سالها از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی گذشته است اما همچنان پرسش هایی درباره علت و چرایی جنگ، تعویق پذیرش قطعنامه های بین المللی و... باقی مانده است که در این مجال به مناسبت فرا رسیدن چهلمین سال دفاع مقدس برآنیم تا به برخی از این پرسش ها، پاسخی درخور دهیم. از پرسش های دیگری که درباره جنگ تحمیلی مطرح است، چگونگی وضعیت ارتش عراق از نظر تعداد نفرات، یگان‌ها، لشکرها، تجهیزات و تسلیحات نظامی در آغاز هجوم به ایران است؛ همچنین کدام کشورها پیش از شروع جنگ تحمیلی و کدام کشورها در حین جنگ به عراق تجهیزات و تسلیحات نظامی می دادند که پاسخ به این پرسش را از کتاب پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق) داده ایم:

اگر چه آمار متفاوت و مختلفی در این زمینه وجود دارد، اما در مجموع و بر اساس اطلاعات به دست آمده از طریق اسناد، اطلاعات فرماندهان اسیر عراقی و ... استعداد ارتش بعث عراق قبل از انقلاب اسلامی به شرح زیر بود:

نیروی زمینی: 175000 نفر

نیروی هوایی و پدافند هوایی: 22000 نفر

نیروی دریایی: 6000 نفر

پلیس و گارد مرزی: 53000 نفر

چریک مسلح: 6000 نفر

 

نیروهای نظامی عراق در قالب 3 سپاه (اول، دوم، سوم)، شامل 4 لشکر پیاده، 3 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه و 12 تیپ مستقل، سازمان یافته بودند.

به دنبال تصمیم صدام برای حمله به ایران در سال 1359، ظرف مدت کوتاهی استعداد ارتش را به شرح زیر افزایش داد:

نیروی زمینی: 195000 تا 220000 نفر

نیروی هوایی و پدافند هوایی: 25000 نفر

نیروی دریایی: 7000 نفر

پلیس و گارد مرزی: 42000 نفر

چنان‍که ملاحظه می‌شود ارتش عراق قبل از جنگ، سازمان رزم خود را توسعه و گسترش داد و تغییرات زیر را ایجاد کرد:

ـ تأسیس لشکر 12 زرهی.

ـ تأسیس لشکر 11 پیاده با برداشت 3 تیپ از نیروی پلیس.

ـ افزایش 12 تیپ مستقل به 15 تیپ با احضار متولدین سال‌های 1949 تا 1957.

نیروی فوق در قالب 3 سپاه (اول، دوم، سوم) شامل 12 لشکر، متشکل از 5 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه و 5 لشکر پیاده و همچنین 3 تیپ نیروی مخصوص و نیروهای گارد ریاست جمهوری و حدود 20 تیپ مرزی سازمان یافته بود. استعداد نیروی جیش‌ الشعبی عراق نیز حدود نیم میلیون نفر برآورد می‌شد که تا سقف یک میلیون نفر قابل افزایش بود.

نیروی هوایی ارتش عراق با 9 پایگاه هوایی و 14 اسکادران هواپیمای شکاری ـ بمب‌افکن و ترابری، دارای 366 هواپیمای نظامی، 400 هلی‌کوپتر و همچنین 400 توپ ضدهوایی و چند تیپ موشکی زمین به هوا بود. این نیرو دارای 872 نفر خلبان عملیاتی بود که از این تعداد حدود 450 نفر آنها قادر به پرواز با هواپیماهای جنگنده بودند.

نیروی دریایی عراق در دو پایگاه اصلی در بصره و ام‌القصر استقرار داشت. تیپ 77 متشکل از چند مین‌روب و 4 کشتی کوچک پیاده‌کننده نیرو در بندر بصره و تیپ هفتم دریایی متشکل از قایق‌های موشک‌انداز که در بندر ام‌القصر مستقر بودند.

تانک‌ها: 3100 تانک شامل: تانک T-72 ساخت شوروی حدود 400 دستگاه؛ تانک T-62 ساخت شوروی حدود 1100 دستگاه؛ تانک T-55 ساخت شوروی حدود 1400 دستگاه؛ تانک T-54 ساخت شوروی حدود 100 دستگاه؛ تانک PT-76 حدود 100 دستگاه.

نفربرها: 2300 نفربر شامل: نفربر زرهی BMP-1 ساخت شوروی 500 دستگاه؛ نفربر زرهی VER-THP ساخت فرانسه 100 دستگاه؛ سایر نفربرهای زرهی حدود 1700 دستگاه.

توپخانه: توپخانه صحرایی با 1500 قبضه توپ شامل توپ‌های 130، 132، 152 و 160 میلی‍متری هویتزر ساخت شوروی؛ توپ هویتزر M-56 ساخت ایتالیا، توپ 100 میلی‍متری خودکششی و 75 میلی‌متری ساخت شوروی.

ضدهوایی: حدود 400 توپ ضدهوایی شامل توپ‌های 57، 37، 25، 85 و 100 میلی‍متری ساخت شوروی. موشک‌های ضدهوایی با بُرد نزدیک و بلند شامل حدود 60 موشک سام 7 و سام 9 و حدود 70 موشک با بُرد بلند شامل موشک‌های سام 2، سام 3، سام 6 و دو سکوی پرتاب موشک ساخت شوروی.

هواپیماها: 366 هواپیمای جنگنده، شامل: میگ 21، 23، 24 و 25 ساخت شوروی؛ میراژ فرانسوی F-1QES (45 فروند)؛ توپولف 16 و 22 و سوخوی 7 و 9 ساخت شوروی.

هلی‍کوپترها: 400 فروند (جنگی و ترابری) شامل MI-24 ساخت شوروی و 3426A فرانسوی.

همچنین تعدادی موشک هوا به هوای پیشرفته AA-2 و AS-R ساخت شوروی؛ موشک‌های ماژیک و اگزوست فرانسوی؛ چند فروند ناوچه رزمی و موشک‌انداز؛ قایق‌های توپ‌دار و کشتی؛ سلاح‌های سبک شامل تفنگ‌های 62/7 میلی‍متری؛ خمپاره‌انداز 120 و 82 میلی‍متری و موشک‌انداز آرپی‌جی7 و ... از دیگر تجهیزات نظامی عراق به شمار می‌روند.

تأمین‌کننده اصلی تسلیحات عراق پیش از جنگ، اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که حدود 75 تا 80 درصد تجهیزات نظامی این کشور را تأمین می‌کرد. پس از شوروی، فرانسه، چکسلواکی سابق، سوئد، برزیل و در دوران اخیر، امریکا و انگلیس از دیگر صادرکنندگان اسلحه به عراق به شمار می‌رفتند.

در سال 1358 (1978) عراق یک میلیارد و 122 میلیون دلار و در سال 1359 (1979) بیش از یک میلیارد و 200 میلیون دلار برای خرید اسلحه پرداخت.

تا سال 1358 حدود 1200 مستشار روسی و اروپای شرقی و 150 مستشار کوبایی در ارتش عراق خدمت می‌کردند و در حدود پنج هزار افسر عراقی در اتحاد شوروی آموزش می‌دیدند.

 

برشی از کتاب جنگ ایران و عراق؛ پرسش ها و پاسخ ها؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ فرهاد درویشی؛ ص ۵۹-۶۲