تأکید رهبر انقلاب بر «شتاب لازم در پیشرفت دانش و فناوری در همهی بخشها» بهویژه در شرایطی که دشمنان ملت ایران فرماندهان برجسته و دانشمندان هستهای را هدف ترور قرار دادهاند، یک دستور کار راهبردی و حیاتی برای آینده کشور است. این فراز نه تنها یک توصیه علمی بلکه یک مأموریت ملی و امنیتی است که بار اصلی تحقق آن بر دوش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نهاده شده است. دشمن تصور میکرد با حذف دانشمندان و فرماندهان میتواند جریان علمی و نظامی کشور را متوقف سازد، اما واقعیت این است که هر شهادت، چراغی تازه برای ادامهی مسیر روشن میکند. بنابراین معاونت علمی باید نقش ستاد فرماندهی در جبههی علم را ایفا کند؛ همانطور که ستادهای نظامی مسئول ادارهی میدانهای سخت هستند.
شتاب علمی برای ایران تنها به معنای رقابت فناورانه با دیگر کشورها نیست، بلکه ابزار بقا و عزت ملی است. در جهانی که جنگها به سرعت از میدانهای سخت به عرصههای فناورانه منتقل میشوند، کشوری میتواند استقلال خود را حفظ کند که در تولید فناوریهای کلیدی گوی سبقت را برباید. پهپادها، جنگ سایبری، هوش مصنوعی، انرژیهای نو، فناوری هستهای، و زیستفناوری تنها نمونههایی هستند که نشان میدهند امنیت ملی امروز بدون پشتوانه علمی تحققپذیر نیست. معاونت علمی ریاست جمهوری وظیفه دارد این حوزهها را بهعنوان خطوط مقدم جبهه علمی سازماندهی و پشتیبانی کند.
پیشرفتهای ایران در چهار دهه گذشته نشان داد هر جا حرکت علمی شتاب گرفت، دشمن ناکام ماند. توسعه صنعت موشکی، فناوری هستهای، داروسازی در تحریم، و صنعت پهپاد نمونههای روشن این حقیقتاند. اما دشمن با درک اهمیت همین حوزهها، تلاش کرده است با ترور دانشمندان یا تحریم علمی و فناورانه روند رشد ایران را متوقف کند. از همین روست که رهبر انقلاب «شتاب» را اصل دانستهاند؛ زیرا تنها با سرعتبخشیدن به چرخهی تولید دانش، جایگزینی نخبگان شهید و مقابله با محدودیتها ممکن میشود.
در این مسیر چند وظیفه کلیدی بر دوش معاونت علمی است. نخست، ساماندهی نخبگان و حمایت همهجانبه از آنان؛ هم از حیث معیشتی، هم پژوهشی، و هم امنیتی. دانشمندان امروز همانند فرماندهان خط مقدماند و نیازمند چتر حفاظتی ویژه هستند. دوم، تقویت شرکتهای دانشبنیان بهویژه در حوزههای راهبردی که مستقیم به امنیت و استقلال کشور مرتبطاند. این شرکتها باید بازوی اجرایی معاونت علمی در میدان اقتصاد و صنعت باشند. سوم، پیوند دادن دانشگاه و صنعت با نهادهای نظامی و دفاعی. پروژههای مشترک میان دانشگاهها، نیروهای مسلح و بخش خصوصی دانشبنیان میتواند بسیاری از نیازهای امنیتی کشور را با سرعت و هزینه کمتر تأمین کند. چهارم، دیپلماسی علمی فعال است. همانطور که تحریم اقتصادی در سالهای اخیر با همکاری با کشورهای دوست تا حدی بیاثر شد، تحریم علمی نیز باید با شبکهسازی میان کشورهای مستقل و جهان جنوب شکسته شود.
چالشهای پیشرو نیز اندک نیست. ترور و جذب نخبگان توسط دشمن، یکی از موانع جدی است که تنها با ترکیب اقدامات امنیتی و فرهنگی برطرف میشود. از سوی دیگر، بوروکراسی داخلی و کندی تصمیمگیری گاه بهمراتب خطرناکتر از فشار خارجی است؛ چراکه فرصتهای فناورانه را از بین میبرد. تحریمهای فناورانه نیز همچنان وجود دارد و معاونت علمی باید با سرمایهگذاری بر بومیسازی تجهیزات کلیدی و حمایت از پژوهشهای پرریسک، این مانع را خنثی کند.
