به گزارش ایسنا، نشست منبع‌نگاری و ارزیابی صحت اخبار و مطالب رسانه‌ها با حضور اکبر نصراللهی (مدیر گروه ارتباطات دانشگاه آزاد واحد تهران شمال) و محسن ماندگاری (روزنامه‌نگار) و گیتا علی‌آبادی (رییس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها) در تالار گفت‌وگوی نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها برگزار شد.
بر اساس نتایج این پژوهش علمی که توسط محسن ماندگاری انجام شده است، سه خبرگزاری غربی و سه خبرگزاری داخلی به ترتیب، خوراک اصلی صفحات بین‌المللی و سیاسی روزنامه‌ها در ایران را تامین می‌کنند.
محسن ماندگاری در ابتدای این نشست در زمینه این بررسی و پژوهش که با عنوان بررسی منبع‌نگاری و ارزیابی صحت اخبار و منابع در رسانه‌های ایران صورت گرفته است، مطرح کرد: خبرگزاری‌های رویترز (انگلیس)، فرانس پرس (فرانسه) و اسپوتنیک (روسیه) در صدر فهرست منابع خارجی پر استفاده در رسانه‌های ایرانی قرار دارند.
وی همچنین گفت: اخبار خبرگزاری‌های داخلی ایسنا، فارس و ایرنا نیز بیشترین انعکاس را در صفحات سیاسی مطبوعات و پایگاه‌های خبری دارند.
ماندگاری بیان کرد: این پژوهش از بررسی ۸۳۳۷ مطلب در صفحات سیاسی و بین‌الملل ۹ خبرگزاری، ۱۸ روزنامه و چهار سایت پربیننده داخلی استخراج شده است و آن را در قالب نمودار به نمایش گذاشته‌ایم که در این میان ۸۵ درصد مطالب منتشر شده در رسانه‌های ذکر شده، دارای منبع بوده‌اند و اصول حرفه‌ای منبع‌نگاری در ۸۱ درصد اخبار و گزارش‌های بررسی شده، رعایت شده است.
این روزنامه‌نگار همچنین یادآور شد: این پژوهش دو بخش مهم خبری تلویزیون را رصد کرده است و بررسی ۱۲۶ خبر و گزارش بولتن‌های خبر ساعت ۱۴ شبکه یک و ۲۰:۳۰ شبکه دو سیما نشان می‌دهد، اصول منبع‌نگاری در ۹۰ درصد اخبار و گزارش‌های بررسی شده رعایت شده است و بر اساس نتایج این تحقیق ۲۹ درصد مطالب روزنامه‌ها، ۱۲ درصد مطالب خبرگزاری‌ها و پنج درصد مطالب سایت‌ها فاقد منبع است. همچنین ۳۸ درصد مطالب روزنامه‌ها، ۱۲ درصد مطالب خبرگزاری‌ها و ۹ درصد مطالب سایت‌های منتخب اصول منبع‌نگاری را رعایت نکرده‌اند. در میان خبرگزاری‌ها، خبرآنلاین از نظر رعایت اصول منبع‌نگاری در جایگاه اول و خبرگزاری‌های مهر و ایلنا در جایگاه آخر قرار گرفته‌اند.
وی با ارائه این آمار گفت: بسیاری از رسانه‌های داخلی استانداردهای حرفه‌ای روزنامه نگاری را در اخبار اختصاصی خود رعایت نکرده‌اند؛ به ویژه منبع اخبار و گزارش‌های این رسانه‌ها از منبع ناشناس بوده است. این تحقیق نشان می‌دهد منبع ۹۳ درصد مطالب روزنامه‌ها و ۹۸ درصد مطالب سایت‌های مختلف داخلی است.
ماندگاری در ادامه درباره‌ی طرحی که پژوهش شده است، توضیح داد: این طرح در رابطه با منبع‌نگاری رسانه‌های داخلی ما در اردیبهشت ۹۶ انجام گرفته است و اهداف خبری ما شناخت منابع خبری رسانه‌های ماست؛ اینکه چه میزان منابعشان معتبر است و هر کدام از رسانه‌های داخلی و خارجی در کشور به چه میزان از منابع خبری استفاده می‌کنند و سهمشان از استفاده از این منابع چه میزان بوده است. فرضیه ما بر این بوده است که برخی اخبار صحت و دقت کافی ندارند. ممکن است برخی اخبار ساختگی و جعلی باشند و یا تعداد ترجمه‌های اشتباه و تحریف شده در رسانه‌های داخلی نسبتا زیاد است.
