به گزارش الف قرارگاه خاتم الانبیا به دولت پیشنهاد داده است که بدون تحمیل هیچ هزینه ای به دولت می تواند پایتخت سیاسی و اداری را از تهران به شهر دیگری منتقل کند. گفته می شود که رئیس جمهوری نیز در این خصوص، دستور بررسی داده است.
ابوالفضل ابوترابی، عضو ناظر مجلس در شورای ساماندهی مرکز سیاسی و اداری کشور و تمرکز زدایی از تهران هم درباره آخرین اقدامات برای انتقال پایتخت، توضیح داده است: «همکاری خوبی با مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری داشته‌ایم و فرایندهای خوبی طی شده است. جانمایی و همه موارد در زمینه انتقال پایتخت نیز مشخص شده است. حتی قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) نیز نامه‌ای را رسما به رئیس جمهور ارسال کرده و بدون اینکه پولی از دولت بخواهد عنوان کرده که ساماندهی تهران را انجام می‌دهد و انتقال پایتخت سیاسی و اداری را نیز به سرانجام می‌رساند.»
او درباره پاسخ دولت به درخواست قرارگاه خاتم الانبیا نیز یادآور شده است: «قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) بدون اینکه پولی بخواهد و هزینه‌‌ای بر دولت بار کند، عنوان کرده که این توان را دارد و و باید ببینیم تصمیم رئیس‌جمهور چیست. رئیس جمهور نیز نامه‌ای به دبیر شورای عالی انتقال پایتخت، یعنی وزیر راه و شهرسازی داده است. منتظریم تا مشخص شود بعد از کرونا این نامه‌نگاری‌ها به کجا می‌رسد.»
ابوترابی با اشاره به مزایای انتقال پایتخت نیز خاطرنشان کرده است: «اگر در بحث انتقال پایتخت سیاسی و اداری خوب عمل کنیم، مدیریت جمعیت و ساماندهی تهران به نتیجه می‌رسد. البته معتقدم ساماندهی تهران مهمتر از انتقال پایتخت سیاسی و اداری کشور است. مثلا خروج پادگانها، خروج دانشگاهها، خروج ایران خودرو و سایپا از جمله اقداماتی است که باید در ساماندهی تهران انجام شود. اگر این موارد درست انجام شود، مشکل مسکن در تهران نیز کاهش می‌یابد.»
تاریخچه مختصری از انتقال پایتخت در ایران
در طول 300 سال گذشته، بارها و بارها پایتخت ایران تغییر کرده است. شهرهای تبریز، قزوین، اصفهان، مشهد، ملایر، شیراز، کرمان، ساری و تهران از جمله مهم ترین پایتخت های ایران در طول سه قرن اخیر بوده است. گفته می شود که تهران برای اولین بار در دوران کریمخان زند در یک دوره کوتاه به عنوان پایتخت برگزیده شد. بعدها قرعه به نام شیراز و کرمان و ساری افتاد تا اینکه در دوره قاجار، موقعیت تهران به عنوان پایتخت تثبیت شد.
از دوره قاجار تا امروز، تهران به عنوان پایتخت سیاسی، اداری و اقتصادی ایران شناخته می شود. اولین بار زمزمه های تغییر پایتخت از تهران به شهرهای همجوار در پایان دوران جنگ تحمیلی مطرح شد. در این دوران در نهایت مقرر شد که بجای انتقال پایتخت، تهران را ساماندهی کنند، اما هرگز این ساماندهی به نتیجه نرسید. افزایش شدید جمعیت و تمرکز مراکز اداری و اقتصادی در تهران موجب شد که در اواخر دهه 70 بحث انتقال پایتخت به شکل جدی تری مطرح شود. در طول سه دهه اخیر نیز بارها طرح انتقال پایتخت در دولت و مجلس شورای اسلامی مطرح شده است، اما هر بار به دلایل مختلف از جمله هزینه های سنگینی که انتقال پایتخت تحمیل می کند، این طرح کنار گذاشته شده است.
حالا این روزها خبر می رسد که قرارگاه خاتم الانبیا در نامه ای رسمی به رئیس جمهوری اعلام کرده که حاضر است بدون تحمیل هیچ هزینه ای به دولت، پایتخت را منتقل کند و رئیس جمهوری هم دستور بررسی داده است. باید منتظر ماند و دید که آیا این بررسی ها در نهایت به نتیجه ای می رسد یا اینکه طرح انتقال پایتخت مثل سه دهه اخیر فقط در حد بحث و اظهارنظرهای کارشناسی باقی می ماند.
کشورهای استرالیا، برزیل، آلمان، ترکیه، کانادا و آمریکا از جمله کشورهایی به حساب می آیند که تجربه موفق انتقال پایتخت را داشته اند. در این کشورها، قدرت اقتصادی در پایتخت آنها متمرکز نشده است و صرفا پایتخت به عنوان شهری سیاسی و اداری شناخته می شود.
