پنجم مرداد سال‌روز اقامه اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که به دستور حضرت امام خمینی(ره) و به امامت مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی در سال 1358 و در تهران برگزار شد بهانه ای شد تا دست بر قلم ببرم و در این نوشتار مختصر بررسی کنم که با گذشت تقریبا چهل سال از پیروزی انقلاب و برگزاری اولین نماز جمعه، این فریضه الهی در رسالت و هدف خود که ایجاد اتحاد و وحدت بین مسلمین و آگاه سازی جامعه از مسائل و حوادث روز دنیاست، چه میزان موفق بوده است.

نماز جمعه بر اساس آیه نهم سوره مبارکه جمعه که در سال دوازدهم بعثت بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد واجب گردید. لیکن به سبب مهیا نبودن شرایط در مکه، پیامبر(ص) طی نامه ای از مصعب بن عمیر خواست که در یثرب نماز جمعه را اقامه کند و خود حضرت نیز بعد از هجرت به مدینه اولین نماز جمعه را در منطقه ای به نام «رانوناء» اقامه کرد. اهمیت نماز جمعه در خود آیه مورد نظر کاملا آشکار و پیداست، چرا که با دستور «فَاسْعَوْا» امر به شتافتن به این فریضه می کند واین خود دلالت بر اهمیت و فضیلت بسیار بالای آن دارد که باید برای درک این فرصت ارزشمند شتاب کرد.

در احادیث و روایات هم بطور مفصل در فضیلت نماز جمعه و شرکت در آن و مذمت ترک نماز جمعه مطالب فراوانی به ما رسیده است که فرصت بررسی و بیان آنها نیست. نماز جمعه کفاره گناهان، موجب نزدیکی به خدا، ضمانت بهشت، اجابت دعا، حرمت بدن نمازگزار بر آتش است و ترک آن نشانه غفلت و نفاق و موجب هلاکت و نابودی جامعه است. بعلاوه که نماز جمعه نماد اتحاد و وحدت و حرکت جمعی در اسلام و خطبه های آن موجب آگاهی نمازگزاران نسبت به منافع دین و دنیاست.

در طول تاریخ اسلام و حتی در جوامع بعد از دوران ائمه اقامه نماز جمعه همواره مورد توجه مسلمانان اعم از شیعه و سنی بوده و به اقتضای هر زمان دوران اوج و افول داشته است.

در ایران از دوران حکومت شیعی صفوی نماز جمعه به صورت منسجم و امامت جمعه به عنوان یک منصب حکومتی در آمد و در حکومتهای بعد از صفویه نیز با اندکی افول اقامه می شده است. لیکن استقلال یا وابستگی ائمه جمعه به حکام وقت در محبوبیت آنان و استقبال مردم اثر می گذاشته است. ولی به برکت پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی و با دستور حضرت امام خمینی(ره) به برپایی نماز جمعه، استان ها و شهرهای ایران اسلامی یکی پس از دیگری شاهد تشکیل این نهاد مبارک و برپایی این فریضه وحدت بخش الهی در خود بودند به طوری که اکنون نزدیک به نهصد نماز جمعه در شهرستان ها و شهرهای مختلف کشور عزیزمان ایران اقامه می شود.

نگاهی گذرا و کوتاه به سابقه سی و نه ساله نماز جمعه در جمهوری اسلامی نشانگر این است که در روزهای سخت انقلاب مثل غائله های مختلف گروهک ها و اقوام که امامان جمعه با تقدیم پنج شهید محراب خود از پیشگامان این حضور و ایثار و مجاهدت هستند. و همچنین در روزهای دفاع مقدس، نماز جمعه همیشه محل اجتماع مردم و محل تصمیم گیری های بزرگ و مشارکتهای سیاسی- اجتماعی و حتی اقتصادی مردم بوده است. بسیاری از حرکات مردمی از دل همین نمازهای جمعه صورت گرفته و می گیرد.

