این سرزمین خوش آب‌وهوا میان کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس قرار گرفته که نمایشگاهی از تنوع آب‌وهوایی، کوه، رود، جنگل، دشت، چشمه، آبشار و گل‌های دیدنی ایجاد کرده است و داشتن گونه‌های اندمیک و کمیابی مانند سمندر لرستانی و ماهی کور سبب منحصربه‌فرد شدن این استان شده است.

ماهی کور از عجایب خلقت

ماهی کور به‌لحاظ داشتن بدنی شفاف و بدون چشم از عجایب خلقت نام‌گرفته و در دنیا منحصربه‌فرد است، ماهی کور به‌طور کامل کور است و هیچ‌گونه آثاری از چشم خارجی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود و به‌دلیل این‌که در آب‌های زیرزمینی و در تاریکی غارها زندگی می‌کنند ماهی کور غاری نام دارند.

غار ماهی کور در شمال غربی روستای لون در حوالی ایستگاه «تنگ هفت» از توابع بخش پاپی شهرستان خرم‌آباد قرار دارد که راه دسترسی به این غار هم از طریق جاده و هم از طریق راه‌آهن قابل‌دسترس است و بین قطارهای مسیر لرستان فقط قطار عادی تهران  ــ اهواز و قطار محلی دورود ــ اندیمشک، در ایستگاه «تنگ هفت» توقف دارند.

از این ایستگاه باید پیاده به‌سمت شمال در راستای رود سزار تا پل سیرم و سپس از آنجا به‌سمت غرب و روستاهای لون و للری ادامه داد تا پس از حدود چهار ساعت پیاده‌روی، در نزدیکی روستای لون به غار ماهی کور رسید.

کشف ماهیان کور غار

سال 1308 در زمان احداث پروژه راه‌آهن تهران ــ جنوب دو نفر طبیعی‌دان دانمارکی که به‌همراه مهندسان این پروژه به لرستان سفر کرده بودند پس از بررسی در مورد سرشاخه رود سیرم و جویبار کایرود، به یک حفره آبی در نزدیکی روستای لون می‌رسند و در آنجا با یک نوع ماهی کور مواجه می‌شوند، پس از انتقال چند نمونه از ماهی‌ها به دانمارک آن‌ها را به نام «ایرانو سیپریس» به ثبت می‌رسانند ولی از ارائه محل کشف ماهی کور خودداری می‌کنند.

بعداز این کشف یک محقق انگلیسی به‌نام آنتونی جان اسمیت از طرف دانشگاه آکسفورد، در روز 26 خرداد سال 1330 به‌دنبال کشف محل ماهی کور به شهر کرمان سفر می‌کند، اما پس از سه ماه تحقیق با دست‌خالی به انگلیس بازمی‌گردد و پس از 26 سال بعد متوجه می‌شود که ماهی موردنظرش نه در قنات‌های کرمان بلکه در کوه‌های زاگرس وجود دارد و بر این اساس در سال 1356 به‌دنبال ردپای دانمارکی‌ها به منطقه پاپی لرستان سفر می‌کند و موفق به کشف محل ماهی کور می‌شود و چند نمونه از آن‌ها را با خود به انگلیس می‌برد.

میان ماهیانی که اسمیت در سفر دوم خود به انگلیس برده است، یک نمونه نظیر همان نوعی که قبلاً دانمارکی‌ها کشف کرده و به نام ایرانو سیپریس به ثبت رسانده‌اند و گونه دیگری که توسط اسمیت کشف‌شده با نام وی تحت عنوان «پاراچوبیتس اسمیتی» به ثبت می‌رسد.

دو گونه شگفت‌انگیز ماهی کور

اسمیت چند سال بعد برای بار سوم با یک گروه غواصی زبده به ایران می‌آید و در داخل حوضچه درون غار به کاوش بیشتری می‌پردازد و موفق به یافتن تعدادی ماهی کور دیگر می‌شود. اسمیت نیز همانند کاوشگران دانمارکی از افشای محل غار خودداری می‌کند و هیچ نشانی از محل کشف ماهی کور به دیگران ارائه نداد تنها در کتابی که بعداً تحت عنوان «بازگشت ماهی کور سفید» تالیف می‌کند به این مطلب که غار ماهی کور در کوه‌های زاگرس قرار دارد اکتفا می‌کند.

اختلاف این دو گونه در این است که «ایرانوسیپریس» دو جفت سبیلک، یک جفت روی لب بالا و جفت دیگر در گوشه‌های دهان و کمی نیز فلس دارد ولی «پاراچوبیتس اسمیتی» سه جفت سبیلک دارد که دومین جفت از آن‌ها به‌خوبی رشد کرده و به انتهای سومین جفت می‌رسد و فلس هم ندارد.

لرستان تنها زیستگاه «ماهی کور» در جهان

زیستگاه ماهی کور در آب‌های زیرزمینی است و به‌دلیل اینکه دهانه غار ماهی کور به سطح آب‌های زیرزمینی اتصال دارد، ماهی کور در طول شب‌ها به نزدیکی سطح آب در دهانه غار می‌آید و تنها در روزهای گرم سال در نزدیکی آب‌های سطحی زمین دیده می‌شود و دمای آب محل زندگی این ماهی از پنج تا 28 درجه سانتی‌گراد متغیر است.

دورافتاده بودن غار ماهی کور امتیازی برای این ماهی به‌شمار می‌آمد ولی برخی افراد این دردسر را می‌پذیرند که خود را به دهانه غار رسانده و ماهی‌هایی را که به سطح آب می‌آیند صید کنند به این جهت که در آکواریوم نگهداری کنند و برخی نیز آن‌ها را به قیمت‌های بالا خریدوفروش می‌کنند؛ بی‌خبر از آنکه این ماهی در محلی غیر از زیستگاه اصلی‌اش، بیشتر از یک ماه زنده نخواهد بود.

ثبت گونه ماهی کور در فهرست قرمز

در سال 82 طرح مقدماتی غار ماهی کور به‌عنوان اثر طبیعی ــ ملی تهیه و پس از انجام مراحل قانونی در سال 84 در شورای عالی حفاظت محیط زیست مطرح و طی مصوبه شماره 262 در سال 84 به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ملی استان لرستان تصویب شد و به ثبت رسید چراکه دو گونه نادر و منحصربه‌فردی از ماهیان کور که در هیچ کجای دنیا مشابه آن دیده نشده در این غار زندگی می‌کنند.

ماهی کور فاقد ارزش غذایی برای انسان است اما به‌عنوان منابعی از ذخایر ژنتیکی نادر در بسیاری از پژوهشکده‌ها مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفته‌اند و نکته دیگر اینکه این ماهی در محلی غیر از زیستگاه اصلی‌اش بیشتر از یک ماه زنده نخواهد بود؛ گونه ماهی کور در فهرست قرمز «iucn» و در ردیف گونه‌های در معرض انقراض قرار دارد.