چرا سیل می آید؟

رامین امینی زارع، گروه تعاملی الف،   3980118111 ۱۰ نظر، ۰ در صف انتشار و ۴ تکراری یا غیرقابل انتشار
چرا سیل می آید؟

درآغاز نوروز 1398 وهمزمان با بارش باران که نوید خوشحالی برای کشاورزان و عموم مردم ماست که در اقلیمی عمدتا خشک و نیمه خشک زندگی می کنند؛ واژه دیگری را نیز می شنویم "سیل" بله سیل ! واژه ای که باخود ویرانی و بی شفقتی طبیعت را تداعی می کند. سیل به معنی طغیان آب، زیر آب رفتن گستره‌ای از زمین و طوفانی شدن می‌باشد. در معنای «آب جاری شده»، کاربرد این واژه بر ریزش جریان دلالت داشته و مخالف معنی عدم ریزش یا «فرونشینی» است. در خلال یا پس از یک بارندگی شدید، مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سر ریز و دشت سیلابی و مناطق اطراف را دربر می‌گیرد. با بررسی دشت سیلابی قدیمی و آبرفت های آن، شاید بتوان با درجه‌ای از تقریب احتمال وقوع و بزرگی سیل های آتی منطقه را مشخص کرد. اصولاً بزرگی سیل ها و تکرار آن‌ها در طول زمان تابع شدت بارندگی، نفوذپذیری زمین و وضع توپوگرافی منطقه است.

البته امروزه به دلیل دخالت های بی رویه در بسیاری نقاط که قبلاً سیل نمی‌آمده، طغیان های بزرگی مشاهده می‌شود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد. از آن جمله می‌توان به ساختمان‌سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخش‌هایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود می‌شود، اشاره کرد. به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب می‌رود، گسترده‌تر می‌گردد.

شهرسازی‌ها و حذف گیاهان باعث کاهش مقدار آب نفوذی و افزایش آب سطحی می‌شود. حجم زیاد آب از یک طرف بر بزرگی طغیان می‌افزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود می‌آورد که با برجای گذاشتن آن‌ها ظرفیت بستر اصلی رود کاهش می‌یابد. موارد پیش معمولاً تاثیر تدریجی دارند، ولی سیل های ناگهانی و فاجعه آمیز اغلب بر اثر تخریب سدها و بندها، ایجاد می‌شوند.

چراسیل می آید؟
گفته می شود از زمان‌های ماقبل تاریخ، مردم بجهت دسترسی به سیستم حمل و نقل ارزان و راحت و همچنین داشتن دسترسی به منابع غذائی و تجارت، در کنار دریاها و رودخانه‌ها مسکن می‌گزیدند؛ چنانچه جمعیت انسانی در کنار منابع طبیعی آبی متمرکز نبودند، هیچ نگرانی از بروز سیل وجود نداشت. ولی به هر روی وجود خاک حاصلخیز کنار رودخانه‌ها منوط به جاری شدن سیلاب‌های متعدد و وجود انواع رسوب گذاری‌های عادی همراه با آن می‌باشد.

سیلاب‌های برخاسته از دریا قدرت ایجاد طغیان‌ها یا در هم نوردیدن استحکامات ضد سیل مانند سیل شکن‌ها و همچنین صاف کردن تپه‌های شنی یا پر کردن نواحی گود زمین را دارا است. بنابراین در زمین‌های ماورای این استحکامات ساحلی امکان سیل گرفتگی و آسیب دیدگی متصور است. عواملی مانند طوفان‌های سهمگین طوفان‌های برق آسا، جزر و مد بلند، پدیده تسونامی یا ترکیب اینها، باعث ایجاد سیلاب‌های دریایی می‌گردند. از آنجائیکه اکثر مناطق شهری در کنار ساحل بنا شده‌اند، این تهدید جدی در تمام نقاط جهان وجود دارد.