وی گفت: پس از بررسی جامعه آماری از میان ۸۴۶۳ مطلب در قالب خبر، یادداشت و گزارش ـ ۷۲۰۰ خبر و مابقی گزارش و یادداشت بوده است ـ نشان می‌دهد که در ارتباط با محل درج منبع ۷۴ درصد در پاراگراف دوم منبع را ذکر کرده‌اند.
ماندگاری سپس با اشاره به پژوهش صورت گرفته، منابع خارجی استفاده شده در رسانه‌ها را نیز اینگونه عنوان کرد: از میان هشت هزار خبر، ۱۷ درصد نامعلوم است و منبع خبر ذکر نشده است. رویترز ۹.۵ درصد، فرانسه ۵.۸ درصد و اسپوتنیک ۴.۵ درصد از اخبار خارجی رسانه‌های ایرانی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین نوع منبع خارجی نیز ۳۳ درصد اروپایی، ۲۳ درصد عربی و ۱۶ درصد آمریکایی و ۵۹ درصد منابع خارجی انگلیسی زبان بوده است.
وی سپس مطرح کرد: ۸۳ درصد منابع مورد استفاده رسانه‌های ما معتبر بوده و ۵۴ درصد کم اعتبار بوده است. در رابطه با خبرگزاری‌ها، ۵ هزار و ۲۹ خبر بررسی شده است که از میان آنها ایرنا و ایسنا بیشترین خبر تولیدی را داشته‌اند و همچنین خبرگزاری ایرنا نیز بیشترین گزارش را سهم خود کرده است. همچنین منابع فارسی‌زبان استفاده شده در روزنامه‌ها و سهم هر کدام از خبرگزاری‌ها در رسانه‌ها اینگونه سنجیده شده است. بیشترین سهم روزنامه‌ها از منابع فارسی زبان متعلق به ایسنا است که ۲۸ درصد است و پس از آن متعلق به فارس با ۱۷ درصد، ایرنا ۱۱ درصد، تسنیم ۱۰ درصد و همچنین هفت درصد متعلق به روابط عمومی و خبرگزاری‌های دیگر است.
او گفت: در ارتباط با منابع خارجی استفاده شده در روزنامه‌های ما، ۴۲ درصد مشخص نیست که از چه منبعی اخبار را منتشر کرده‌اند اما پس از آن رویترز با ۸ درصد، فرانس پرس با ۴.۶ درصد، بی‌بی‌سی با ۴.۲ درصد، سه منبع اولیه هر رسانه بوده‌اند.
ماندگاری سپس از چهار سایت الف، انتخاب، تابناک و عصر ایران به عنوان چهار سایتی که منابع اصلی رسانه‌ای مورد استفاده در روزنامه‌ها بوده‌اند، نام برد که در میان آنها الف بیشترین خبر و گزارش را منتشر کرده است. ۹۵ درصد اخبار این سایت‌ها منبع داشته‌اند و وضعیت آنها نسبت به روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها بهتر بوده است، اما تولید خبرشان پنج درصد بوده است. همچنین خوراک خبری اغلب سایت‌ها از خبرگزاری‌های داخلی تامین شده است که در این میان ۳۵ درصد از آنها متعلق به ایسنا است و مابقی ۱۱ درصد متعلق به تسنیم و ۹ درصد متعلق به ایرنا بوده است.
وی همچنین منبع اصلی هر سایت خبری الف، انتخاب، تابناک و عصر ایران را متعلق به خبرگزاری ایسنا دانست و اینکه منابع اول هر چهار سایت ایسنا بوده است.
ماندگاری در نتیجه‌گیری این پژوهش مطرح کرد: اخبار روابط عمومی‌ها عموما بدون ذکر منبع در رسانه‌های ما به قدری است که چنین وانمود می‌شود که خبر تولیدی آن خبرگزاری‌ها است. سرقت ادبی از دیگر مشکلات رسانه‌های ما محسوب می‌شود. در همه رسانه ها تقریبا سرقت ادبی وجود دارد. اخبار ترجمه شده خبرگزاری‌ها همه شبیه به هم است. متاسفانه در عرصه خبر فقط سرقت اخبار نداریم بلکه در یادداشت هم سرقت داریم. همچنین در ایران یادداشت شفاهی باب شده است که تاکنون در رسانه‌های دنیا نداشته‌ایم که پاسخ مصاحبه‌ای را به تبدیل به یادداشت کنیم.
