کشاورزی ناپایدار در اصفهان و یزد نتیجه سیاست‌هایی است که بدون توجه به محدودیت‌های اقلیمی و توان اکولوژیک اجرا شده‌اند. در اصفهان، گسترش زمین‌های زراعی و باغی به فرونشست زمین و خشک شدن تالاب گاوخونی منجر شده و در یزد، افزایش باغات و کشت محصولات آب‌بر کسری آب زیرزمینی را تشدید کرده است. تنش بر سر انتقال آب، که با تخریب اخیر خط لوله به یزد به اوج رسید، عمق بحران و ناکارآمدی مدیریت منابع آبی را نشان می‌دهد. حرکت به سمت کشاورزی پایدار، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تقویت همکاری بین‌استانی تنها راه برون‌رفت از این وضعیت است برای کاهش فشار بر منابع آبی، هر دو استان اصفهان و یزد باید به سمت کشاورزی پایدار حرکت کنند. سیاست‌های کشاورزی در هر دو استان بر گسترش سطح زیر کشت به‌جای پایداری متمرکز بوده است. در اصفهان، کشت شلتوک و یونجه بدون توجه به محدودیت‌های آبی ادامه یافته، و در یزد، افزایش باغات پسته و ذرت علوفه‌ای با اقلیم خشک ناسازگار است. مدیریت غیرعلمی منابع آبی، از جمله کاهش آبدهی قنات‌ها در یزد و فشار بر آبخوان‌ها در اصفهان، این بحران را تشدید کرده است.توسعه کشت گلخانه‌ای، که مصرف آب را تا ۹۰ درصد کاهش می‌دهد، و استفاده از ارقام مقاوم به خشکی، مانند گندم کم‌آب‌بر، می‌تواند جایگزین محصولات آب‌بر شود. تجربه دانمارک در کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب کشاورزی با بهره‌گیری از سیستم‌های آبیاری هوشمند و کشت‌های کم‌آب‌بر (European Environment Agency, 2017) و هلند در بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی با استفاده از آبیاری تحت فشار و مدیریت دقیق منابع (European Environment Agency, 2023) می‌تواند الگویی برای این مناطق باشد.

برداشت بی‌رویه آب در اصفهان به خشک شدن تالاب گاوخونی، فرونشست زمین و تهدید آثار باستانی مانند میدان نقش‌جهان منجر شده است. فرونشست زمین در برخی مناطق تا ۳۰ سانتی‌متر در سال گزارش شده و سازه‌های تاریخی را در معرض خطر قرار داده است (سهرابی، ۱۴۰۲). کاهش آب زاینده‌رود همچنین تنش‌های اجتماعی مانند اعتراضات اخیر را تشدید کرده و مهاجرت از روستاها را افزایش داده است. این مهاجرت نه‌تنها به خالی شدن روستاها منجر شده، بلکه فشار بر زیرساخت‌های شهری را نیز افزایش داده است. در یزد، کسری تجمعی آب زیرزمینی تا سال ۹۷-۱۳۹۶ به بیش از ۸ میلیارد مترمکعب رسیده و فرونشست زمین، بیابان‌زایی و فرسایش خاک را به دنبال داشته است (وزارت نیرو، ۱۴۰۱). قطعی آب اخیر نیز زندگی روزمره مردم را مختل کرده و شکنندگی سیستم تأمین آب این استان را نمایان ساخته است. این وضعیت همچنین به کاهش تولیدات کشاورزی و از دست رفتن فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی یزد منجر شده است. مقامات یزدی تأکید دارند که آب منتقل‌شده عمدتاً برای شرب استفاده می‌شود و بدون آن، حیات در این استان غیرممکن است. با این حال، افزایش باغات پسته و صنایع آب‌بر مانند فولاد و کاشی‌سازی در یزد، این ادعا را زیر سؤال برده و انتقادات اصفهانی‌ها را برانگیخته است که معتقدند بخشی از آب برای کشاورزی و صنعت مصرف می‌شود

در مناطق خشک مانند صحرای نقب، رژیم اشغالگر فلسطین از منابع آب لب‌شور برای کشاورزی هدفمند استفاده می‌کند، با کاشت محصولات مقاوم به شوری، بهره‌گیری از آبیاری قطره‌ای، و پایش مستمر آب و خاک، کشاورزی پایدار را ممکن ساخته است. پروژه‌هایی چون جنگل‌کاری مصنوعی و کشت «جوجوبا» نیز در این مناطق اجرا شده‌اند، کارهایی که سود اقتصادی هم به بار آورده.