بسیاری از رودخانه‌ها که در مرزهای زمین‌های نسبتاً مسطح جاری هستند، دشت‌های سیلابی را تشکیل می‌دهند. در هنگام شدید بودن سیل، جمع شدن گل ولای بروی زمین‌های زراعی باعث کاهش حاصل خیزی آن‌ها خواهد گردید. در فرهنگ‌های کشاورزی اولیه، ارتباط چرخه سالیانه سیل و سال زراعی از اهمیت بالائی برخوردار بوده بخصوص در مورد مصریان باستان ساکن در مجاورت رود نیل و ساکنان بین النهرین در کنار رود خانه‌های دجله و فرات.

سیل معمولاً زمانی به وقوع می‌پیوندد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد. بدترین حالت‌های سیل رودخانه‌ای معمولاً در زمین‌های حاشیه‌ای یک رود جاری می‌شود. به عنوان نمونه می‌توان از سیل‌های کوئینزلند در ژانویه سال ۱۹۹۹ نام برد که در آن بخش جنوب شرق کوئینزلند به زیر آب فرو رفت. سیل زمانی رخ می‌دهد که خاک و پوشش گیاهی یک منطقه توانائی جذب کامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب به صورت غیرقابل کنترل از طریق کانال‌های رودخانه‌ای یا حفره‌های طبیعی یا مخازن آب دست‌ساز بشر، ریزش می‌نماید.

سیل‌های دوره‌ای به صورت طبیعی در بسیاری از رودخانه‌ها رخ داده و باعث بوجود آمدن مناطقی بنام دشت‌های سیلابی می‌گردد. علت وقوع این سیلاب‌ها بارش باران‌های شدید و گاهی نیز توام با ذوب برف است که باعث طغیان رود خانه و جاری شدن آب در زمین‌های حاشیه‌ای رود می‌شود. نام سیلابی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری می‌شود، سیل آنی است. سیلاب‌های آنی معمولاً در اثر بارش بیش از حد در یک منطقه نسبتاً کوچک ایجاد می‌گردند. از سوی دیگر سیل نواحی ساحلی نیز بر اثر بادهای شدید سطح اقیانوس یا بواسطه امواج حاصله از زمین لرزه‌های کف دریا بوجود می‌آید. البته شمار عوامل ایجاد سیل زیاد است.

باران‌های موسمی در کشورهای استوائی مانند بنگلادش، توانائی ایجاد سیل‌هایی خانمان برانداز را دارند. طوفان‌های دریایی موسوم به هاریکان نیز دارای خصوصیاتی هستند که در کل توان ایجاد سیل‌های مخرب را دارند. (سیل دریایی که ارتفاع آن به ۸ متر می‌رسد) است که در اثر حرکت هاریکان دریایی به سمت ساحل بوجود می‌آید. مرکز هاریکان از فشاری بسیار پائین برخورد بوده و بنابراین در موقع طوفان، سطح دریا چندین متر به بالا کشیده می‌شود. این نوع از سیل‌های ساحلی بطور مکرر در بنگلادش رخ می‌دهند.

سر منشاء سیل‌های ساحلی در اروپا طوفان‌های سهمگین اطلس هستند که باعث وارد شدن فشار به آب و راندن آن به سمت ساحل می‌گردند. خصوصاً اگر این فرایند با جزر و مد شدید همراه شود، تخریب گر خواهد بود. سیل‌های آنی ناشی از ذوب برف کوه‌ها، تحت شرایطی نادر و با امتزاج با امواج گرم، به عاملی مخرب تبدیل می‌شوند که باعث ازبین رفتن جان و مال مردم می‌شوند. زمین لرزه‌های کف دریا، فعالیت جزایر آتشفشانی که بشکل‌گیری مواد مذاب می‌انجامند و ریزش خاک کف دریا بر طبقات قاره‌ای تماماً آبستن موج‌های جزر و مدی بنام سونامی هستند که باعث تخریب مناطق ساحلی خواهند شد.

