به گزارش تسنیم، تالاب هامون به عنوان سومین دریاچه بزرگ کشور و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران شرایط بغرنجی دارد و خشکی این دریاچه که به نوعی زندگی بخش استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود، معضلات فراوانی را برای مردم منطقه به وجود آورده است.
اگرچه کاهش بارش‌ها و تغییرات اقلیمی نیز در رقم خوردن شرایط فعلی بی‌تأثیر نبوده اما عامل اصلی حال و روز هامون به این برمی‌گردد که آبی از سوی هیرمند به این دریاچه نمی‌رسد.
بیشتر بخوانیدتکمیل سد بخش‌آباد فاتحه "هامون" را می‌خواند!
دلیل توقف آورده هیرمند به دریاچه هامون به خارج از مرزهای کشور ما برمی‌گردد؛ جایی که افغانستان با ایجاد یک سازه انحرافی در بند "کمال‌خان" از ورود سیلاب‌های حوزه آبریز هیرمند که سالانه به حدود 3 میلیارد مترمکعب می‌رسید به تالاب هامون جلوگیری کرده و مازاد آب به شوره‌زاری به نام "گودزره" هدایت میکند. در واقع طالبان ترجیح میدهد که آب را هدر داده و به بیابانی لم‌یزرع بفرستد تا اینکه در اختیار هامون قرار دهد.
قطع ورودی آب از هیرمند به هامون، امید به ادامه حیات دریاچه را متوجه فراه‌رود میکند که از شمال تالاب، سیلاب را به هامون وارد کرده و تا حدودی باعث آبگیری تالاب می‌شود. اما در زمانی که شاهد اهمال دستگاه دیپلماسی و به‌ویژه ضعف وزارت نیرو هستیم، افغانستان ساخت سد دیگری به نام بخش‌آباد که 26 برابر سد کمال‌خان ظرفیت دارد را در دستور کار قرار داده که به گفته کارشناسان تکمیل این سد فاتحه هامون را می‌خواند.
در این رابطه بهنام اندیک؛ کارشناس هیدروپلیتیک به تسنیم گفت: نکته مهمی که درخصوص سدسازی‌های افغانستان چه در دوره طالبان و چه قبل از آن وجود داشته این است که تمایز کنش‌های آنها در حوضه‌های مختلف آبی این کشور را بررسی کنیم؛ در واقع باید تمایز رفتار آنها در حوضه آبی مشترک با ایران و با سایر کشورهایی که با آنها حوضه آبی مشترک دارند را تحلیل کنیم و بر اساس رفتار آنها، نتیجه‌گیری کنیم که نحوه واکنش ما به این موضوع باید به چه شکل باشد.
وی توضیح داد: کشور افغانستان 5 حوضه آبریز دارد که از قضا هر 5 حوضه فرامرزی و مشترک با کشورهای همسایه هستند و در 2 حوضه با کشور ما مشترک است. پس از افول اولیه طالبان و شکست از نیروهای ائتلاف در سال 2001 طرح‌های سدسازی مختلفی در هند پیشنهاد شد که این طرح‌ها در همه حوضه‌ها ازجمله حوضه‌های هریرود و هیرمند مشترک با ایران بود اما اینکه افغانستان فقط ساخت سد در حوضه‌های مشترک با ایران را در اولویت قرار داده، تمایز رفتار این کشور نسبت به ایران را نشان میدهد.
کارشناس هیدروپلیتیک ادامه داد: تنها در حوضه آبریز کابل که با پاکستان مشترک است، هند به افغانستان پیشنهاد کرده بود که در این حوضه 12 سد بسازید و هزینه هر 12 سد را نیز ما می‌دهیم. این پیشنهاد به این دلیل بود که هند و پاکستان از گذشته یک دعوای ژئوپلیتیک دارند و هند برای اینکه اهرم فشاری بر پاکستان داشته باشد به سمت افغانستان دست دوستی دراز کرد. با وجود این پیشنهاد هند، از زمانی که دولت جمهوری سر کار آمده بود هیچ اتفاق خاصی به جز ساخت یک یا دو سد در حوضه آبی کابل نیفتاده و عملاً کاری انجام نشده است.