سنگاپور به عنوان یک کشور شهری با محدودیت های جدی در زمینهای کشاورزی و منابع آبی ، برای اصلاح و تقویت بخش کشاورزی خود و تامین امنیت غذایی کشور از راهبردهای نوآورانه و فناوری محوراستفاده کرده است. مهمترین اقدامات این کشور شامل موارد زیر است ۱. تمرکز بر کشاورزی عمودی و فناوری پیشرفته هیدروپونیک و ایروپونیک و اکواپونیک - کشاورزی عمودی (Vertical Farming): سنگاپور از فناوری های کشاورزی عمودی برای افزایش بهره وری در فضای محدود استفاده میکند. شرکتهایی مانند Sky Greens و Sustenir Agriculture با استفاده از سیستمهای هیدروپونیک و ایروپونیک و آکواپونیک، سبزیجات و گیاهان را در محیطهای کنترل شده پرورش میدهند - کشت در محیطهای بسته (Indoor Farming) در جهت کاهش تبخیرو مصرف آب : گلخانه های مجهز به سیستمهای نورپردازی LED و کنترل دما، امکان تولید محصولات در تمام طول سال را فراهم کرده اند ۲. برنامه "۳۰ تا ۳۰" برای امنیت غذایی - دولت سنگاپور در سال ۲۰۱۹ طرح "۳۰ توسط ۳۰" را راه اندازی کرد که هدف آن تولید ۳۰٪ از نیازهای غذایی کشور تا سال ۲۰۳۰ به صورت محلی است. این برنامه بر افزایش تولید پروتئین (مانند ماهی و تخممرغ)، سبزیجات و سایر محصولات کشاورزی تمرکز دارد. ۳. حمایت از فناوریهای کشاورزی (Agri-Tech) - سرمایه گذاری در استارتاپها: آژانس غذا سنگاپور (SFA) و سازمانهای دولتی مانند Enterprise Singapore از توسعه فناوریهای نوین کشاورزی مانند رباتیک، هوش مصنوعی و حسگرهای IoT حمایت مالی و فنی میکنند. - صندوق Agri-Food Cluster Transformation (ACT): این صندوق به کشاورزان کمک میکند تا فناوریهای پیشرفته را برای افزایش بهره وری و کاهش ضایعات غذایی به کار بگیرند. ۴. پرورش آبزیان با فناوری بالا - مزارع پرورش ماهی هوشمند: سنگاپور از سیستمهای آکوآپونیک و پرورش ماهی در محیطهای بسته (Recirculating Aquaculture Systems) استفاده میکند تا تولید ماهی های مانند باراموندی و تیلاپیا را افزایش دهد. شرکتهایی مانند Apollo Aquaculture از فناوریهای چندطبقه برای پرورش ماهی بهره میبرند. - تأکید بر پایداری: کاهش مصرف آب و انرژی در فرآیند پرورش ماهی از اولویتهای این کشور است. ۵.توسعه پروتئینهای جایگزین - سنگاپور اولین کشور جهان است که گوشت کشت شده در آزمایشگاه (Lab-grown meat) را برای مصرف انسان تأیید کرده است (شرکت Eat Just). این فناوری نیاز به دامداری سنتی و زمینهای وسیع را کاهش میدهد - سرمایه گذاری در تولید پروتئینهای گیاهی و حشرات خوراکی نیز در حال رشد است ۶. کشاورزی شهری و مشارکت جامعه - باغهای شهری و روف تاپها(پشت بامی ): پروژه هایی مانند ComCrop (اولین مزرعه عمودی تجاری روی پشت بام) و Citiponics(استفاده از فضاهای غیراستاندارد شهری) برای تشویق شهروندان به مشارکت در تولید غذای محلی راه اندازی شدهاند. - برنامههای آموزشی: دولت با همکاری مدارس و جوامع محلی، شهروندان را به کشاورزی شهری و کاهش ضایعات غذایی ترغیب میکند. ۷. همکاریهای بین المللی و تحقیقات - سنگاپور با مؤسسات تحقیقاتی