سیل‌ها از متداول‌ترین فجایع طبیعی در سراسر جهان بحساب می‌آیند. از این روی، برای جبران خسارات، بیمه کردن اموال و کشاورزی در مقابل نابودی ناشی از وقوع سیل امری بسیار ضروری است، زیرا بروز سیل امری نسبتاً قابل پیش‌بینی محسوب می‌گردد.

آیا می شودسیل را پیش‌بینی کرد؟
دراین خصوص ،هدف از پیش‌بینی سیل، درحقیقت، برآورد دبی جریان و سطح سیلابی است که در یک دوره بازگشت مشخص (مثلاً در یک دوره ۲۵، ۵۰ یا ۱۰۰ ساله) احتمال وقوع آن وجود دارد. نتایج این پیش‌بینی که سیلاب طراحی نام دارد، به عنوان مبنایی برای انتخاب روش‌های مقابله با سیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیلاب طراحی معمولاً بر مبنای هزینه لازم برای کنترل آن و میزان ریسک و خطری که تخریب سیستم کنترل سیلاب پیشنهادی برای جان انسان‌ها دارد، انتخاب می‌شود.

در مواردی که گسیختگی سازه آبی منجر به از دست رفتن جان انسان‌ها و اموال زیادی بشود، طراحی بر مبنای سیلابها با احتمال رخداد کمتر و دوره بازگشت طولانی تر، مثلاً سیلاب ۱۰۰۰ ساله و حتی بیشتر، انجام می‌شود. سطح گسترش و ارتفاع این سیلابها بیش از سیلابهایی است که از احتمال رخداد بیشتری برخوردارند. پیش‌بینی سیلاب طراحی به دو صورت تحلیلی و زمین‌شناسی انجام می‌شود که اغلب مکمل یکدیگرند. عواملی که برای پیش‌بینی تحلیلی سیلاب مورد توجه قرار می‌گیرند شامل موارد زیر است:
بررسی توپوگرافی بخشی از حوضه آبریز که جریان آب را به منطقه مورد مطالعه تامین می‌کند.
تعیین نوع پوشش سطح زمین (سنگ، خاک، گیاهان)، جهت تخمین نسبت آب جاری شده به آب نفوذی و تبخیرشده.
تعیین بزرگترین رگبار و بارندگی محتمل با توجه به داده‌های موجود.
توجه به فصل، زیرا شرایطی مثل اشباع بودن زمین از آب یا پوشیده بودن سطح آن از برف تاثیر مستقیمی بر جریان سطحی آب دارند.
تعیین ظرفیت ذخیره بستر اصلی رود و دشت سیلابی اطراف آن، تغییرات احتمالی در ظرفیت ذخیره بخش‌های پائین رود در آینده نیز مورد توجه قرار گیرد.
این روزها اهمیت پوشش گیاهی از نقطه نظر آبخیزداری بیولوژیک بسیار مد نظر می باشد.
استادان نگارنده، در دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران؛ تاکید زیادی براهمیت پوشش گیاهی در پیشگیری از رخدادسیل داشتند.

امکان محاسبه حداکثر احتمال سیل
به صورت کلی محاسبه حداکثر سیل محتمل محتاج برآورد پتانسیل بارش و مقدار و نحوه توزیع بارش در داخل حوضه آبریز است. مقدار آبدهی یا سطح آب رودخانه بر حسب زمان، معمولاً توسط منحنیهای خاصی به نام هیدروگراف نشان می‌دهند. به این منظور اغلب از هیدروگراف واحد استفاده می‌شود. مقدار آبدهی رود در یک مدت زمان مشخص از روی هیدروگراف قابل محاسبه است. به منظور پیش‌بینی سیل معمولاً مقادیر محاسبه شده برای جریان به تراز (ارتفاع) آب تبدیل می‌شود. مبنای پیش‌بینیهای زمین‌شناسی شامل تعیین مرزهای دشت سیلابی توسط تصاویر فضایی و عکسهای هوایی، جهت تعیین پراکندگی آبرفتها و خاکهای جدید (کواترنر) در دره و شناسایی اشکالی که به وقوع سیل مربوط می‌شوند، ازجمله پادگانه‌ها، گودالها و مانند آن است، می‌باشد.

