شاید 6 و یا 7 دهه قبل در هشتم دسامبر 1953 وقتی آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا، نطقی را با عنوان "اتم در خدمت صلح" در سازمان ملل متحد ایراد کرد و البته چهار سال بعد در 1957، که قرارداد همکاری در زمینه غیر نظامی اتمی بین ایران و آمریکا امضاء شد، (رادیو فردا، 16/4/94) کسی فکر نمی کرد ماجرا تا به امروز به این شکل پیچیده شود و ادامه یابد! طی آن قرارداد، ایران باید چند کیلوگرم اورانیوم غنی شده برای مصرف پژوهشی از آمریکا دریافت می کرد؛ خلاصه در اولین گام، مرکز علوم هسته ای که زیر نظر سازمان پیمان مرکزی (سنتو) اداره می شد، از بغداد به تهران منتقل می شود.
در 1958 با عضویت ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) رسماً نمایندگان ایرانی در این نهاد بین المللی حضور می یابند. در سال 1959 به دستور پهلوی دوم، یک مرکز پژوهش هسته ای در دانشگاه تهران تاسیس شده و یک سال بعد آمریکا همراه با فروش رآکتور هسته ای به ایران، چند اتاقک داغ نیز به ایران می فروشد. در 1967 آمریکا 545/5 کیلوگرم اورانیوم غنی شده برای استفاده در رآکتور پژوهشی و 112 گرم پلوتونیوم به عنوان راه اندازی رآکتور به ایران تحویل می دهد. (فارس، 21/4/94)
در 1968 میلادی (1347 شمسی) ایران پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای NPT را امضاء کرده و آمریکا در سال 1969 قرارداد هسته ای را با ایران به مدت ده سال دیگر تمدید می کند. در 23 ژوئن 1974 شاه ایران در گفتگو با روزنامه "لوموند" و هفته نامه "اینفورماسیون" اعلام می کند: "قطعاً زودتر از آنچه کسی بتواند فکرش را بکند، ایران به سلاح هسته ای دست خواهد یافت" هر چند بعد از آن، حرف خود را پس گرفته و اصلاح می کند! (رادیو فردا، 10/11/89) (تاریخ ایرانی 23/2/91)
اما با انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 (1979) روند هسته ای شدن ایران دستخوش تغییر می شود؛ آمریکا از تحویل اورانیوم بسیار غنی شده به ایران امتناع می کند و بسیاری از کشورهای غربی همکاری خود را با ایران در زمینه انرژی هسته ای متوقف می کنند!
25 سال می گذرد، ناگهان از تابستان 1382 (2002) و در زمان دولت اصلاحات موضوع هسته ای ایران از زاویه ای دیگر کلید می خورد! در مهر 82، ایران به منظور اعتماد سازی و اثبات حسن نیت خود در راستای همکاری با آژانس، طی توافق با طرف های غربی مذاکره کننده یعنی سه کشور انگلیس، فرانسه، و آلمان (بخوانید مثلاً 5+1-3) و بر اساس توافقنامه های تهران، بروکسل و پاریس، کلیه فعالیت ها و مطالعات مربوط به دانش اتمی را تعلیق می کند! البته به شرط آن که موضوع هسته ای ایران در شورای امنیت دنبال نشود، ولی طرف غربی به تعهدش عمل نکرده و در ادامه، سعی می کنند از طریق اثرگذاری بر محیط داخلی ایران و ایجاد جو روانی، امتیاز گیری کنند. طی این مدت قطعنامه های مختلفی از سوی شورای امنیت علیه ایران به تصویب می رسد، که نهایتاَ در سال 86 (2006) گروهی با عنوان «5+1» متشکل از 5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل یعنی آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس به همراه آلمان شکل می گیرد تا در رابطه با پرونده هسته ای ایران وارد مذاکره شوند.
در ابتدا، مذاکرات طی سه دوره در ژنو برگزار می شود؛ روز بیست و نهم تیر87 در ژنو1 گروه 5+1، اولین نشست خود را با ایران برگزار می کند که منجر به طرح تعلیق برابر تعلیق می شود! اما از آنجا که ایران فعالیت های صلح آمیز هسته ای را حق مسلم خود می داند، این طرح اجرایی نمی شود. یک‌سال بعد در ژنو2 که در مهر88 برگزار می شود سعید جلیلی (دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی) در گفتگو با خاویر سولانا (مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا) اعلام می کند: ”
جمهوری اسلامی ایران از حقوق خود منصرف نخواهد شد و مذاکرات باید مبتنی بر موضوعات گسترده تر جهانی ادامه یابد”. در آخرین دور مذاکرات ژنو هم که در آذر89 اتفاق افتاد و به مذاکرات ژنو3 معروف شد، جمهوری اسلامی ایران خطاب به گروه5+1 گفت: ”سیاست چماق و هویج یا گفتگو در چارچوب راهبرد دومسیره یعنی فشار و مذاکره را هرگز نمی پذیرد”. (BBC Persian، 2010/10/7) مذاکرات به همین جا ختم نمی شود، جمهوری اسلامی ایران تمایل داشت تا نشست بعدی در یکی از شهرهای بیروت، دمشق و یا بغداد برگزار شود ولی طرف غربی، میزبانی استانبول را مطرح می کند؛ بالاخره طبق توافق دو طرف، قرار بر این شد تا نشستی هم در استانبول ترکیه و هم در بغداد پایتخت عراق برگزار شود.
مذاکرات استانبول طی 2 مرحله ابتدا در بهمن 89 (2011) و سپس در 26 فروردین 91 (2012) برگزار گردید. در مرحله اول مذاکرات، ناتوانی مذاکره کنندگان غربی از پاسخ به پیشنهاد های مشخص ایران و طرح مباحث فراتر از دستور کار که در ژنو3 توافق شده بود، منجر به "گفتگو برای همکاری" می شود. در مرحله دوم مذاکرات، که یک روز بیشتر ادامه نیافت، کاترین اشتون (مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) رسماً از حق هسته ای ایران سخن گفته و طرفین، گفتگو ها راپس از 15 ماه توقف، مثبت ارزیابی کردند. (فارس، 28/3/91) طبق توافق، مذاکرات بعدی در سوم خرداد 91 (23 می 2012) و در شهر بغداد ادامه می یابد؛ به دستور نوری المالکی (نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق) بیش از 15000 نیرو وابسته به وزارت کشور و نیروهای "یگان سوات" و 15 فروند بالگرد، امنیت منطقه سبز بغداد (دارالضیافه- محل مذاکرات) را به عهده داشتند. (مهر، 3/3/91) در ابتدا باقری و اشمیت، معاونین دبیر شورای امنیت ملی ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مامور رایزنی و تدوین پیش نویس برای چارچوب همکاری ها می شوند؛ لذا از طرف ایران بسته جامعی با 5 محور آماده می شود. هرچند در این مدت، کارشکنی غرب، تحریم ها و ترور دانشمندان ایرانی مانع دستیابی ایران به دستآوردهای صلح آمیز هسته ای نشده است اما هیئت ایرانی در پی خروج این موضوع از دستور کار شورای امنیت، بازگشت پرونده به آژانس و لغو تحریم های غیرقانونی علیه ایران می باشد.