جهانی مانند MIT و Wageningen University همکاری میکند تا فن اوریهای جدید کشاورزی را توسعه دهد. - مراکز پژوهشی مانند Singapore Institute of Technology روی پروژه های کشاورزی پایدار و نوین تمرکز دارند. چالشها و راهکارها - محدودیت منابع: کمبود آب، سنگاپور را به سمت استفاده از فناوریهای کم مصرف (مانند سیستمهای آبیاری هوشمند) سوق داده است. - هزینه های بالای انرژی و کاهش ناترازیهای انرژی : برای کاهش هزینه ها، دولت از پروژه های انرژی تجدیدپذیر (مانند انرژی خورشیدی) در مزارع عمودی حمایت میکند نتیجه گیری: سنگاپور با ترکیب فناوری پیشرفته، سیاستهای حمایتی، و مشارکت جامعه، الگویی موفق برای کشاورزی شهری و پایدار ایجاد کرده است. این راهبردها نه تنها امنیت غذایی این کشور را تقویت میکنند، بلکه به عنوان مدلی برای سایر کشورهای با محدودیت منابع مورد توجه قرار گرفته اند.

«نظر به آنکه ۸۰ درصد آب در بخش کشاورزی ما کارآمد مصرف و عمدتا فاقد بهره وری هدر میرود ، کشورهای کم آب برای بهبود بخش کشاورزی خود از راهبردهای متنوعی استفاده کرده اند که ترکیبی از فناوریهای پیشرفته، مدیریت منابع آب، و تغییر الگوهای کشت است. برخی از این اقدامات عبارتند از: ۱. استفاده از سیستمهای آبیاری کارآمد - آبیاری قطره ای : کشورهایی مانند فلسطین اشغالی و اردن از این سیستم برای کاهش هدررفت آب و افزایش بهره وری استفاده میکنند. این روش تا ۹۰٪ بازدهی آب را بهبود میبخشد. - آبیاری زیرسطحی: در این روش آب مستقیماً به ریشه گیاه میرسد و تبخیر کاهش مییابد. ۲. بازیافت و استفاده مجدد از آب - استفاده از فاضلاب تصفیه شده: فلسطین اشغالی بیش از ۸۵٪ فاضلاب شهری را تصفیه و برای کشاورزی استفاده میکند. سنگاپور نیز با پروژه NEWater آب بازیافتی را به بخش کشاورزی تزریق میکند. ۳. کشت محصولات مقاوم به خشکی - جایگزینی محصولات پرآب (مانند برنج) با گونه های کم آب (مانند ارزن، سورگوم، یا گیاهان بومی). مثلاً در مصر، کشت گندم و جو به جای برنج افزایش یافته است. ۴. بهینه سازی مدیریت خاک - مالچپاشی (پوشاندن خاک با مواد آلی) و کشاورزی بدون شخم (No-Till) برای حفظ رطوبت خاک. - کشت گلخانه ای عمودی هیدروپونیک و اکواپونیک : کنترل دقیق دما و رطوبت در کشورهایی مانند امارات متحده عربی** و **عربستان سعودی ۵. استفاده از فناوریهای نوین - نمکزدایی آب دریا: فلسطین اشغالی و عربستان سعودی از این روش برای تأمین آب شیرین کشاورزی استفاده میکنند - سنسورهای رطوبت خاک و هوشمندسازی آبیاری: نظارت لحظه ای بر نیاز آبی گیاهان با کمک فناوری IoT - کشاورزی عمودی (Vertical Farming) هیدروپونیک ،ایروپونیک و اکواپونیک : صرفه جویی در آب و فضای کشت، مانند پروژه های در حال اجرا در دبی ۶. ذخیره سازی آب باران - ساخت سدهای زیرزمینی، حوضچه های جمع آوری آب باران و چاههای آبخوان در کشورهایی مانند هند و نیجر ۷. سیاستهای دولتی و آموزش کشاورزان - تعرفه گذاری آب بر اساس مصرف (مثلاً در استرالیا) - آموزش کشاورزان برای استفاده از روشهای کم آب و ارائه یارانه