او ادامه داد: در این پژوهش همچنین استفاده از منابع کم اعتبار هم مرسوم است به نوعی که در تاریخ ۷ شهریور، خبری مربوط به کشور یمن از سایت کم اعتباری منتشر شد که به شکل حیرت‌آوری خبرگزاری‌ها آن را منتشر کردند. خبر مبنی بر این بود که موشکی به امارات پرتاب شده است اما پس از نقل قول متوجه می‌شوند خبر ساختگی است منتهی به شکل حیرت‌آوری گوینده تلویزیون ساعت ۲۱ با یک حالت ذوق‌زدگی خبر را اعلام و حتی کارشناس هم آن را تایید و جزئیات آن را هم توضیح داد، خبری که ساختگی و دروغ بود و متاسفانه وضعیت در رسانه ملی ما که اهمیت بالایی دارد اینگونه است.
وی در رابطه با خطای ترجمه نیز در رسانه‌های ما نکاتی را مطرح کرد و گفت: اخبار خارجی صرفا در رسانه‌های ما ترجمه می‌شود؛ به ویژه اینکه خبرهای جهت‌دار فقط با یک منبع روایت می‌شود. برخی اخبار در تولید، تحریف و دستکاری می‌شوند. همچنین برخی اخبار خارجی در رسانه‌های ایران جعل می‌شوند.
ماندگاری در بخش دیگری از این نشست درباره ضعف ماندگار در اخبار تولیدی در رسانه‌های ما نکاتی را مطرح کرد و گفت: روایت‌های یک طرفه در گزارش، اینکه در اخبار دارای ارزش خبری برخورد، اختلاف و تضاد عمدتا اصول منبع‌نگاری رعایت نشده است، همچنین دشواری بررسی وضعیت روزنامه‌ها و سایت‌ها به دلیل کمبود اخبار تولیدی، منابع ناشناس و خبرنویسی بر مبنای ظن و گمان از دیگر عوامل ضعف منبع‌نگاری در اخبار تولیدی است. همچنین در برخی رسانه‌ها عدم وحدت رویه به وضوح دیده می‌شود.
او در پایان سخنان خود در این نشست پیشنهاداتی را هم به خبرنگاران و رسانه‌های ما مبنی بر آموزش منبع‌نگاری، تدوین شیوه‌نامه و همچنین اعتبارسنجی دوره‌ای رسانه‌ها مطرح کرد.
به گزارش ایسنا، اکبر نصراللهی ـ مدرس روزنامه‌نگاری ـ هم در بخشی از نشست منبع‌نگاری و ارزیابی صحت اخبار که در نمایشگاه مطبوعات برگزار شد، با اعتقاد بر اینکه باید منبع‌نگاری به شیوه سنتی را کنار بگذاریم، مطرح کرد: منبع از منظر رسانه و منبع از منظر مخاطب، دو موضوع مهمی هستند که باید به آنها پرداخته شود. منبع، خاستگاه و ریشه خبر است. در ادبیات کلاسیک هم به ما بسیار تاکید شده است که ریشه خبر یا همان منبع ذکر شود. اما در حال حاضر من معتقد هستم که الزامی ندارد منبع همیشه ذکر شود. هر چند اگر منبع باشد درستی و صحت و اعتماد خبر بهتر فهمیده می شود. درباره اهمیت منبع خبر هیچ شکی نیست.
او سپس مطرح کرد که منبع باید در چهار مورد ذکر شود و موارد آن را چنین بیان کرد: مستند کردن، یکی از این موارد است. اگر مخاطب نیاز دارد خبر را به صورت مستند در اختیار داشته باشد، باید منبع ذکر شود. از دیگر موارد، سلب مسؤولیت است. موضوعاتی وجود دارند که از حساسیت زیادی برخوردار هستند. برای همین باید منبع گفته شود برای نمونه استعفای یک رییس‌جمهور. برای اعتبار دادن به خبر و برای مانور دادن و بیان توانمندی هم لازم به ذکر منبع هستیم. اگر غیر از این چهار مورد استفاده شود، حشو محسوب می‌شود و آن رسانه دیگر حرفه‌ای نیست و بی‌دلیل استفاده کرده است.
