«مفاهیم کلیدی پیر بوردیو»

نویسنده: مایکل گرنفل

مترجم: محمدمهدی لبیبی

ناشر: افکار؛ چاپ دوم 1393

375 صفحه؛ 22500 تومان

 ****

شاید شما هم با این پرسش روبروشده باشید که چرا پیر بوردیو یکی از موثرترین و معروف‌ترین صاحب‌نظران علوم اجتماعی قرن بیستم شناخته می‌شود؟

آراء و اندیشه‌های این جامعه‌شناس بزرگ و معاصر فرانسوی، تا حد بسیار زیادی مورد توجه جامعه‌شناسان واقع شده است. او سهم زیادی در غنای ادبیات نظری و جامعه‌شناسی داشت و با بکار بردن واژگانی خاص مفاهیمی عمیق را به این حوزه وارد کرد.

بوردیو نیز مانند بسیاری از نظریه‌پردازان کلاسیک حوزه علوم اجتماعی، دانش آموخته فلسفه بوده است. توانایی بازاندیشی مفاهیم کلاسیک این حوزه شاید از مهارت‌های تحلیلی و تفسیری فلسفی‌اش نشات گرفته باشد. او مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی کلاسیک چون طبقه، هنجار، تاریخ، سوژه و ابژه را باز تعریف می‌کند و متناسب با زمینه تاریخی قرنی که در آن‌‌ می‌زید به آن‌ها حیات دوباره می‌بخشد. همین چارچوب نظری بود که به خاطر پاسخگو بودن نسبت به پرسش‌های جامعه متکثر قرن بیستم، او را به نظریه پردازی کلاسیک تبدیل کرد.

بوردیو دنیای واقعی ما را با همه زشتی‌ها و زیبایی‌هایش از دریچه‌ای نو می‌نگرد و خواننده آثار او در دنیایی که به تصویر می‌کشد با حقایق جدیدی آشنا می‌شود. به همین دلیل برای شناخت دیدگاه‌ها و نظریات بوردیو در ابتدا نیازمند آن هستیم که به شناخت دقیقی درباره مفاهیم ابداع شده توسط او برسیم.

کتاب «مفاهیم کلیدی پیر بوردیو» اثر مایکل گرنفل که با ترجمه محمد مهدی لبیبی و به همت نشر افکار منتشر شده است، خلاصه‌ای از دیدگاه‌های بوردیو را در زمینه‌های گوناگون ارائه کرده است. مایکل گرنفل در این کتاب مفاهیم اصلی افکار بوردیو را استخراج کرده و کوشیده با بسط و گسترش دادن آنها به زبانی ساده و قابل فهم، بستری را فراهم کند که خواننده با تفکر بوردیو در درک و فهم مسائل و پدیده‌های اجتماعی به خوبی آشنا شود.

این کتاب از دو مقدمه بهره می‌برد، نخست مقدمه دکتر عبداللهی (استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی) که با ارجاع به شرح حال، خاستگاه اجتماعی، منابع فکری و آثار بوردیو را از منظری هستی‌­شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی مورد توجه قرار داده است. نقد گذرای افکار بوردیو و ارزیابی نقاط قوت و ارزش عملی اندیشه این جامعه‌شناس برجسته از جمله ویژگی‌های این مقدمه خواندنی است.

در ادامه، مترجم کتاب نیز مقدمه‌ای دیگر را با تاکید ویژگی‌های اثر و معرفی بخش‌های مختلف آن به خوانندگان عرضه کرده است که مدخل مناسبی برای آشنایی مقدماتی خواننده با اثر حاضر و استفاده بهینه از آن است. گفتنی است مترجم فصلی از کتابی به قلم کنث آلن را با عنوان «ساختارگرایی سازه‌ای» ترجمه و در قالب پیوستی به کتاب افزوده است. متن اصلی کتاب به واقع در چهار بخش، دوازده فصل و یک جمع‌­بندی نسبتاً کوتاه و پایان‌­بخش تنظیم شده است که می‌کوشد مفاهیم اصلی را در دیدگاه‌ها و نظریات بوردیو توضیح می‌دهد.

بوردیو در مقابل نگاه ساختارگرای جامعه‌شناسی فرانسوی و خصوصاً لوی اشتراوس‌‌ می‌کوشد تا راه جدیدی برای شناخت روشمند جامعه پیشنهاد کند. برای این کار او به بنیادهای علم اجتماعی‌‌ می‌رود و نظم دوگانه سوژه و ابژه را به پرسش‌‌ می‌کشد. او‌‌ می‌کوشد سوژه را نه به عنوان حامل عمل آگاهانه، بلکه همانگونه که واقعاً هست درک کند. برای این کار با تغییر رویکرد نسبت به نهادهای اجتماعی، مفاهیمی چون میدان، عادت‌واره، سرمایه فرهنگی و اجتماعی را تعریف می‌کند. این کتاب با توضیح این مفاهیم و نقاط مناقشه آنها با نظریه‌پردازان دیگر می‌تواند ابعاد نوآورانه نظریه بوردیو را برای مخاطب ایرانی روشن سازد. در نهایت نیز از آن نظریه پیشرو برای تحلیل جامعه تمایز یافته، اصول روش‌شناختی مشتمل بر سه بخش منتج می‌شود که‌‌ می‌تواند برای طیف محققان حوزه اجتماعی الهام‌بخش باشد. این اصول عبارتند از: برساختن موضوع تحقیق؛ داشتن رویکردی سه بعدی در مطالعه میدان تحقیق و عینی‌سازی مشارکت.

در یک ارزیابی کلی‌نگرانه می‌توان گفت گرنفل در کتاب «مفاهیم کلیدی پیر بوردیو» کوشیده تا این مفاهیم را در بستر نگاه نظری بوردیو توضیح دهد. اصل کتاب در قالب مجموعه مقالاتی نوشته شده است که هر مقاله بر مفهومی خاص از آثار بوردیو متمرکز است. از همین رو می توان کتاب را دایره‌المعارف تشریحی کوچکی به حساب آورد که مختص آثار بوردیو است و می‌تواند برای علاقمندان آثار این اندیشمند مهم فرصتی را فراهم آورد تا دشواری کمتری برای درک اندیشه بوردیو پیش رو داشته باشند.