نکتهی مهم دیگر آن است که جبههی علم نیز همچون جبههی نظامی نیازمند روحیهی ایثار و شهادت است. فرهنگ شهادت در میان دانشمندان شهید هستهای نشان داد که حرکت علمی در ایران صرفاً فعالیت دانشگاهی نیست بلکه نوعی جهاد است. معاونت علمی باید این فرهنگ را در میان نخبگان زنده نگه دارد؛ تا آنان خود را سربازان میدان بدانند، نه صرفاً پژوهشگران آزمایشگاهی. این روحیه تضمین میکند که حتی در سختترین شرایط تحریم و فشار، چرخهی علم از حرکت بازنایستد.آنچه آیندهی ایران را تضمین میکند، نه صرفاً داشتن دانش بلکه داشتن سرعت در پیشرفت علمی است. سرعت، دشمن را سردرگم و مأیوس میکند و بازدارندگی واقعی را بهوجود میآورد. اگر امروز در پهپاد، موشک یا داروی پیشرفته دست بالا داریم، حاصل شتابی است که در دهههای گذشته در این عرصهها ایجاد شد. اگر بخواهیم در حوزههایی مانند هوش مصنوعی، کوانتوم، زیستفناوری یا انرژیهای نو نیز چنین دست بالایی داشته باشیم، باید همان شتاب بلکه بیشتر از آن را به کار گیریم.
بیانیه رهبر انقلاب، یکبار دیگر مسیر آینده را روشن کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نه یک نهاد اداری، بلکه قرارگاه راهبردی است که وظیفه دارد علم را به قدرت تبدیل کند. این قدرت هم در عرصه نظامی به معنای بازدارندگی و امنیت، و هم در عرصه سیاسی به معنای عزت و استقلال است. دشمنان باید بدانند که هر شهادت، هر تحریم و هر فشار نهتنها ما را متوقف نمیکند بلکه سرعت بیشتری به حرکت علمی ملت ایران میدهد.
ایران اسلامی اگر این تکلیف را با جدیت دنبال کند، نهتنها عقب نخواهد ماند، بلکه بهزودی در بسیاری از عرصههای علمی و فناورانه به جایگاهی خواهد رسید که هیچ قدرتی توان مقابله با آن را نداشته باشد. آینده ایران، آیندهی علمی، قدرتمند و عزتمند است؛ به شرط آنکه شتاب را در همه بخشها با عزم ملی و مدیریت کارآمد دنبال کنیم.
۱. چرا شتاب علمی برای ایران حیاتی است؟
۱-۱. دشمنی راهبردی با پیشرفت ایران
تحریم، ترور و فشارهای روانی همه در یک هدف مشترک تعریف شدهاند: جلوگیری از جهش علمی ایران. زیرا هر گام ایران در فناوری، معادلات قدرت منطقهای و جهانی را تغییر میدهد.
۱-۲. پیوند امنیت و علم
امروز دیگر امنیت ملی تنها با ابزار نظامی تأمین نمیشود. فناوریهای نوین در حوزهی پهپاد، سایبر، هوش مصنوعی، انرژی و زیستفناوری بخش جداییناپذیر از بازدارندگی کشور هستند. بنابراین شتاب علمی همان شتاب امنیتی است.
۱-۳. تکلیف شرعی و ملی
بیانیهی رهبری این موضوع را صرفاً یک توصیه علمی نمیداند، بلکه آن را تکلیف شرعی و ملی معرفی میکند؛ یعنی تأخیر در این مسیر مساوی با کوتاهی در دفاع از استقلال کشور است.
۲. جایگاه معاونت علمی و فناوری در ساختار قدرت ملی
۲-۱. مأموریتهای اصلی
هدایت و حمایت از نخبگان علمی.
توسعه و تقویت شرکتهای دانشبنیان.
ایجاد پیوند میان دانشگاه، صنعت و میدانهای راهبردی.
راهبری پروژههای کلان علمی با اولویت امنیتی ـ اقتصادی.
۲-۲. نقش در میدان نبرد ترکیبی
در نبرد ترکیبی دشمن علیه ایران، معاونت علمی ریاست جمهوری سنگر «جبههی علم» است. همانطور که ستاد کل نیروهای مسلح فرماندهی میدان نظامی را برعهده دارد، این نهاد باید فرماندهی میدان فناوری را برعهده بگیرد.
۳. ابعاد نظامی ـ امنیتی شتاب علمی و وظیفه معاونت علمی
۳-۱. فناوریهای دفاعی و بازدارنده
حمایت از توسعهی موشکهای هوشمند، سامانههای فضایی و ماهوارهای.
سرمایهگذاری در فناوری پهپادی و رباتیک رزمی که ایران را به قدرت برتر منطقهای بدل کرده است.
تقویت حوزهی جنگ سایبری و الکترونیک بهعنوان میدان نبرد آینده.
۳-۲. فناوریهای نرم و شناختی
هدایت پروژههای هوش مصنوعی نظامی.
پشتیبانی از تحقیقات علوم شناختی برای مقابله با جنگ روانی و عملیات ادراکی دشمن.
توجه به زیستفناوری دفاعی برای مقابله با تهدیدات بیولوژیک.
