«افسانه‌های روسی»

(قصه‌های پریان)

نویسنده: نینا دمیتریونا بابارکینا

مترجم: فرنوش اولاد

 ناشر: چشمه ، چاپ اول 1396

۱۶۳ صفحه مصور، 14500 تومان

 

****

بچگی نسل ما بیشتر از بچه‌های امروز با شعر و قصه، مخصوصا از نوع فولکلوریک آن عجین بود. مادران ما اگر بین مشغله‌های زیادشان فرصت پیدا می‌کردند، بعد از ظهر‌ها و یا شب‌ها برای خواب کردنمان قصه تعریف می‌کردند. این قصه‌ها چیزی جز افسانه‌ها و قصه‌های فولکلوری که خودشان از زبان بزرگترها شنیده بودند، نبود. هرچند که من همیشه این حسرت را داشتم که لذت شنیدن قصه از زبان مادربزرگ‌هایم را نچشیدم چون قبل از به دنیا آمدن ما هم خودشان و هم شوهرانشان از دنیا رفته بودند، اما جای خالی آنها را مادرم و گاه پدرم پر می‌کردند. به همین خاطر نسبت به قصه‌های فولکلور همیشه احساس خاصی داشته‌ و سعی کرده‌ام برای بچه‌های خودم شب‌ها قبل از خواب آنها را تعریف کنم و یا بخوانم. این قصه‌ها چه ایرانی باشند چه خارجی هر کدام درس‌هایی در  خودشان دارند که به بچه‌ها برای بهتر شناختن زندگی و نگاه درست به دنیا کمک می‌کنند.

افسانه های روسی (قصه‌های پریان) اثر نینا دمیتریونا بابارکینا با ترجمه فرنوش اولاد که توسط نشر چشمه منتشر شده است نیز همین ویژگی و حس و حال را برای من و بچه‌هایم داشت. قصه‌های این کتاب به اندازه قصه‌های جن و پری خودمان روان و شیرین و سرشار از تخیل هستند، البته با این تفاوت که بعضی جاها مجبور بودم به بچه‌ها معنی بعضی چیزها را توضیح بدهم. مثلا «تزار کیه؟» و جواب می‌دادم «تزار اسم شاهای کشور روسیه است!» «کی‌یف کجاست؟» «قبلا جزو روسیه بوده اما الان پایتختِ کشورِ اکراینه»و سوالاتی از این دست که شاید وقفه‌ای بین خواندن به وجود می آورد اما اصلا هم بد نبود، چون اطلاعات جدیدی به دانسته‌های بچه‌ها اضافه می‌کرد.

افسانه‌های ایرانی و افسانه‌های روسی یکسری شباهت‌ها و یکسری تفاوت‌های خاص باهم دارند کهدر جای خود باعث ایجاد جذابیت در آنها محسوب می‌شود. هر دوی آنها سعی می‌کنند که به مخاطب خودشان درس‌هایی از پیام‌های اخلاقی که از بررسی سرگذشت این شخصیت‌ها می‌توان نتیجه گرفت، آموزش دهند. این پیام‌ها اغلب کلی‌گویانه و شامل پایه‌ای‌ترین آموزه‌های اخلاقی هستند که شاید ما بزرگترها همه آنها را بدانیم، اما باید آنها را به شکل جذابی به بچه‌ها یاد داد، مثلا ارزش راستگویی، کمک به دیگران، محبت کردن، عشق و... که آموزه‌های کلی و بنیادی هستند و در همه فرهنگ‌ها فضیلت به حساب می‌آیند و در کنار این فضائل، پرهیز از بدی هم آموزش داده می‌شود. یک سری شخصیت‌ها هم هستند که در اغلب این داستان‌ها حضور دارند. مثلا شاهان و شاهزاده‌ها، پریان، فرشته‌ها، جادوگران و...که امکان دارد به تناسب فرهنگ‌هایی که خاستگاه این قصه‌ها هستند با یکدیگر تفاوت داشته باشند. برای نمونه شخصیت‌ بابا ـ یاگا، جادوگر افسانه‌ای که از مشهورترین چهره‌های اسطوره‌ای ادبیات قومی روس است، در  قصه‌ها و افسانه‌های دیگر کشورهای جهان تحت نام‌های دیگر حضور دارد.

