پنجمین دورهمی فعالان حوزه نوآوری اجتماعی با موضوع «نوآوری اجتماعی و نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حل مسائل کشور» با دعوت از نمایندگان تشکل‌های مردمی و مشاور رئیس سازمان امور اجتماعی کشور به‌عنوان نماینده دولت برگزار شد. این دورهمی از سلسله دورهمی‌های رویداد ملی نوپیا بود که قرار است در ۱۲ اسفند باهمت ستاد نوآوری‌های اجتماعی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (رضوان‌الله تعالی علیه) برگزار شود. این دورهمی در حالی برگزار شد که بحث و گفتمان چالش‌برانگیزی در خصوص سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان حوزه نوآوری اجتماعی شکل گرفت و سوگیری رابطه حاکمیت با تشکل‌های اجتماعی قوت گرفت. نماینده هر دو طیف معتقد بودند که هریک باید نقش تسهیل‌گری، برای دیگری داشته باشند و اصرار داشتند که باید طرف مقابل به کارآمدتر شدن دیگری کمک کند، اما نکته جالب اینکه هردو طیف با تصدی‌گری حاکمیت در امور اجتماعی مخالف بودند.
«سجاد اسم حسینی» دبیر دورهمی‌های رویداد ملی نوآوری اجتماعی (نوپیا) در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حل مسائل کشور، گفت: سلسله نشست‌های برنامه‌ریزی‌شده برای رسیدن به یک نگاه مشترک بین رویداد نوپیا و فعالان حوزه اجتماعی است.
وی در ادامه به نشست‌هایی که تاکنون برگزارشده اشاره و به تفسیر موضوع‌های گذشته را این‌طور بیان کرد: اولین دورهمی رویداد ملی نوآوری اجتماعی با حضور اتمی‌ها همراه شد؛ دومین دورهمی با همراهی اندیشکده‌ها و پژوهشکده‌ها و نقش آن‌ها در حل مسائل کشور بود. دورهمی سوم میزبان کارآفرینان اجتماعی بودیم و بررسی نقش آن‌ها در حل مسائل کشور، همچنین در چهارمین دورهمی موضوع نقش جهادگران در حل مسائل کشور را به گفت‌وگو نشستیم. امروز هم این دورهمی به موضوع «اهمیت نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حل مسائل کشور» پرداخته می‌شود.
«علی ملکی» رئیس پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در ابتدای دورهمی به رابطه بحث سیاستگذاری و نوآوری اجتماعی اشاره کرد و گفت: جایگاه دولت یعنی سیاستگذاری حکمرانی؛ به این معنی که چالش‌های عمومی مردم از طریق ساختارهای حکمرانی حل شود. هرچند یکسری امور با تعامل بین مردم حل می‌شود. مثل پاسخ به عرضه و تقاضا، اما هر چه که از این دایره بیرون بماند انجام آن وظیفه حاکمیت است. مثال ساده اینکه دو جریان ترافیکی وقتی به هم می‌رسد یک چهارراه را تشکیل می‌دهد و اینجا نقش پلیس راهنمایی رانندگی به‌عنوان نماینده حاکمیت پررنگ می‌شود. فلسفه وجود دولت‌ها می‌تواند طبق همین مثال ساده باشد.
ملکی با طرح این سؤال که چرا باید ساختار حکومتی وجود داشته باشد اظهار داشت: مگر مردم نمی‌توانند خودشان مسائلشان را حل کنند؟ باوجود دولت‌ها، برخی مسائل و مشکلات تشدید شده است. ناکارآمدی هم به وجود آمده است. حتی در کشورهای پیشرفته دولت‌ها در حل مسائل جامعه دستشان بسته است. اینجا راه‌حل در نوآوری‌های اجتماعی و تشکل‌های مردمی است. البته باوجود نظام فکری مشترک، دغدغه‌ها و انگیزه‌های مشترک مردم می‌تواند برخی مسئله‌ها را حل کنند، اما باید سرعت حل مسئله به‌سرعت خلق مسئله برسد. طوری که تشکل‌های اجتماعی راه‌حل‌های نوآورانه ارائه دهند. ما در این زمینه ضعف داریم مسائل انباشته‌شده داریم. گاهی ورود دولت باعث شده کارها عقب‌تر بماند و حتی مردم هم با ورود دولت پا پس کشیده‌اند.
«رضا محبوبی» مشاور رئیس سازمان امور اجتماعی کشور دولت‌ها را مجموعه‌ای از دستگاه‌های حاکمیتی دانست که سعی می‌کنند در این عرصه کارآمدتر باشند و گفت: نوآوری‌های اجتماعی نمی‌توانند جایگزین حاکمیت شود. همیشه ساختار باید حضورداشته باشد. وظیفه تشکل‌های اجتماعی این است که باید به کارآمدی حاکمیت کمک کنند.