این بررسیها زمان دقیق وقوع یک سیل در گذشته را مشخص نمی‌سازد. بلکه ضمن تاثیر وقوع آن در زمان‌های جدید زمین‌شناسی احتمال رخداد مجدد آن را گوشزد می‌کند. نتایج بررسیهای زمین‌شناسی مخصوصاً در جاهایی که رکود طولانی از وضعیت آب و هوایی وجود ندارد، می‌تواند از روش تحلیلی دقیق تر باشد.

نقش پوشش گیاهی در جلوگیری از بروز سیلاب‌ها
در هنگام ریزش آب باران‌های سنگینی که باعث بروز سیلاب‌ها می‌شوند، ذرات آب با شاخ و برگ درختان جنگل برخورد می‌کنند و تا حد زیادی از سرعت آن‌ها کاسته می‌شود. همچنین خاک جنگل هم پوشیده از شاخ و برگ گیاهان و درختان است که باعث جذب آب می‌شود و جویبارهایی با آب ذلال را به وجود می‌آورد. اطلاع از چگونگی جریان، حجم، شدت، مدت، مکان و بالاخره زمان وقوع سیلها اهمیت ویژه‌ای در طراحی و نگهداری سازه‌های مهندسی، مخصوصاً تاسیسات آبی و همچنین پیش‌بینی خطرات و زیان های احتمالی ناشی از سیل دارد. به دلیل شرایط آب و هوایی کشورمان سیلابها، چه از نوع بهاره و ناشی از ذوب برف باشند و چه از نوع ناگهانی ناشی از رگبار، بخش عمده‌ای از جریان سطحی اغلب رودهای حوضه مرکزی را تشکیل می‌دهد.

جبران خسارات مالی با بیمه کشاورزی ومنابع طبیعی
سازوکار بیمه کشاورزی ومنابع طبیعی بیش از سه دهه درایران قدمت دارد و ریسک های متنوعی را در زیر بخش های زراعت، دامپروری، باغبانی و منابع طبیعی زیرپوشش حمایتی خود دارد. تقریبا می شود گفت تمامی محصولات و فعالیت های تحت پوشش حمایتی بیمه کشاورزی در ایران زیر پوشش خطر سیل قراردارند. اما در حقیقت مدیریت ریسک های فنی که در رخداد یا تشدید آثار ناشی از این بلیه طبیعی موثر هستند، به عهده دستگاه های مسوول ذیربط، با مشارکت عموم مردم است.

اکنون این یک فرصت است که عموم مردم و به ویژه بهره برداران بخش ارزشمند کشاورزی کشور می توانند به شعب بانک کشاورزی یا شرکت های خدمات بیمه کشاورزی در سراسر کشور مراجعه و از خدمات نوین این بیمه - که طیف گسترده ای از ریسک ها، ازجمله سیل را زیر پوشش دارد- آگاهی یافته و فعالیت خود را زیر پوشش حمایتی این بیمه که متعلق به همه مردم ایران است قراردهند.

شایسته است همراه وهمزمان با رویکرد کشاورزان ایرانی به بیمه نمودن فعالیت خود، دولت نیز آنچنان که در قانون برنامه ششم توسعه و بودجه سالیانه نیزآمده است، اعتبارات مورد نظر را که از جنس حق بیمه سهم دولت هستند، بهنگام و کافی تامین نماید. در پایان این را به خاطر داشته باشیم که با پوشش گیاهی آگاهانه و اقدامات بیولوژیک می توان تاحد بسیار زیادی خطر سیل راکنترل کرد و ایرانی در آرامش از این خطر بنیان کن فراهم آورد. در تجربه ای که در طول دوران تحصیل در دانشگاه تهران داشتم، می توان ادعا کرد که با مدیریت اصولی منابع طبیعی کشور می توان از شدت خسارات سیل تاحد بسیار زیادی کاست.

