی انتخاباتی برای بازگشت به قدرت؛ یا دغل در جهنم.
«رئیس جمهور ما» می تواند کتاب مطلوبی برای علاقمندان روایت های انتقادیِ سیاسی باشد که از مایه های طنز آمیز برخوردارند، بخصوص اگر با رخدادهای تاریخ معاصر آمریکا آشنایی داشته باشند.