مشاور رئیس سازمان امور اجتماعی کشور به تعریف نوآوری اجتماعی اشاره کرد و ادامه داد: همان‌طور که از نام نوآوری اجتماعی پیداست، نوآوری از دل جامعه می‌جوشد و منافع و پیامدهایی برای کل جامعه دارد. اگر حرکتی از درون نهاد جامعه برنیامده باشد و در بستر اجتماعی نباشد و دستاوردی برای جامعه نداشته باشد اسم آن را نمی‌گذارند نوآوری اجتماعی؛ نوآوری اجتماعی امروز محصول نوآوری ادوار گذشته است. ذات پدیده نوآوری اجتماعی مبتنی بر تشکل‌های اجتماعی است.
محبوبی با صراحت گفت: نوآوری اجتماعی بدون تشکل‌های غیردولتی اصلاً نوآوری اجتماعی نیستند! بازیگرانی که ما اسمشان را می‌گذاریم تشکل‌های غیردولتی همان‌هایی هستند که انتظار داریم نوآوران اجتماعی باشند.
«یوسف اصلانی» مسئول خیریه بهشت امام رضا (علیه‌السلام) به ۲۲ سال سابقه‌اش در حمایت از کودکان و بحث خیریه‌ها اشاره کرد و گفت: اولین تشکل‌های انقلابی که مردم در آن ظاهر شدند دوران جنگ تحمیلی بود. چون حاکمیت به مردم اعتماد کرد. زن، مرد، پیر و جوان پای کارآمدند و همین ثابت کرد که اعتماد به مردم اصلاً بد نیست، اما درگذر زمان مردم را کنار گذاشتند و از مردم خواستند که عقب بایستند. نیرو استخدام کردند و سیر اجتماعی به سمتی رفت که مردم فقط باید کمک اقتصادی کنند. پتانسیل مردم را نادیده گرفتند و این‌یک ضرر دوطرفه برای مردم و هم برای حاکمیت بود. امروز ۹۵ درصد از فعالیت‌های سازمان بهزیستی را مردم اداره می‌کنند. بااین‌وجود سازمان بهزیستی هنوز چاق است واقعاً چرا؟
«محمد محسن دوباشی» مدیرعامل ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (رضوان‌الله تعالی علیه) و رئیس شورای سیاستگذاری نوپیا با اشاره به این نکته که فعالیت‌های مردمی و مردم‌پایه، جلوتر از حاکمیت حرکت می‌کنند تأکید کرد: سال‌هاست وظایف حاکمیت توسط مردم حل می‌شود، اما مسئولان این فعالیت‌ها را فانتزی می‌بینند. این تفکر اشتباه است. اگر اصالت دادن به مردم و حل مسئله مردمی را از حوزه اجتماعی بگیریم دیگر چیزی نمی‌ماند. دستگاه‌های حاکمیتی باید تسهیل‌گر باشند، اما دائماً سد می‌شوند. دستگاه‌های حاکمیتی باید حامی باشند، اما تصدی‌گری می‌کنند و معتقدند که مردم و تشکل‌ها باید با ما هماهنگ شوند و الا اجازه کار نمی‌دهیم. همان‌طور که می‌بینیم در بحران‌ها مردم واحد هستند و مسئولان هستند که عوض می‌شوند.
دوباشی عدم توجه به فرصت‌های اجتماعی را نوعی آسیب اجتماعی دانست و گفت: مسئله‌های اجتماعی مسائلی است که مردم با آن زندگی می‌کنند. در حوزه نوآوری اجتماعی توجه به مردم و تسهیل‌گری برای مردم باید در حوزه سیاستگذاری حاکمیت باشد، نه اینکه از تشکل‌ها به اسم متصدی، آمار و گزارش بگیرند.
ملکی در ادامه نشست به اقتصاد دولتی و نقش دولت در مسائل اجتماعی اشاره کرد و گفت: حتی بازیگران اجتماعی نیز از دولتی‌ها انتظار دارند. وقتی دولت از بازیگران اجتماعی حمایت می‌کند برای او هم توقع ایجاد می‌شود و جهت‌گیری می‌کند و همه این‌ها به دلیل سابقه تاریخی و نقش پررنگ دولت است. این‌یک مسئله اجتماعی است که باید توسط تشکل‌های اجتماعی حل شود.
«یوسف اصلانی» در ادامه این دورهمی محدودیت‌های تشکل‌های مردمی را ارزیابی کرد و گفت: چرا تشکل‌ها باید به دولت وصل باشند؟ هر صنفی برای خودش اتحادیه دارد، اما سمن‌ها باید زیر لوای دولت کار کنند. چرا خودمان نمی‌توانیم مثل دیگر نهادهایی که نماینده دارند به خودمان مجوز بدهیم؟ چرا باید به دولت وابستگی داشته باشیم؟
محبوبی در این دورهمی خودش را نماینده دولت معرفی کرد و گفت: بحث به سمت و سویی می‌رود؛ مثل‌اینکه دولت اضافه است! گفت‌وشنودها به سمتی رفته، مثل‌اینکه دولت فقط کارش سنگ انداختن جلوی فعالیت‌های اجتماعی است! طوری که انگار دولت در جای لوکس نشسته است و بقیه کارها را مردم انجام می‌دهند.
