شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان) با انتشار گزارشی تحلیلی درباره تحریم های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران و روش‌های مقابله با آن، تاکید کرد که فروش ریالی نفت در بورس، بهترین راهکار برای بی اثر کردن این تحریم هاست و ضرورت دارد هر چه سریعتر توسط شرکت ملی نفت ایران اجرایی شود.

در گزارش این شبکه ضمن تشریح دلایل ناموفق بودن عرضه نفت در بورس در سال های 90 و 93 و پاسخ به اشکالات مطرح شده درباره فروش ریالی نفت در بورس شامل احتمال ارزان‌فروشی، شکل‌گیری مفاسد و رانت‌خواری، تحریم پذیری شرکت‌های خریدار و نهایتا ورود به بازار شرکت ملی نفت ایران و قیمت‌شکنی، آمده است: «بررسی تلاش‌های ناموفق بخش غیردولتی برای فعالیت در زمینه فروش نفت ایران بخصوص هم‌زمان با اوج‌گیری تحریم‌های مرتبط در اوایل دهه 90 و همچنین مطالعه دیدگاه‌های مدیران امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره این موضوع، به‌خوبی اثبات می‌کند که این مدیریت علاقه‌ای به فعالیت بخش غیردولتی در این زمینه را ندارد و همچنان می‌خواهد کل فروش نفت کشورمان را منحصراً دراختیار داشته باشد.

همین دیدگاه انحصارگرایانه، ریشه اصلی عدم همکاری مناسب مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران برای موفقیت عرضه نفت در بورس در سال‌های 90 و 93 بوده است. حال آن‌که با توجه به شرایط تحریم، شرکت ملی نفت ایران چاره‌ای جز استفاده از توان ‌بخش غیردولتی درفروش نفت از طریق بورس ندارد و لازم است این شرکت به‌جای ایجاد ممانعت در این مسیر، رویکردی فعالانه و مسئولانه اختیار کند».

این گزارش تحلیلی شبکه کانون های تفکر ایران از هشت بخش «مقدمه»، «ضرورت متنوع سازی روش‌های فروش نفت»، «انتخاب راهبرد مناسب برای بی‌اثر کردن تحریم فروش نفت ایران»، «تاریخچه فروش نفت در بورس»، «آسیب‌شناسی فرآیند عرضه نفت در بورس در سال‌های گذشته»، «پاسخ به اشکالات مطرح‌شده درباره فروش ریالی نفت در بورس»، «راهکار پیشنهادی برای فروش ریالی نفت در بورس» و «جمع‌بندی» تشکیل شده است. متن کامل این گزارش تحلیلی از اینجا قابل مشاهده و خلاصه مدیریتی آن در ادامه آمده است:

«در صورت بازگشت تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران از اواسط آبان ماه 97، این احتمال وجود دارد که شرایطی مشابه اوایل دهه 90 تکرار شود و مجدداً میزان صادرات نفت کشور به‌شدت کاهش یابد. این موضوع به خاطر وابستگی قابل‌توجه ایران به درآمدهای نفتی، تبعات اقتصادی مهمی خواهد داشت. «مدل سنتی فروش نفت» و «استفاده از نظام بانکی بین‌المللی»، دو دلیل تأثیرگذاری تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران در اوایل دهه 90 بوده است. بر این اساس برای بی‌اثر کردن این تحریم‌ها لازم است:

الف) نفت با روشی غیر از مدل سنتی به بخش غیردولتی فروخته شود. در این صورت، امکان فروش نفت ایران در قالب محموله‌های کوچک و متوسط به مشتریانی که هویت آن‌ها برای آمریکا قابل‌شناسایی نیست، فراهم می‌شود.

ب) وجوه آن به‌صورت ریالی و فارغ از نظام بانکی بین المللی تسویه گردد.

این اقدام از دو طریق امکانپذیر است: 1) فروش نفت در بستر بورس و 2) فروش نفت از طریق مذاکره مستقیم. بررسی ها نشان می دهد فروش نفت در بستر بورس به‌ مراتب مناسب‌تر از فروش آن از طریق مذاکره مستقیم است زیرا هم قیمت به خاطر فضای شفاف و رقابتی بین خریداران در بالاترین سطح منطقی خود قرار می گیرد و هم از ایجاد فساد و رانت جلوگیری می‌شود.

در نتیجه، بهترین راهبرد برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا درزمینه فروش نفت، «فروش ریالی نفت در بورس» است. در این صورت، به دلیل شفافیت انتخاب مشتری و تعیین قیمت در این روش، مسئولیتی متوجه مدیران امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران نخواهد بود.

صادرات نفت ایران نیز توسط بخش‌ غیردولتی انجام می‌شود که علی‌رغم اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا در این زمینه از انگیزه و انعطاف فراوانی برای فروش نفت برخوردارند. همچنین با فروش ریالی نفت، درآمد دولت مستقیماً به‌صورت ریال و مستقل از نظامات مالی بین‌المللی تأمین می‌شود.

با وجود بی‌انگیزه بودن مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به فروش نفت در بورس، تاکنون این اتفاق دو مرتبه در تابستان و پاییز سال 90 با هدف صادرات و نیز بهار و تابستان سال 93 با هدف فروش داخلی، رخ‌ داده است. با این حال، هر دو تجربه ناموفق بوده و تداوم نداشته است که مهم‌ترین دلایل آن عبارت‌اند از: شیوه نامناسب قیمت‌گذاری نفت، سخت‌گیری غیرمنطقی درباره زمان پرداخت وجه معامله، نامشخص بودن کیفیت نفت خام صادراتی عرضه‌شده، محل تحویل خاص و نهایتاً اخذ عوارض و مالیات.

اگرچه مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران تمایل دارد همچنان کل فروش نفت کشور را منحصراً در اختیار داشته باشد اما با توجه به شرایط تحریم، ضرورت دارد از راهبرد فروش ریالی نفت در بورس برای بی‌اثر کردن تحریم فروش نفت ایران بهره ببرد. در نظر گرفتن سهمی بیشتر از 14.5 درصد برای شرکت ملی نفت ایران از درآمدهای حاصل از فروش نفت در بورس و رفع مشکلات قبلی در این زمینه، از جمله شرایط لازم برای عرضه موفق نفت در بورس است».