«ماتریس ذهن»

نویسنده: تامس آگدن 

مترجم: علیرضا طهماسب و مجتبی جعفری

ناشر: فرهنگ نشر نو، چاپ دوم 1401

272 صفحه، 90000 تومان

****

روانکاوی فرویدی: کاویدن روان همچون گاو که نوشخوار می کند انسان نیز هیجانات، گزاره های ذهنی و عقده هایش را می جود و می بلعد . دوباره بالا می آورد، می جود و می بلعد. انقدر چنین می کند تا هضم شود. بعد از فروید که نوشخوار را به بشریت آموخت و بیشتر تاکید بر جنس مذکر داشت، بزرگ بانویی به نام ملانی کلاین پیدا شد و گفت چرا انقدر تمرکز بر مردانگی؟ حالا نوبت زنان و زنانگی است. پس عقده الکترا پا به عرصه جهان گشود. سودای کلاین با این چنین خلقی پایان نیافت. او با خود اندیشید که از این زنانگی چه هویدا می شود؟ نوزاد! پس شروع به نظریه پردازی در مورد نوزاد کرد. پستان خوب و پستان بد. او فهمید که در مغز نوزاد شش ماهه چه می گذرد. 

آگدن نویسنده و روانکاوی است هفتاد و شش ساله که در سانفرانسیسکوی کالیفرنیا زندگی می کند. گریگوری کهن از بزرگان جامعه روانکاوی بریتانیا درباره او می گوید: آگدن جزو گروه حداقلی از روانکاوان است که نویسندگان خوبی هم هستند.
او پانزده اثر تالیفی دارد که ماتریس ذهن جزو اولین های آن است. از دیگر آثار او می توان به  "لبه ابتدایی تجربه"، " این کار را انجام خواهد داد" و " هنر روانکاوی" اشاره کرد. برخی کتاب های او  رمان و برخی دیگر با قلمی علمی نگاشته شده‌اند.

توماس آگدن در ماتریس ذهن در ادامه راه فروید، کلاین، وینیکات، دیگر روانکاوان و خودش، سعی در واکاوی ماتریس ذهن انسان دارد. او همچون دیگر روانکاوان سازه های اصلی ذهن انسان را روابط انسانی می داند و از همه مهمتر روابط موضوعی، یعنی رابطه نوزاد - مادر. اگدن در کتابش دو واژه پارانویید و اسکیزویید را بارها تکرار می کند. فروید هم به این دو واژه خیلی علاقه مند بود و بسیار آنها را تکرار می کرد. بسیاری از نوشته های اولیه اش هم در بسط همین دو مفهوم است. پس آگدن هم در این کتاب جا پای استاد گذاشت. 

در نوشته های روانکاو بزرگ بریتانیایی وینیکات، ابهام و تناقض گویی خیلی وجود داشت. او بر این باور بود که حقیقت نه این و نه آن است بلکه حقیقت هم این و هم آن است. به خاطر همین موضوع آگدن در کتاب خود برش هایی از عین سخنان وینیکات را آورده است. چنین با خود پنداشته که به حرف های وینیکات دست نمی شود زد. اگر دستش بزنی دیگر معلوم نخواهد شد چیست. هر چند وینیکات خودش بارها گفته است که عجله نکنید، با نوشته های من باشید و آنها را آرام آرام بجوید. بالاخره هضم خواهند شد. آقای طهماسب هم که یکی از مترجمین این کتاب است و خودش هم روانکاو مشهوری است با ترجمه دقیق و فنی اش حق کتاب را ادا نموده است. توصیه اکید من به خواننده عمومی این است که با صبر و حوصله و تامل سراغ این کتاب برود. مطمئنا دوستاران فروید، کلاین، آگدن، وینیکات و طهماسب از این اثر بسیار بهره خواهند برد. حتی روانشناسان Cbt کار رفتاری-شناختی هم اگر این کتاب را بخوانند سود خواهند برد.

کتاب با این پاراگراف آغاز می شود:"این کتاب کوششی است از جنس تاویل.دیدگاه های گوناگون روانکاوی به زبان های گوناگون می مانند. به رغم همپوشانی گستره محتوایی معنایی متون در زبان های گوناگون، هر زبان معنایی را می آفریند که نمی توان آن را در زبان های ملفوظ و مکتوب دیگر خلق کرد. تاویلگر صرفا حامل منفعل اطلاعات از کسب به دیگری نیست، بلکه پاسدار و آفریننده فعال معنا و نیز بازیابنده معنای بیگانه با آدمی است. چنین است که شخص تاویلگر حافظ غنا و پیچیدگی گفتمان انسانی است."

و با این پاراگراف پایان می پذیرد:" فضای روانکاوی چارچوبی ذهنی و حاصل مشارکت بیمار و درمانگر است که در آن می توان معانی گوناگون را پروراند و با آنها بازی کرد. در اینجا هیچ فکری علت فکر دیگر نیست یا بر آن تاثیر مستقیم ندارد. شخص با دست زدن به تاویل، میانجی معانی است و نمادها را به هم پیوند می زند. معانی شخصی بر شیوه ساخت و پیونددهی نمادهای شخص اثر می گذارد، و به تبع آن تاویل های بعدی او را نیز متاثر می کند. این معادل هرمنوتیک رابطه علی در علوم طبیعی است. وقتی فضای روانکاوی فرو می پاشد، بیمار در حصار نشانه هایی گرفتار می شود که با فهم مبهمش از گریزناپذیری، آنها را به هم پیوند داده است."