دوباشی در ادامه این بحث اظهار داشت: منطقه‌هایی در کشور وجود دارند که لوکیشن محرومیت‌زدایی شده‌اند مثل هرندی، مثل قلعه گنج. حاکمیت حتماً در محرومیت‌زدایی این مناطق کارکرده است، اما برای سیاستگذاری نمی‌تواند حرف نو بزند. نمی‌تواند از مدل کوچک‌سازی و حکمرانی نوین استفاده کند، اما معنایش این نیست که حاکمیت باید حذف شود.
ملکی در ادامه بحث این سؤال را مطرح کرد؛ برای حل مسائل اجتماعی دولت اصالت دارد یا مردم؟ و خودش پاسخ داد: اصالت با مردم است حل مسائل اجتماعی باید از مردم، با مردم و برای مردم باشد. نظام انگیزشی دولت ظرفیت و توان برای حل مسئله را ندارد.
محبوبی در این نشست صریح‌تر پاسخ داد: تنظیم‌گری و سیاستگذاری قابل‌واگذاری به تشکل‌های غیردولتی نیست. به حتم تشکل‌های غیردولتی نمی‌توانند به‌اندازه‌ای که دولتی‌ها اشراف اطلاعاتی دارند به موضوع اشراف داشته باشند. دولت مدرن همه ابزارها را برای سیاستگذاری دارد. این نقش برای حاکمیت به رسمیت شناخته‌شده است، حالا ممکن است در ایفای نقش ضعف‌هایی هم داشته باشد.
وی با تأکید بر فعالیت تشکل‌های غیردولتی گفت: واقعیت این است که در فرایند اجتماعی، بخش قابل‌توجهی از تشکل‌های غیردولتی به بلوغ نرسیدند و شاید هم به یک بلوغ زودرس رسیده باشند. برخی از تشکل‌ها نمی‌توانند در حل مسائل کشور شریک دولت باشند. خیلی از تشکل‌ها شبیه به بنگاه اقتصادی کار می‌کنند. من نام آن‌ها را شرکت می‌گذارم، نه تشکل‌های غیردولتی!
ملکی در این نشست با اشاره به منابع دولتی تأکید کرد: چون اقتصاد به دست دولت است تشکل‌ها به دولت وابسته می‌شوند. تشکل‌ها می‌توانند کارشان را آغاز کنند و بعد از ارزیابی کارشان، به آن‌ها مجوز ادامه کار داده شود درست شبیه به مجوزهای کسب‌وکار که مجوزهای پسینی به آن‌ها داده می‌شود.
محبوبی در پاسخ گفت: در هیچ جای دنیا مسائل اجتماعی را به مکانیزم‌های خود‌به‌خودی واگذار نکرده‌اند. پیشنهاد می‌کنم بحثی را برای آسیب‌شناسی این موضوع داشته باشیم و به این سؤال پاسخ دهیم که چرا باید اختیارات دولت به تشکل‌ها واگذار شود؟ آیا در سیستم قضایی که ۱۸۰۰ عنوان مجرمانه داریم مردم می‌توانند به‌راحتی برای حل مسائل و مشکلات ورود کنند؟ مردم می‌توانند به‌راحتی کار اجتماعی انجام دهند؛ بدون اینکه مورد قضاوت قرار بگیرند که چرا چنین و چنان هستند؟ آیا واقعاً نهاد قانون‌گذار بازتاب‌دهنده نگاه اکثریت جامعه است؟
مشاور رئیس سازمان امور اجتماعی کشور در پایان گفت: کاش در یک مبحث آسیب‌شناسی، همه این نکات بررسی شود.
محمد حیدری به‌عنوان دبیر اجرایی نخستین رویداد ملی نوآوری اجتماعی (نوپیا) اعلام کرد که این نشست پنجمین دورهمی از ۷ دورهمی قبل از این رویداد است که در ۱۲ اسفند سال ۱۴۰۰ با حمایت ستاد نوآوری‌های اجتماعی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (رضوان‌الله تعالی علیه) در سالن همایش‌های برج میلاد برگزار خواهد شد.
این فعال اجتماعی در حاشیه این برنامه، با دعوت از فعالان نوآوری‌های اجتماعی برای شرکت در این رویداد گفت: در این دورهمی‌ها با عنوان دورهمی فعالان حوزه نوآوری اجتماعی؛ شرکت‌کنندگان با یکدیگر به بحث و تبادل‌نظر درباره چگونگی هم‌افزایی در انجام فعالیت‌ها و یافتن راهی برای حل مسائل خواهند پرداخت.