 داستان‌های این کتاب از میان قصه‌های پریان کشور روسیه انتخاب شده که کار ثبت و بازنویسی آنها توسط نینا دمیتریونا بابارکینا انجام شده است. او در سال ۱۹۵۳ در روسیه متولد شد و از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۲ در مدرسه هنر حرفه‌ای خلویی تحصیل کرد. او در این مدرسه که عنوان شاخص‌ترین آموزشگاه سنت خلویی را نمایندگی می‌کرد زیر نظر هنرمندان برجسته‌ای چون اِی. آی. سمیونوف، اِی. ام. کوسترین، آی. آی. تورونوف، وی.پی.بابارکین و وی. پی. بوگایف به تحصیل پرداخت و سپس در مرکز تولید مینیاتورهای لاک‌الکلی، به‌عنوان رونویس‌کننده به کسب تجربه پرداخت. او در دهه ۱۹۹۰ اولین آثار ادبی و هنری خود را منتشر کرد. طبیعت، معماری، آثار ادبی کلاسیک روسیه و دیگر کشورها، قصه‌های خارجی و روسی پریان و ... از جمله مضامین اصلی آثار او محسوب می‎شوند که در برگیرنده‌ی طیف گسترده‌ای از موضوعات‌اند. از ویژگی‌هایی که کار نینا دمیتریونا بابارکینا را از اغلب نویسندگان و هنرمندان جدا می‌کند، قدرت او در بکار بردن ویژگی‌ها و سنت‌هایی است که در مکتب خلویی است. سنتی که ویژگی محل تحصیل و خاستگاه او به حساب می‌آمد و در حین خلق آثار ممتاز و برجسته فردی در هنر مینیاتور لاکی از آن بهره می‌گرفت. آثار برجسته این نویسنده و هنرمند را می‌توان در مجموعه‌های خصوصی در کشورهای روسیه، آمریکا، آلمان، بریتانیا، ایتالیا و لهستان مشاهده کرد.

توانایی او در هنر مینیاتور لاکی در کتاب حاضر به روشنی با تابلوهایی که در متن کتاب منتشر شده و در واقع کامل کننده روایت‌های داستان‌هاست خودنمایی می‌کند.در کتاب «افسانه‌های روسی» بابارکینا هم نویسنده است و هم مینیاتورها را کشیده است. این روایت افسانه‌ها، حاصل هم‌آوازی تصویر و متن است و این مصور بودن باعث تاثیر‌گذاری بیشتر داستان‌ها و همراه شدن خواننده با آنهاست.

در کتاب «افسانه‌های روسی»، خواننده بیست قصه از بهترین قصه‌های روسی پریان هستیم که عناوین آنها به این قرار است: «به دستور اردک ماهی»، «خواهر آلیونوشکا و برادر ایوانوشکا»، «موروزکو»، «شاهزاده ایوان و گرگ خاکستری»، «پادشاه دریا و واسیلیسای دانا»، «غازهای وحشی»، «نیکیتای دباغ»، «روستایی و خرس»، «شاهزاده خانم قورباغه»، «ماشا و آقا خرسه»، «مرغ خال خالی»، «جوجه خروس کاکل طلا»، «یلنای دانا»، «ایواشکو و بابا_ یاگا»، «واسیلیسای زیبا»، «سنگوروچکا»، «خاوروشِچکا»، «فینیست، شاهین درخشان»، «سیوکا_ یورکا» و «مرغ آتشین و شاهزاده خانم واسیلیس».

«افسانه‌های روسی، قصه‌های پریان» با توجه به نکات پندآموز و اخلاقی نهفته در آنها نه تنها برای کودکان که برای بزرگترهایی که وظیفه خواندن آن را برای بچه‌ها به عهده گرفته‌اند نیز جدابیت‌های زیادی می‌تواند داشته باشد. به خصوص که به شکلی نوستالژیک یادآور تجربه‌های دوران کودکی آنهاست، دورانی که از طریق چنین قصه‌هایی تجربه زندگی کردن را می‌آموزیم.