برای فناوری های نوین (مانند برنامه های مراکش) ۸. همکاری های بین المللی و تحقیق و توسعه - مشارکت در پروژه های بین المللی مانند سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای توسعه روشهای پایدار - سرمایه گذاری در پژوهش برای توسعه بذرهای مقاوم به خشکی (مثال: مراکش و اتیوپی) ۹. تغییر الگوی اقتصادی - کاهش وابستگی به کشاورزی آببَر و انتقال به صنایع کممصرف (مانند قطر که بخشی از نیاز غذایی خود را از طریق واردات تأمین میکند). مثالهای موفق: - فلسطین اشغالی : بیشترین بکارگیری فن آوری در مدیریت آب با ترکیبی از آبیاری قطرهای، نمکزدایی، و بازیافت آب - هند: پروژههای جمع آوری آب باران در ایالت راجستان که کشاورزی را در مناطق خشک زنده نگه داشته است - امارات متحده عربی: استفاده از فناوری کشاورزی هیدروپونیک و مه پاشی در مزارع. این راهبردها نشان میدهد که ترکیب مدیریت شایسته سالاری ،فناوری، سیاستگذاری هوشمند، و مشارکت جامعه میتواند امنیت غذایی را حتی در مناطق کم آب تضمین کند.

ایالت کالیفرنیا در سالهای اخیر برای مقابله با خشکسالی های شدید و مکرر، مجموعه ای از اقدامات جامع را در حوزه های مختلف اجرا کرده است. برخی از این اقدامات عبارتند از: ۱. مدیریت منابع آب و صرفه جویی: - محدودیتهای اجباری مصرف آب: اعمال محدودیت بر مصارف غیرضروری مانند آبیاری چمن ها، شستشوی پیاده روها، و پرکردن استخرها. - جایگزینی چمن با گیاهان کم آبخواه (Xeriscaping): تشویق ساکنان و کسب وکارها به استفاده از گیاهان بومی و مقاوم به خشکی - طرحهای تشویقی: ارائه تخفیف یا کمک مالی برای نصب تجهیزات کم مصرف (مانند شیرهای هوشمند، سرویسهای بهداشتی کم آب). ۲. بهبود زیرساختها: - ذخیره سازی آب: آبخیزداری و نوسازی سدها و مخازن (مانند پروژه سد سایت هیل در شمال کالیفرنیا). - استفاده از آبهای بازیافتی: سرمایه گذاری در تصفیه خانه های پیشرفته برای استفاده مجدد از فاضلاب در آبیاری فضای سبز و کشاورزی. - نمکزدایی (Desalination): ساخت کارخانههایی مانند کارخانه کارلسبددر سن دیگو برای تبدیل آب دریا به آب شیرین ۳. مدیریت آبهای زیرزمینی: - قانون مدیریت پایدار آبهای زیرزمینی (SGMA) 2014: الزام به تدوین برنامه های محلی برای جلوگیری از برداشت بیرویه و احیای سفره های آب ۴.فناوری و نوآوری: - سیستمهای آبیاری دقیق (Drip Irrigation): ترویج روشهای آبیاری مدرن در کشاورزی - پایش ماهوارهای: استفاده از داده های ماهوارهای برای رصد ذخایر برف، رطوبت خاک، و مصرف آب - تشخیص نشت آب: نصب سنسورهای هوشمند در شبکه های آبرسانی. ۵. سیاستهای کشاورزی: - تغییر الگوی کشت: تشویق کشاورزان به کاشت محصولات کم آبخواه (مانند بادام و پسته جایگزین برنج) - پوشش خاک (Mulching): کاهش تبخیر آب از خاک -کشت هیدروپونیک و ایروپونیک طبقاتی ۶. اقدامات اضطراری و بلندمدت: - ذخیره آب باران و سیلاب: پروژه هایی مانند طرح Stormwater Capture در لس آنجلس برای جذب آب باران - بارورسازی ابرها: افزایش بارش برف در کوههای سیرا نوادا با استفاده از تزریق