به گزارش الف، رویکار آمدن دولت چهاردهم و تأکیدات بسیار مسعود پزشکیان در انتخابات بر روی رفع تحریمها به واسطه مذاکره با آمریکا، موجب مطرحشدن تحلیلهای بسیاری در خصوص آغاز قریبالوقوع پروسه مذاکرات میان ایران و ایالاتمتحده در دولت چهاردهم شده. این گمانهزنیها حتی با وجود رویکار آمدن مجدد دونالد ترامپ هم کمرنگ نشده و بسیاری از قریبالوقوع بودن آغاز مذاکرات خبر میدهند.
اما نکتهای که در میان وجود داشته، ابهامات زیاد در خصوص فراهمبودن شرایط برای آغاز گفتوگوهاست. کلیدخوردن مذاکرات نیازمند پیشزمینهها و شرایطی است که در حال حاضر نسبت به آن افق روشنی مشاهده نمیشود و حتی برخی تحلیلگرانی که از لحاظ سیاسی هم با دولت همسو هستند، در خصوص اشتیاق بیش از حد موجود دولتمردان برای مذاکره هشدارهایی را دادهاند.
* قرار است بر سر چه موضوعی مذاکره شود؟!
از مهمترین لوازم گفتوگوهای دیپلماتیک، مشخصبودن موضوع مذاکره است. در شرایطی مدافعان مذاکره از لزوم گفتوگوی ایران و آمریکا سخن میگویند که هنوز نه رویکرد دولت جدید ایالاتمتحده نسبت به ایران چندان روشن است و نه موضوعاتی که میتواند مورد مذاکره قرار گیرد. آیا آمریکا میخواهد مسئله هستهای را روی میز بگذارد و پیرامون آن به گفتوگو بنشیند یا همچنان بهدنبال زیادهخواهی و تحدید حدود ایران به واسطه مذاکره بر سر مسائل موشکی و منطقهای است؟!
مصطفی هاشمیطبا، فعال سیاسی اصلاحطلب در این خصوص میگوید: «زمانی که پزشکیان موضوع مذاکره را مطرح کرد، چند روز بعد از اغلب تریبونها در مناطق مختلف کشور علیه وی موضع گرفته شد و برخی مواضع شدت هم داشت. اعلام مواضع از تریبونها نشان میدهد که گروهی این نوع سخنان رئیسجمهور را برنمیتابند. هنگامی که خشم و نفرت با صدای بلند مطرح میشود، آمریکا چگونه میتواند وارد مذاکره شود و اصلا قرار است درباره چه موضوعی با آمریکا صورت بگیرد؟ آقای پزشکیان تنها عنوان کردند ما حاضر هستیم با آمریکا مذاکره کنیم و اصلا مشخص نیست که پزشکیان و تیم او در وزارت خارجه قرار است درباره چه چیزی با آمریکا مذاکره کنند. ما باید از دور و تسلسل مذاکره برای مذاکره با غرب خارج شویم. سالهاست موضوع مذاکره در کشور ما مطرح است و هر بار مذاکره میکنیم تا مذاکرات را به دور بعدی موکول کنیم. به هر حال زمان آن رسیده که از این دور و تسلسل خارج شویم. اگر ما دنبال لغو تحریمها هستیم، مشخص است که آمریکا به آسانی از این اهرم فشار علیه ایران عبور نخواهد کرد. زمانی که برجام به نتیجه رسید مشخص بود که طرفین دنبال چه چیزی هستند و قرار است به چه نتایجی برسند، اما حالا مشخص نیست قرار است درباره چه چیزی مذاکره صورت گیرد. برجام هم که دیگر وجود ندارد و عملا از بین رفته است.»
علی لاریجانی هم که با دولت کنونی همسوست و حتی یکی از جدیترین حامیان مذاکره و رفع تحریمها به شمار میرود، در گفتوگویی که اخیراً داشته با انتقاد از اشتیاق مذاکره دولتیها، آن را اشتباه دانسته و حتی این مسئله را به ولعی تعبیر کرده که ممکن است محاسبات اشتباهی را در طرفهای مقابل به وجود آورد. او در این خصوص میگوید: «جمهوریاسلامی همیشه اهل مذاکره بوده اما مذاکره سازوکاری دارد و باید پیشنهادات مدونی وجود داشته باشد. مذاکره باید سر فرصت و به دقت صورت بگیرد و تصمیم عجولانه در این زمینه را درست نمیدانم. به هیچ وجه نباید ولع بلاوجه داشت و این مسائل باید در سطوحی با فرصت و دقت صورت بگیرد. وقتی کسی مذاکره پیشنهاد نداده، راجع به چه چیزی صحبت میکنیم؟ اینقدر عجولانه و پابرهنه در صحنه دیپلماتیک پریدن و حرف زدن، دیگران را به اشتباه محاسباتی میاندازد.»
* واقعاً میزی برای مذاکره وجود دارد؟!
به اعتقاد برخی کارشناسان برخلاف تصور رایج مبنی بر رویکرد ایدئولوژیک جمهوریاسلامی در سیاست خارجی، تجربه نشان داده که نظام سیاسی کشور نگاهی پراگماتیک و مبتنی بر منافع خود داشته و اگر شرایط مهیا باشد، به گفتوگو خواهد نشست. اما مسئله مهم، وجود میزی برای مذاکره و شفافبودن موضوعاتی است که طرفین میخواهند بر سر آن مذاکره کنند.
از این منظر در حال حاضر شواهد نشان میهد که آمریکا و اروپا از اراده و تمایلی برای مذاکره برخوردار نیستند و موضوعات مشخصی برای گفتوگو وجود ندارد. در چنین موقعیتی ارسال سیگنالهایی از داخل ایران به غربیها در خصوص آمادگی برای مذاکره ممکن است موجب ایجاد تصوراتی غلط در طرفهای غربی نسبت به نیاز ایران به گفتوگو و توافق و در نهایت زیادهخواهیهایی شود که جز ضرر و زیان، آوردهای برای کشور به دنبال نخواهد داشت.
به نظر کارشناسان دستیابی به یک توافق مؤثر، نیازمند تعیین دقیق مطالبات و شفافسازی اقدامات متقابل طرفین است؛ به طوری که بدانیم در هر گام چه امتیازاتی میدهیم و چه منافعی کسب میکنیم. تأکید صرف بر مذاکره بدون اقدام مشخص یا بدون طراحی یک مسیر مدون، اشتباهی راهبردی محسوب میشود.