نصراللهی در بخش دیگری از این نشست مطرح کرد: شاخص‌هایی برای ارزیابی رسانه‌ها وجود دارد. یکی از آنها با منبع مرتبط است. یکی از شاخص‌ها تولید اختصاصی است و دیگری پرداخت اختصاصی است. یعنی باید بدانیم چند درصد مطلب برای آن رسانه است و چند درصد نیست؟ آنهایی که برای خود رسانه نیست چقدر با پرداختی متفاوت و اختصاصی منتشر شده‌اند؟ یکی از علت‌هایی که ما ریزش مخاطب داریم این است که تنوع نداریم. یعنی ۲۰ درصد خبرهای یک رسانه هم برای خودش نیست. اگر ۱۵درصد مطالب برای خود رسانه باشد و ۱۵ درصد دیگر تکراری و ۷۰ درصد به صورت متنوع ارائه شده باشد، برای یک رسانه خوب است.
این استاد روزنامه‌نگاری سپس با بیان اینکه باید منبع‌نگاری به شیوه سنتی را کنار بگذاریم، گفت: منبع از منظر رسانه و منبع از منظر مخاطب موضوعات مهمی هستند که باید به آنها پرداخته شود. زمانی منابع خبر مشخص و محدود بودند و مخاطب منابع را می‌شناختند. ولی الان هم منابع زیاد شده و هم رسانه‌ها. در این میان رسانه‌هایی دیده می‌شوند که بدون شناسنامه و بعضاً جعلی هستند و این تعداد از رسانه‌ها با هدف خاصی کشور و مخاطب را با چالشی جدی روبه‌رو کرده است. از طرفی مصرف رسانه‌ای مردم تغییر پیدا کرده است و مردم بیشتر به سمت فضای مجازی شیفت پیدا کرده‌اند و به رادیو و تلویزیون دیگر توجهی ندارند.
وی با بیان اینکه جامعه باید از سواد رسانه‌ای برخوردار باشد، گفت: اگر سواد رسانه‌ای را در این آلودگی اطلاعات و منابع جعلی که کار را برای مردم سخت کرده، بالا ببریم بهترین راه حل است. قبلا اخبار و اطلاعات را غیر از خبرنگار، سردبیر و دبیر هم محتوای آن را راستی‌آزمایی می‌کردند ولی آیا در حال حاضر در فضای مجازی چنین راستی‌آزمایی صورت می‌گیرد؟ اصلا چه کسی باید راستی‌آزمایی کند. مصرف‌کننده خود باید راستی‌آزمایی کند. اینجاست که باید سواد رسانه‌ای مردم بالا رود و مردم با عقل خود درستی خبر را بیازمایند.
نصراللهی اضافه کرد: انطباق با گروه‌های مرجع چون دانشگاه و مراجع هم راهکار دیگری است. فضای مجازی کاری کرده است که هیچ نهادی نمی‌توانست تا این حد آگاهی و مقابله با سانسور و سرعت انتشار و دسترسی بدون هزینه را برای مردم فراهم کند که این هم می‌تواند از فواید فضای مجازی باشد.
بر اساس این گزارش در ابتدای این نشست گیتا علی آبادی -مدیر دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها، درسخنانی کوتاه به اساس برگزاری نشست منبع نگاری و ارزیابی صحت اخبار در نمایشگاه مطبوعات پرداخت.
علی آبادی با بیان اینکه پژوهش منبع نگاری و ارزیابی صحت اخبار به سفارش دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها صورت گرفته است، توضیح داد: هدف از این پژوهش این بود که بدانیم رسانه ها تا چه اندازه به منبع اخبار خودشان دقت می کنند و چه میزان به صحت منابع اعتقاد دارند.
وی یادآور شد: این کار تحقیقی به در خواست دفتر مطالعات و با همکاری آقای ماندگاری انجام شده است و دیدیم که واقعا جای آن در پژوهش های ما خالی بود که چنین منابعی را در اختیار داشته باشیم. خوشبختانه نتایج جالبی به دست آمد.