یدید نقره به ابرها - آموزش عمومی: کمپین های اطلاع رسانی مانند "Save Our Water" برای تغییر رفتار شهروندان ۷. همکاریهای منطقه ای و حقوقی: - توافق نامه های تخصیص آب: هماهنگی با ایالتهای همسایه برای مدیریت آب رودخانه کلرادو - مقررات اضطراری خشکسالی: اعلام وضعیت اضطراری و الزام شهرداریها به کاهش مصرف آب (تا ۱۵٪ در برخی سالها) ۸. حفاظت از محیطزیست: - احیای اکوسیستم ها: بهبود وضعیت رودخانه ها و تالابها برای حفظ گونه های در معرض خطر (مانند ماهی سالمون) چالشهای باقیمانده: با وجود این اقدامات، چالشهایی مانند تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت، و رقابت بین بخش کشاورزی، صنعت، و محیط زیست همچنان پابرجاست. کالیفرنیا به دنبال ترکیبی از راه حلهای فناورانه، سیاستی، و تغییر الگوهای مصرف برای تضمین امنیت آبی بلندمدت است.

هر چقدر جنگل‌کاری بیشتر شود تا ۳۵ برابر سرعت نفوذ آب در خاک بیشتر می‌شود و می‌تواند از تهدیدات سیل به‌ویژه در مناطق کوهستانی جلوگیری کند همچنین می‌تواند به مناطق مرتفع آب پمپاژ و دِبی پایه را تقویت کند. جنگل‌کاری در این حوزه می‌تواند به تغذیه منابع آب زیرزمینی کمک کند و جلوی تابش مستقیم نور خورشید را می‌گیرد و از تبخیر آب جلوگیری کند، لذا پوشش گیاهی مناسب نفوذ در خاک را افزایش می‌دهد. علاوه بر مدیریت مصرف خانگی باید نگاهی به حد بالای توسعه صنعتی و کشاورزی داشته باشیم. متأسفانه عدم مدیریت صحیح موجب شده صنایع آب‌بر در کویر مرکزی مستقر شوند و کشاورزی سنتی آن منطقه را با چالش مواجه کرده است.

ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک جهان، با چالشهای جدی کم آبی مواجه است. برای مقابله با این بحران، ترکیبی از راهکارهای فنی، مدیریتی، فرهنگی و سیاستی ضروری است. در ادامه بهترین روشهای مبارزه با کم آبی در ایران پیشنهاد میشوند: ۱. بهینه سازی مصرف آب در کشاورزی (۸۵-۹۰% مصرف آب ایران) - توسعه آبیاری قطره ای و زیرسطحی: جایگزینی روشهای سنتی (غرقابی) با سیستم های نوین آبیاری که تا ۶۰% در مصرف آب صرفه جویی میکنند. - مثال: پروژهه ای موفق در استانهای خراسان، فارس و اصفهان - کشت گلخانه ای: کاهش مصرف آب تا ۱۰ برابر نسبت به کشت باز (مثال: گلخانه های مدرن در یزد و کرمان). - انتخاب محصولات کم آب: جایگزینی برنج و محصولات آب بر با گونه های مقاوم به خشکی مانند زعفران، پسته، انار و گیاهان دارویی ۲. احیا و مدیریت منابع آب - احیای قناتها و آبخوانها: بازسازی قنات های تاریخی (مثل قنات گناباد) و جلوگیری از برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی - ساخت سدهای زیرزمینی: ذخیره آب باران در مناطق خشک (مثال: استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان) - پروژههای آبخیزداری: کاشت گیاهان بومی و احداث بندهای خاکی برای کاهش فرسایش و افزایش نفوذ آب به زمین ۳. فناوریهای نوین و بازیافت آب - نمک زدایی آب دریا: توسعه نیروگاههای نمکزدایی در استانهای جنوبی (مانند بوشهر و هرمزگان) - استفاده از فاضلاب تصفیه شده: تصفیه پسابهای شهری و صنعتی برای آبیاری فضای سبز و کشاورزی (مثال: تصفیه خانه های تهران و اصفهان) - **سامانههای هوشمند نظارت بر آب: نصب سنسورهای رطوبت خاک و سیستمهای کنترل هوشمند آبیاری با کمک فناوری IoT ۴. اصلاح الگوی کشت و سیاست گذاری - تعیین الگوی کشت منطقه ای: ممنوعیت کشت محصولات پرآب در مناطق خشک (مانند برنج در اصفهان و یزد) - تعرفه گذاری پلکانی آب: افزایش قیمت آب برای مصرفکنندگان پرمصرف و حمایت از کشاورزان با الگوی کشت کم آب - حمایت از کشاورزی قراردادی: تضمین خرید محصولات کم آب توسط دولت برای تشویق کشاورزان. ۵. فرهنگ سازی و آموزش - آموزش کشاورزان: برگزاری کارگاههای آموزشی برای استفاده از روشهای آبیاری نوین و مدیریت خاک (مثال: طرحهای جهاد کشاورزی در استانها). - آگاهی بخشی عمومی: استفاده از رسانه ها برای کاهش مصرف آب شرب و ترویج الگوی مصرف پایدار ۶. مقابله با چالشهای محیط زیستی - جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز: تقویت نظارتها و جریمه های سنگین برای متخلفان - کاهش تبخیر آب: پوشش مخازن آب با سایبان و استفاده از مالچ در زمینهای کشاورزی - مبارزه با ریزگردها: کاشت گیاهان مقاوم در مناطق بیابانی برای تثبیت خاک و حفظ رطوبت ۷. پروژه های کلان و همکاریهای بین المللی - انتقال آب بین حوضهای با احتیاط و مطالعات دقیق کارشناسانه نه دیمی : اجتناب از پروژه های مخرب زیست محیطی (مانند انتقال آب خزر) و اولویت بندی روشهای پایدار - همکاری با سازمانهای بین المللی: استفاده از تجربیات کشورهایی مانند فلسطین اشغالی و سنگاپور در مدیریت آب ۸. توسعه صنایع کم مصرف و جایگزین - کاهش وابستگی به کشاورزی: توسعه صنایع تبدیلی و گردشگری در مناطق خشک (مثال: اکوتوریسم در کویر مرکزی) - تولید محصولات با ارزش افزوده بالا: تمرکز بر صادرات محصولات کم آب اما سودآور مانند پسته و زعفران نه داشتن بالاترین صادرات هندوانه به خلیج فارس و ترکیه که خود بیشترین منابع آب را دارد نمونههای موفق در ایران - استان یزد: استفاده از کشت گلخانه ای و آبیاری قطره ای برای تولید سبزیجات - استان خراسان جنوبی: احیای قناتها و توسعه کشت زعفران به جای گندم - استان اصفهان: پروژه های آبخیزداری در زاینده رود برای بهبود نفوذپذیری خاک جمعبندی: مبارزه با کم آبی در ایران نیازمند برنامه ریزی یکپارچه، مشارکت مردم، اصلاح قوانین و سرمایه گذاری در فناوریهای نوین است. بدون تغییر نگرش از «مدیریت بحران» به «مدیریت پیشگیرانه»، بحران آب به یک فاجعه زیست محیطی و اجتماعی تبدیل خواهد شدو شده است

کشاورزی ما باید بر روشهای نوین کم آب بر و در تطابق با تنش آبی کشور باشد وقتی ما در هوافضا و هسته ای زیر ساخت و پیشر فت داریم در کشاورزی هم میتوانیم منتها با دید نوین و تغییر اساسی روشهای کشت و مبتنی بر روش های روز دنیا ...