دیدگاه کاربران

ناشناس۸۴۵۴۶۲۱۲:۰۷:۱۴ ۱۳۹۸/۱/۱۸
بخاطر بد حجابی
ناشناس۸۴۵۶۲۶۱۳:۱۳:۲۵ ۱۳۹۸/۱/۱۸
عزیز من یک بحث علمی را با مزه پراکنی خراب نکن. اگر بلدی بحث علمی کن. اگر بلد نیستی لطفا سکوت پیشه کن.
ناشناس۸۴۶۴۱۴۲۲:۰۶:۰۳ ۱۳۹۸/۱/۱۸
چند نفر گفتن علت خشکسالی بد حجابی شوخی نکردن
آریابان۸۴۵۵۷۴۱۲:۴۹:۴۰ ۱۳۹۸/۱/۱۸
این واقعا خیلی بی ربط و بی معنی ، ناپذیرفتنی و .. است که در یک کشوری که در حال تحمل خشکسالی شدید !!!!! می باشد و به اعتراف خود مسئولین و کار به دستان، حفر هزاران حلقه چاه غیر قانونی در اقصی نقاط ایران باعث شده بود که حتی ذخایر دهها و صد ها ساله آب های زیر زمینی اش به تاراج رفته باشد، بارش باران رحمت بر این این شوره زار ترک خورده از عطش و رو به مرگ، تبدیل شود به سیل زحمت و ویرانی و بدبختی !!!!!؛ طبیعتا این نبوده است مگر بر اثر سوء استفاده از انواع رانت ها ، ناتوانی عینی و عملی اثبات شده مدیران ، بستن چشم ها بر روی نقض عینی و علنی قانون و مقررات زیست-محیطی ، سیرائی-ناپذیری انواع حرص و طمع و اشتها در بالا کشیدن و خوردن رود و باغ و جنگل و کوه و ....!!!!!
محمدی۸۴۵۶۶۱۱۳:۲۸:۲۹ ۱۳۹۸/۱/۱۸
سلام/ممنون از الف،بالاخره یه مطلب خوب تحلیلی درمورد سیل منتشر شد،الف تنها سایتیه که دیدم مطلب خوب رومنتشر کرده،لطفا بانویسنده یک مصاحبه درمورد راه های پیشگیری داشته باشید.محمدی از بورس تهران
ناشناس۸۴۶۱۳۳۱۷:۳۸:۵۱ ۱۳۹۸/۱/۱۸
بخاطر گناه مردم است. بخاطر دیدن ماهواره است و صد البته بخاطر موی زنان است. نه بخاطر غارت جنگلها و منابع طبیعی و ساخت و ساز در حریم رودخانه ها و دزدی منابع طبیعی و عدم لایروبی رودخانه ها
بهرام۸۴۶۴۲۲۲۲:۱۲:۰۶ ۱۳۹۸/۱/۱۸
بخاطر خرید ملک و زمین در لواسان و کانادا و اروپا از ما بهترون ها ..............
ناشناس۸۴۶۶۰۳۰۱:۴۳:۲۷ ۱۳۹۸/۱/۱۹
یکی از تدبیر ها ساخت تونل 3 کوهرنگ و کانال کشی در جهت انتقال آب اضافی دز به حوضه زاینده رود در چنین مواقعی بود که نمایندگان خوزستان و چهارمحال به آن مخالفت کردند .. انتقال ابی که به نفع چهار استان اصفهان و یزد و کرمان و سیستان بلوچستان بود ابی که میتونست در گاوخونی فرو بره و سفره زیر زمینی فلات مرکزی را تقویت کنه قنات ها و چشمه های خشکیه را زنده کنه و از طرف دیگر مانع از فاجعه ای تا این حد میشد...گاوخونی ظرفیتی داشت که اگه همه این آبهایی که سیل شده هم به سمت اون هدایت میشد همه اونها را میبلعید و به سفره زیر زمینی تبدیل میکرد...در واقع این سیل نبود میتونست رحمت باشه و به نفع کل کشور این فرصت را به تهدید بدل کردند
ناشناس۸۴۷۴۱۳۱۵:۵۴:۳۶ ۱۳۹۸/۱/۱۹
بی سوادی خود را با تعصب قاطی نکنیم. چقدر آب مگر قراره به زاینده رود منتقل شود.300 میلیون متر مکعب در سال ( تونل کوهرنگ 3) . این حجم آب دهها میلیارد متر مکعب است که در عرض کمتر از یک هفته جاری شده است. بخشی از خسارات سیل هم مربوط به کاهش دبی آب و پایین رفتن سطح آب های زیر زمینی در خوزستان است که در اثر انتقال آب به استان.. اصفهان انجام شده است.خشک شدن زمین ها در طی سالیان متمادی باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و خشک شدن خاک و عدم توانایی در جذب آبهای روان و.. است که سیلاب را به شدت تقویت می کند
ناشناس۸۴۷۰۹۵۱۲:۵۸:۱۶ ۱۳۹۸/۱/۱۹
چرا سیل می آید؟ زیرا مدیران شهری و وزارت خانه ها(نیرو و راه و ......) و محیط زیست از سواد ودانش کافی برخوردار نیستند.
yektanetتریبونخرید ارز دیجیتال از والکس