لیکن در سال‌های اخیر و با گسترش رسانه های جدید و تبلیغات سوء عده ای مخالف و معاند که سعی در تضعیف این فریضه و جایگاه الهی داشته و دارند و با بیان این مطالب که نماز جمعه فقط تریبون نظام و ائمه جمعه منتقدان انتقاد ناپذیر هستند سعی کرده اند از نفوذ معنوی این جایگاه، بخصوص در میان نسل جوان و نسل سوم و چهارم انقلاب بکاهند.

هر چند تیر بدخواهان همیشه به سنگ خواهد خورد، اما این نکته نباید باعث شود که ائمه جمعه و در رأس آن شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور که مسئولیت خطیر برپایی این فریضه الهی را در کشور عزیزمان به عهده دارد از آسیب شناسی و خطراتی که این نهاد را تهدید می کند غافل شوند.

باید انتظارات و توقعات مردم از نماز جمعه و امام جمعه را مورد بررسی قرار داد. باید موانعی که بین نسل جدید و نماز جمعه وجود دارد را شناسایی و برای درمان آن نسخه مناسب تهیه کرد. باید زبان و دغدغه های نسل جوان؛ که بارها و بارها مقام معظم رهبری آنها را آینده سازان و صاحبان این کشور وانقلاب معرفی کرده اند را شناخت. باید به جوانان اعتماد کرد و به آنها فرصت داد تا در کنار تجربه ریش سفیدان در تقویت نماز جمعه تلاش کنند. امام جمعه باید زمان شناس باشد و با توجه به نیاز روز جامعه و مطالبات مردم خطبه بخواند. امام جمعه باید آن قدر صراحت لهجه و شجاعت در بیان داشته باشد که مردم گمان نکنند خطبه های نماز دیکته شده و یکطرفه است. امام جمعه نباید خود را در انزوا و در حصار چند لایه دفتر و تشکیلات اداری و محافظین قرار دهد. به تعبیر روایت باید «ستر» بین خود و مردم را بردارد.

امام جمعه باید خود عامل اتحاد و وحدت بین مردم و مسئولین باشد همانطور که مردم، امام جمعه را نماینده رهبر و پدر معنوی شهر می دانند؛ امام جمعه باید نقش رهبری و پدری ایفا کند و ضمن ایجاد نکردن تنش و اختلاف، در هیاهوی بزرگ نمایی و سیاه نمایی رسانه‌ها و برخی مسئولین، امام جمعه باید حقیقت‌نما و واقع‌نما باشد و اختلافات را حل و آتش کینه و کدورت را خاموش کند.

در همین چند ماه و چند سال اخیر شاهد بودیم که ائمه جمعه و نمایندگان ولی فقیه در استانها که حرکات مردمی داشته اند، چقدر مورد توجه مردم قرار گرفته اند و اعتماد ضعیف شده مردم نسبت به روحانیت و ائمه جمعه را دوباره باز گردانده اند و مردم عزیز هم این نکته را حس کرده اند که امام جمعه ملجأ و پناهگاه مردم و آخرین خانه امید آنها در حل مشکلات است. در مقابل هر جا ائمه جمعه با رفتارهای متکبرانه از مردم فاصله گرفته اند و چشم بینا و گوش شنوای محرومین و مستضعفین نبوده اند آثار بسیار بدی بر فریضه روح بخش نماز جمعه گذاشته است.

به هر حال اگر بخواهیم به آن نماز جمعه ای که اسلام آن را برای مصلحت و منفعت جامعه بشری وضع کرده برسیم؛ اگر بخواهیم در جمهوری اسلامی، نماز جمعه به بیان حضرت امام خمینی(ره) در رأس همه امور قرار گیرد؛ اگر بخواهیم نماز جمعه واقعا قلب فرهنگی هر شهر و قرارگاه ایمان، تقوا، بصیرت و اخلاق باشد، باید آسیب ها را بشناسیم و درمان کنیم و با خلاقیت و نیازسنجی دقیق خوراک فکری و معنوی مورد نیاز مخاطب و نمازگزار را در اختیار او بگذاریم و با مردم با افتادگی برخورد کنیم تا در این دریای پرتلاطم شبهات و هجمه‌ها، نماز جمعه را به چراغ هدایت و کشتی نجات جامعه تبدیل کنیم. ان شاءالله

*امام جمعه جعفرآباد مغان