کشاورزی به روش سنتی، صنعتی با مصرف آب بیش از حد است که به زمین‌هایی با مساحت زیاد نیاز دارد و اغلب منجر به جنگل‌زدایی و کاهش تنوع زیستی می‌شود. از آنجا که جمعیت جهان روز به روز در حال افزایش است، بنابراین نیاز به زمین برای احداث ساختمان‌های مسکونی نیز بیش از پیش احساس می‌شود که همین امر منجر به کاهش فضای کافی برای کشاورزی می‌شود. از سوی دیگر، افزایش جمعیت باعث افزایش نیاز به منابع غذایی می‌شود که با کاهش زمین‌های زراعی، در نتیجه ساخت و ساز، این امر غیر ممکن می‌شود.دانمارک بزرگترین مزرعه عمودی دانمارک با مزایای گسترده در حفظ محیط زیست افتتاح شد مصرف آب توسط گیاهان در این مزرعه، یک لیتر آب برای هر کیلوگرم از محصول است؛ میزانی که ۴۰ بار کمتر از آب مصرفی در مزارع زیرزمینی و ۲۵۰ بار کمتر از آب مصرفی در مزارع سنتی است. یکی از بزرگترین «مزارع عمودی» اروپا که در آن گیاهانی همچون کاهو و کلم پرورش می‌یابند، در انباری در یک منطقه صنعتی در نزدیکی کپنهاگ، پایتخت دانمارک افتتاح شد. در این مزرعه بزرگ که مساحت زیر کشت آن به ۷ هزار متر مربع می‌رسد، گیاهان در چهارده قفسه عمودی آلومینیومی که تا سقف چیده شده‌اند، رشد می‌کنندg. شرکت نوپای دانمارکی «Nordic Harvest» که طراح و اداره کننده این مزرعه است، پیش‌بینی کرده که بتوان گیاهان پرورش یافته در این مزرعه را، با وجود آنکه هرگز خاک یا نور طبیعی روز را نمی‌بینند، تا پانزده بار در سال برداشت

برای حل بحران کمبود آب در ایران، اقدامات متعددی می‌تواند در نظر گرفته شود که شامل مدیریت منابع آب، بهبود زیرساخت‌ها، تغییر الگوهای مصرف و افزایش آگاهی عمومی است. در ادامه برخی از راه‌حل‌های کلیدی ارائه می‌شود: ۱. مدیریت بهینه منابع آب حفاظت از منابع آب زیرزمینی: جلوگیری از برداشت بی‌رویه از چاه‌ها و کنترل مجوزهای حفر چاه‌های جدید. احیای قنات‌ها و چشمه‌ها: بازسازی و استفاده از سیستم‌های سنتی آبیاری مانند قنات‌ها. ذخیره‌سازی آب باران: ایجاد سامانه‌های جمع‌آوری و ذخیره آب باران در مناطق مختلف. ۲. بهبود سیستم‌های آبیاری استفاده از روش‌های آبیاری مدرن: جایگزینی روش‌های آبیاری سنتی با روش‌های مدرن مانند آبیاری قطره‌ای و تحت فشار. کاهش تلفات آب در کشاورزی: آموزش کشاورزان برای استفاده بهینه از آب و کاهش هدررفت. ۳. تصفیه و بازچرخانی آب احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب: استفاده از آب‌های بازیافتی برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز و صنعت. استفاده از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری فناوری‌هایی مانند نمک‌زدایی از آب دریا در مناطق ساحلی. ۴. تغییر الگوهای مصرف کاهش مصرف آب در بخش خانگی: تشویق به استفاده از لوازم کاهنده مصرف آب و اصلاح الگوهای مصرف. آموزش و فرهنگ‌سازی: افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب. ۵. مدیریت تقاضا و عرضه تعیین قیمت واقعی آب: اصلاح تعرفه‌های آب به‌منظور کاهش مصرف بی‌رویه. توزیع عادلانه آب: مدیریت توزیع آب بین مناطق مختلف بر اساس نیاز و منابع موجود. ۶. مقابله با تغییرات اقلیمی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای: مشارکت در برنامه‌های جهانی برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی. سازگاری با خشکسالی: توسعه برنامه‌های بلندمدت برای سازگاری با شرایط خشکسالی. ۷. همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مدیریت مشترک منابع آب مرزی: همکاری با کشورهای همسایه برای مدیریت منابع آب مشترک. استفاده از تجربیات جهانی: بهره‌گیری از تجربیات موفق کشورهای دیگر در مدیریت بحران آب. ۸. تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید: تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین برای مدیریت و تولید آب. پایش و پیش‌بینی منابع آب: استفاده از سیستم‌های پیشرفته برای پایش منابع آب و پیش‌بینی بحران‌ها. ۹. حفاظت از محیط زیست احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها: جلوگیری از خشک‌شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها با مدیریت منابع آب. کاهش آلودگی آب: جلوگیری از ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری به منابع آب. ۱۰. قوانین و مقررات تقویت قوانین حفاظت از آب: اجرای قوانین سختگیرانه‌تر برای جلوگیری از آلودگی و هدررفت آب. نظارت بر اجرای قوانین: ایجاد سازوکارهای نظارتی قوی برای اطمینان از اجرای قوانین. این راه‌حل‌ها نیازمند همکاری بین دولت، بخش خصوصی و جامعه است و باید به‌صورت جامع و بلندمدت اجرا شوند تا اثرات مثبت آن‌ها نمایان شود

حفر چاه های عمیق (برداشت بیش از حد از سفره های آب زیر زمینی) و اشتباه در مدیریت سد ها و اختصاص آب سدها به شهرها و صنایع نیز از عوامل خشکسالی هستند، انجام عملیات آبخیزداری برای مناطقی که منابع آب کافی ندارند بسیار ضروری است کشورهای پاکستان و هند که بدترین تاثیرات منفی را از تغییرات آب و هوایی دیده‌اند، روی عملیات آبخیزداری برای استفاده حداکثری از آب باران تلاش می‌کند.دولت باید «به سرعت فرصت‌های شغلی غیر از کشاورزی در منطقه ایجاد کند تا زندگی کشاورزان به مشاغل مبتنی بر آب گره نخورد».

الان اقلیمی نمودن کشاورزی و نظارت عالیه حاکمیتی دولت همراه با آموزش و‌توجیه کشاورزان ضروریست متاسفانه همچنان شاهد کشت و صادرات محصولاتی نظیر هندوانه ،کاشتن برنج در مناطق کویری نظیر کرمان و سمنان و ..هستیم نظارت بر کشاورزی بدلیل مصرف 90درصد آب در این بخش و حساسیت آب بایستی بعنوان یک مسأله امنیتی و با دخالت نیروهای نظامی در جهت ساماندهی انجام شود در زمینه تصفیه پساب هم همچنان زیر 20درصد بازگشت و تصفیه آب داریم 40درص. آب آشامیدنی بعلت فرسودگی زیر ساخت و نشت در زمین هدر میرود از کشورهای دیگر نظیر آمریکا که در زمینه های انطباق با خشکسالی اقدامات علمی و عملی انجام دادند هم درس نمیگیریم باید در مجتمع های مسکونی و در شهرها از کشت چمن جلوگیری و به سمت چمن مصنوعی برویم در شهر توکیو زیر شهر مخازنی هست که سیلابها به آن هدایت و بعد تصفیه به سیستم مصرفی تزریق میگردد ...متاسفانه جهاد کشاورزی هم متولی واردات محصولات کشاورزی و هم ترویج کشاورزی باشد تضاد منافع بر این وظیفه حاکم میشود تولید یا واردات کدام برای برخی پر منفعت تر است