پربحث‌های اخیر

    پربحث‌های هفته

    1. جنگ ترکیبی خودمان، علیه خودمان!

    2. کارگری انگشتر ۵۰ میلیاردی را به صاحبش بازگرداند

    3. جلاد، به پایان سلام کن!

    4. بهادری جهرمی: مبالغ جرایم رانندگی متناسب با تورم افزایش یافت

    5. تورم چه زمانی تک رقمی می‌شود؟

    6. نرخ تعرفه‌های خدمات بهداشتی درمانی ۱۴۰۳ اعلام شد/ نرخ رسمی ویزیت ۵۰% گران می‌شود!

    7. بازداشت سومین عامل حمله تروریستی در مسکو

    8. آقایان رئیسی و اژه‌ای! آیا در پیشگاه خدای متعال و امام‌زمان (عج) پاسخی دارید؟

    9. انتقام از پوتین؟

    10. عوامل توهین کننده به نظام و مقدسات اسلامی دستگیر شدند

    11. ائتلاف ایران، روسیه و چین تبدیل به کابوسی برای آمریکا می‌شود

    12. علم‌الهدی: امروز در کشور از آثار تحریم اقتصادی آمریکا مشکلی حس نمی‌کنیم

    13. بازگشت احتمالی ترامپ چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد؟

    14. افزایش ١٧٠ درصدی حداقل حقوق کارگران در دولت سیزدهم

    15. مردم طلای دست دوم خریداری نکنند

    16. خط و نشان حقوقی ایران برای کویت

    17. هشدار سخنگوی پلیس به رانندگان نوروزی؛ آمار تصادفات هولناک است!

    18. اول، بساط دلالی باید جمع شود

    19. وزیر اقتصاد: در سال ۱۴۰۲ رکورد بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی واقعی در ۱۶ سال اخیر شکسته شد

    20. کولرهای گازی بلای جان صنعت برق

    21. منظور: تخصیص ارز کشور برای واردات خودرو به صرفه نیست

    22. ایران اینترنشنال در آستانه تعطیلی / تعطیلی قریب الوقوع دفتر واشنگتن + عکس

    23. دادستان ساری: خسارات وارده قطع سه هزار اصله نهال جبران شود

    24. ابابیل ۵، از آخرین دستاورد‌های قدرت پهپادی جهان

    25. خاندوزی: با طیفی مواجه هستیم که تمایلی برای مشارکت در اداره کشور ندارند

    آخرین عناوین