۳-۳. پیوند امنیت انرژی و فناوری
معاونت علمی باید پروژههای انرژی هستهای و جایگزین را بهعنوان بخشی از امنیت ملی پشتیبانی کند؛ چراکه دشمن بیش از هر چیز برای محروم کردن ایران از استقلال انرژی تلاش کرده است.
۴. ابعاد سیاسی ـ بینالمللی وظیفه معاونت علمی
۴-۱. اقتدار علمی بهعنوان ابزار دیپلماسی
وقتی ایران در فناوریهای کلیدی دست بالا داشته باشد، میز مذاکره و عرصهی بینالمللی نیز تغییر میکند. معاونت علمی موظف است دستاوردهای علمی کشور را به سرمایهی دیپلماسی علمی بدل سازد.
۴-۲. مقابله با انزوای علمی
تحریمهای علمی (محرومیت از دسترسی به پایگاههای داده، مجلات معتبر، یا پروژههای بینالمللی) بخشی از جنگ ترکیبی است. معاونت علمی باید با شبکهسازی جهانی در میان کشورهای مستقل، این محاصره را بشکند.
۵. چالشهای اصلی پیشروی معاونت علمی
۵-۱. ترور و جذب نخبگان
یکی از اهداف دشمن «قطع چرخهی تولید دانش» از طریق ترور یا مهاجرت نخبگان است.
۵-۲. بوروکراسی و کندی داخلی
پیچیدگیهای اداری و عدم حمایت واقعی، سرعت تحقق پروژهها را کاهش میدهد.
۵-۳. تحریمهای فناورانه
محرومیت از دسترسی به تجهیزات پیشرفته و فناوریهای روز، یکی از بزرگترین موانع است.
۶. راهکارهای عملیاتی برای شتاب علمی تحت مدیریت معاونت علمی
۶-۱. ساماندهی نخبگان و حمایت امنیتی
ایجاد شبکهی ملی نخبگان با پیوند مستقیم به پروژههای امنیتی ـ اقتصادی.
حفاظت همهجانبهی امنیتی از دانشمندان در برابر ترور.
تأمین معیشت، امکانات پژوهشی و انگیزهی فرهنگی برای جلوگیری از مهاجرت.
۶-۲. تمرکز بر شرکتهای دانشبنیان راهبردی
اولویتدهی به شرکتهایی که مستقیماً به امنیت ملی و صنایع دفاعی خدمت میکنند.
تبدیل معاونت علمی به «قرارگاه دانشبنیان» در کنار قرارگاههای نظامی.
۶-۳. پیوند دانشگاه، صنعت و نیروهای مسلح
اجرای پروژههای مشترک میان معاونت علمی، وزارت دفاع، سپاه و ارتش.
ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک با مأموریتهای مشخص نظامی ـ صنعتی.
۶-۴. دیپلماسی علمی فعال
ایجاد شبکهی همکاری علمی با کشورهای جنوب جهانی (برزیل، روسیه، چین، هند، کشورهای منطقه).
استفاده از دستاوردهای علمی بهعنوان ابزار مشروعیت سیاسی ایران در جهان.
۶-۵. انقلاب در نظام آموزشی
اصلاح نظام دانشگاهی برای تربیت نیروی انسانی عملیاتی، نه صرفاً نظری.
آموزش مهارتهای نوین (هوش مصنوعی، کوانتوم، نانو، بیوتک) از سطح مدارس تا دانشگاه.
۷. نسبت فرهنگ شهادت با معاونت علمی
ترور دانشمندان هستهای نشان داد که جبههی علم همانند جبههی جنگ است. معاونت علمی باید فرهنگ شهادت را در میان نخبگان علمی زنده نگه دارد؛ بهگونهای که دانشمندان خود را سربازان خط مقدم بدانند. این نگاه، مانع از سستی و ناامیدی در برابر تهدیدات میشود.
۸. جمعبندی و نتیجهگیری
بیانیهی رهبر انقلاب در مرداد ۱۴۰۴ با تأکید بر «شتاب در پیشرفت دانش و فناوری»، مسئولیت تاریخی بر دوش معاونت علمی ریاست جمهوری نهاده است. این نهاد باید:
شتاب علمی را به شتاب امنیتی و سیاسی تبدیل کند.
از نخبگان صیانت کرده و چرخهی تولید دانش را تسریع کند.
شرکتهای دانشبنیان را به بازوی اقتصادی ـ نظامی کشور بدل سازد.
با دیپلماسی علمی، حلقهی محاصرهی تحریمها را بشکند.
فرهنگ جهاد و شهادت را به فضای علمی تزریق نماید.
اگر این وظایف با جدیت و سرعت دنبال شود، دشمنان ایران خواهند دید که ترور فرماندهان و دانشمندان نهتنها حرکت کشور را متوقف نمیکند، بلکه موجب جهشی تازه و پرشتابتر خواهد شد. آیندهی ایران اسلامی، در پرتو علم، ایمان و مقاومت، آیندهای قویتر و مقتدرتر از همیشه خواهد بود.
