بانک سپه، نخستین بانک ایرانی سال ۱۳۰۴ تاسیس شد. در بیشتر عمر ۹۵ساله‌ی بانکداری ایرانی، این نهاد تنها مرکزی برای عملیات مالی بود. کم‌کم با پیچیده‌تر شدن ساختار اقتصادی و اجتماعی ایران، وظایف دیگری مثل کارگزاری بورس و بیمه‌ها هم به عهده‌ی برخی بانک‌ها گذاشته شد. اما از حدود ۱۵سال پیش و با ورود تدریجی فضای مجازی به کشور، کم‌کم فناوری‌های پرداخت خارج از بانک‌ هم وارد ایران شدند. بانک‌ها برای مشتریان‌شان کارت‌های بانکی صادر کردند و صنعتی برای پرداخت‌ با کارت (CP) و بدون حضور کارت (CNP) شکل گرفت.

در این زمان بانک‌ مرکزی و نهادهای قانون‌گذاری در کشور تصمیم‌ گرفتند که عملیات پرداخت مستقیما به بانک‌ها سپرده نشود و شرکت‌هایی انجام این خدمات برای بانک‌ها را به عهده بگیرند. این تصمیم به تاسیس شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) انجامید. ۱۲شرکتی که امروز هم همچنان تنها ارائه‌دهندگان اصلی خدمات پرداخت در کشورند. با آغاز به کار شرکت‌های پرداخت، ابتدا دستگاه‌های کارت‌خوان جای خود را به تدریج در تک‌تک فروشگاه‌ها و مغازه‌های کشور باز کردند. سپس با گسترش فضای دیجیتال، نیاز کسب‌وکارهای شکل گرفته در این فضا به درگاه پرداخت اینترنتی باعث رونق این ابزار شد.

ورود درگاه‌ واسط

با افزایش تقاضا برای درگاه پرداخت، مشکلات عرضه‌ی این ابزار توسط شرکت‌های پرداخت هم کم‌کم نمایان شد. شرکت‌های پرداخت ضوابط سخت‌گیرانه‌ای برای عرضه‌ی درگاه به کسب‌وکارها دارند. در بسیاری از موارد لازم است کسب‌وکارها قرارداد همکاری رسمی‌ای با شرکت پرداخت (PSP) امضا کنند، شرکت‌های پرداخت انتظار دارند وب‌سایت میزبان درگاه ای‌نماد داشته باشد و بسته به مورد کسب‌وکارها باید فرم یا فرم‌های مختلفی را به صورت حضوری در بانک‌ها پر می‌کردند. این ضوابط زمان دریافت درگاه پرداخت  را برای بسیار از کسب‌وکارها طولانی کردند و با ذات آنلاین و چابک آنها هم‌خوانی نداشتند. این مشکلات دسترسی تعداد قابل توجهی از کسب‌وکارهای خرد و متوسط به درگاه پرداخت اینترنتی ارائه‌شده توسط شرکت‌های پرداخت را محدود کرد، اما تقاضا برای درگاه همچنان وجود داشت.

 تقاضایی که با شرایط جدید از ۱۰ سال پیش منجر به شکل‌گیری شرکت‌های واسطی شد که با قرار گرفتن بین این کسب‌وکارهای خرد و متوسط و شرکت‌های پرداخت، پلی بین این دو شرکت برقرار کردند. شرکت‌هایی که کم‌کم فضای فین‌تک را در کشور شکل دادند. گرفتن خدمات درگاه پرداخت از این درگاه‌های واسط برای کسب‌وکارها بسیار آسان‌تر است و زمان کمتری می‌گیرد. درگاه‌هایی که برای بررسی وب‌سایت کسب‌وکارها داشتن ای‌نماد را پیش‌شرط نکرده‌اند، در بیشتر موارد تمامی مراحل ثبت‌نام و دریافت خدمات از آنها غیرحضوری انجام می‌شود و برای ارائه‌ی خدمات به مشتریان‌شان نیازی به بستن قرارداد و مذاکرات رسمی با آنها نمی‌بینند.

سند پرداخت‌یاری

از همان زمان شکل‌گیری این درگاه‌های واسط، بانک مرکزی به فکر تعیین مقرراتی برای تنظیم فضای کسب‌وکاری آنها بود. تصمیمی که بعد از مدت‌ها مذاکره با فعالان و کارشناسان گوناگون صنعت پرداخت در کشور منجر به تنظیم پیش‌نویسی به نام «سند پرداخت‌یاری» شد.

سند پرداخت‌یاری چهارچوبی است که بانک مرکزی و بازوی اجرایی او (شرکت شاپرک) برای عملکرد پرداخت‌یارها تعیین کرده‌اند. سندی که جزییات گوناگون نحوه‌ی فعالیت این درگاه‌های واسط را تعیین می‌کند و تنها در مورد درگاه پرداخت اینترنتی نوشته شده است و شامل دیگر ابزارهای پرداخت نمی‌شود. با تنظیم این سند (که بعدتر در پاییز امسال رسما ابلاغ شده و اجرایی شد) بانک مرکزی شروع به صدور مجوزی برای شرکت‌های پرداخت‌یار کرد. مجوزی که تا کنون بیش از ۱۰۰شرکت پرداخت‌یار آن را دریافت کرده‌اند و بیش از ۳۰۰ شرکت دیگر در صف انتظار صدور آن قرار دارند.

در چهارچوب سند پرداخت‌یاری، پرداخت‌یارها می‌توانند مزیت‌های مختلفی نسبت به شرکت‌های پرداخت در اختیار کسب‌وکارهای مشتری‌شان قرار دهند. علاوه بر ثبت‌نام و راه‌اندازی آسان‌تر و سریع‌تر، پرداخت‌یارها محدود به دریافت درگاه از تنها یک شرکت پرداخت نیستند، آنها می‌توانند خدمات‌شان را همزمان روی زیرساخت چندین شرکت پرداخت تنظیم کنند. به این ترتیب محصولی به نام درگاه پرداخت هوشمند ایجاد می‌شود که در زمان پایین بودن خدمات هر شرکت پرداخت، معمولا خودکار به زیرساخت شرکت پرداخت دیگری نقل مکان کرده و دسترسی‌پذیری و خدمت‌رسانی پایداری‌تری در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهد. همچنین پرداخت‌یارها با ساختارهای سبک‌تر و چابک‌ترشان می‌توانند خدماتی اختصاصی‌سازی شده برای هر مشتری تعریف کنند، و ابزارهایی مانند تسهیم (سهم‌بندی و تقسیم پول‌های دریافتی بین مخاطبان) را در اختیار کسب‌وکارها بگذارند.

پرداخت الکترونیک وندار

در میان شرکت‌هایی که مجوز پرداخت‌یاری بانک مرکزی را دریافت کرده‌اند، وندار جایگاه ویژه‌ای دارد. وندار که زیرمجوعه‌ی بانک آینده است، هرچند یکی از فعال‌ترین شرکت‌های در حوزه‌ی پرداخت‌یاری است اما خدماتی بسیار فراتر از آن در تمامی حوزه‌های پرداخت‌ الکترونیک به کسب‌وکارهای مشتری‌اش ارائه می‌دهد. خدماتی مانند برداشت خودکار حق اشتراک روی بستر برداشت مستقیم (Direct Debit) و تسویه‌ی آنی، وندار را به شرکتی برای یک‌پارچه‌سازی خدمات دریافت و واریز وجه برای کسب‌وکارها تبدیل کرده‌اند.