اندیک با بیان اینکه افغانستان تمرکز سدسازی‌هایش را بر حوضه‌های آبریز مشترک با ایران گذاشته، گفت: افغانستان قصد دارد سد بخش‌آباد که بر فراه‌رود قرار دارد را تکمیل کند، فراه رود آب را به هامون صابوری می‌ریزد و تا الان آب خوبی از این رودخانه به تالاب می‌رسید اما با تکمیل این سد احتمالاً بحرانی مشابه هیرمند را در حوضه فراه‌رود خواهیم داشت. مقامات ما باید حواسشان به تبعاتی که سد بخش‌آباد خواهد داشت، باشد.
وی افزود: در سویی دیگر سازه عجیب کمال‌خان را داریم که هدف از ساخت آن تنها این بوده که آبی به سمت ایران نیاید. حجم 50 میلیون متر مکعبی این سد بسیار ناچیز است و عددی نیست که تأثیر خاصی بر تأمین آب این کشور داشته باشد. همچنین آنها قصد دارند که سد "کجکی" را نیز توسعه دهند. از طرفی ساخت سد "سلما" بر روی هریرود هم بر آورده سد دوستی که بین ما و ترکمنستان است اثر گذاشته و در این نقطه نیز کشور ما را دچار مشکل کرده است.
این کارشناس در رابطه با نقش جوامع بین‌المللی در اجرا شدن معاهده آبی هیرمند توضیح داد: نظام بین‌الملل و معاهدات بین‌الملل آنچنان که ما فکر می‌کنیم بازدارندگی ندارند. به عنوان مثال آمریکا در ده‌ها معاهده عضو بود اما با ورود ترامپ از همه آنها خارج شد و عواقبی برای آنها نداشت. ما نیز با افغانستان یک معاهده سفت و سخت داریم اما در عمل اجرا نمی‌شود.
بیشتر بخوانیدتعامل با افغانستان اولویت ما در مذاکرات بر سر حقابه "هیرمند" خواهد بود
اندیک ادامه داد: در نظام بین‌الملل تنها در صورتی می‌توان روی معاهدات بین‌الملل حساب کرد که کشورهای عضو به آن احترام بگذارند. این احترام به معاهده در کشور افغانستان وجود ندارد و الان هم که طالبان می‌گوید اگر آب می‌خواهید منتظر باشید باران بیاید! متأسفانه در سطح بین‌الملل و افکار عمومی جهان مسئله طوری جا افتاده است که مقصر ایران است و به همین دلیل نمی‌توانیم از ابزار نظام بین‌الملل استفاده کنیم.
وی تصریح کرد: افکار عمومی در مسائل حقوق بشری، اقتصادی و... علیه کشور ماست و به همین دلیل در چنین بستری نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم و اگر قرار باشد اتفاقی بیفتد باید بین 2 کشور باشد. از طرفی مذاکره مستقیم هم به این شکل جواب نمیدهد؛ کما اینکه بارها رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، وزیر نیرو و وزیر خارجه با طالبان مذاکره داشتند اما به این دلیل که هیچ کدام از آنها اختیارات کامل را نداشتند، نتیجه‌ای نگرفتند.
کارشناس محیط زیست خاطرنشان کرد: تصمیم در قبال این موضوع نه در سطح یک سازمان یا وزارتخانه بلکه باید در کلیت حاکمیت گرفته شود و به این نتیجه برسیم که آیا می‌خواهیم از ابزارهای فشار خود در گفت‌وگوها استفاده کنیم یا نه؟ کلیت نظم باید یک تصمیم جامع درخصوص نحوه مواجه با افغانستان بگیرد و سپس بر اساس تصمیم کلی، در خصوص حقابه نیز صحبت کند.