ضرورت‌های انتقال فوری پایتخت
بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که بحث انتقال پایتخت یک اقدام ضروری و حیاتی است که باید هرچه سریع تر اتفاق بیفتد.
دکتر سعید پوراسماعیلی، متخصص شهرسازی در گفتگو با «الف» به مزایای انتقال پایتخت اشاره می کند و می گوید: «بسیاری از آسیب های اجتماعی در پایتخت، به دلیل تمرکز ثروت در این شهر است. تمرکز بر توسعه تهران و رها کردن فرآیند توسعه شهرهای کوچک باعث شده است که موج مهاجرت به تهران، به شکل افسارگسیخته باشد. این افزایش شدید تقاضا برای سکونت در تهران، موجب افزایش قیمت مسکن و سایر هزینه های زندگی در تهران شده است. خیلی از افراد طبقه فقیر که به تهران مهاجرت می کنند، صرفا به امید داشتن شغل و یک زندگی معمولی به تهران می آیند و خیلی از آنها به ناچار در حاشیه شهرها مستقر می شوند. همین موضوع باعث رشد عجیب حاشیه نشینی در تهران شده است. تجربه جهانی نیز نشان داده است که گسترش حاشیه نشینی و افزایش سکونتگاه های غیررسمی، خود به خود بستر آسیب های اجتماعی مثل فقر، اعتیاد، خودکشی، سرقت و سایر جرایم را فراهم می کند.»
او اظهار می کند: «هم اکنون طبق آمارهای رسمی، حدود چهار میلیون نفر به حاشیه نشینی در تهران روی آورده اند. آمارهای غیررسمی حاکی از این است که خیلی بیشتر از این آمارهای رسمی، جمعیت حاشیه نشین داریم. وقتی می گوییم حاشیه نشینی به گسترش آسیب های اجتماعی دامن می زند، به این معنی نیست که در سایر نقاط تهران، آسیب های اجتماعی وجود ندارد، بلکه منظور این است که طبق تجارب جهانی، آمار آسیب های اجتماعی در سکونتگاه های غیررسمی، خیلی بیشتر از سایر نقاط است. قطعا انتقال پایتخت می تواند گسترش فزاینده سکونتگاه های غیررسمی را کاهش دهد. اگر همچنان تمرکز قدرت و ثروت در تهران باشد، شک نکنید که هر سال باید شاهد افزایش حاشیه نشینی و تبعات غیرقابل جبران آن باشیم.»
پوراسماعیلی تاکید دارد: «انتقال پایتخت باید خیلی زودتر از اینها اتفاق می افتاد. منابع آب، خاک، هوا، محیط زیست و غذای سالم در تهران، متناسب با این تعداد جمعیت نیست. وضعیت فعلی آلودگی هوا و ترافیک سنگین در تهران نشان می دهد که در زمینه انتقال پایتخت، سال ها اهمال شده است. همچنین با توجه به زلزله خیز بودن شدید تهران، این شهر نمی تواند گزینه آیده آلی برای پایتخت بودن باشد. ممکن است در صورت وقوع یک زلزله بزرگ در تهران، فاجعه ملی رخ دهد.»
او تصریح می کند: «تداوم وضع فعلی باعث خواهد شد که توسعه عمودی تهران شتاب بگیرد و روز به روز آسمانخراش های جدید با سوئیت های چندمتری ساخته شود. تهران در مرحله انفجار قرار دارد و کیفیت زندگی در آن، روز به روز پایین تر می آید. در عین حال اگر به همین کشور همسایه ما ترکیه نگاهی بیندازید که جمعیتی شبیه ایران دارد، می بینید که زندگی در شهری مثل آنکارا به عنوان پایتخت ترکیه، به هیچ وجه مشکلات شهری مثل تهران را ندارد. در بسیاری ازکشورها نیز تجارب موفقی در حوزه انتقال پایتخت دارند که باید از این تجارب بهره ببریم.»
اول رعایت پیش‌نیازها، بعد انتقال پایتخت
برخی از کارشناسان نیز بر این باورند که اگرچه انتقال پایتخت یک امر ضروری است، اما قبل از این اتفاق باید پیش نیازهای این انتقال بزرگ فراهم شود.
دکتر زانیار احمدی، اقتصاددان در گفتگو با «الف» به پیش نیازهای انتقال پایتخت اشاره می کند و می گوید: «بزرگ ترین مانع بر سر راه انتقال پایتخت، بحث هزینه های کلانی است که این انتقال بزرگ تحمیل می کند. تامین امنیت یک پایتخت سیاسی، امر بسیار هزینه بری است. همچنین انتقال سازمان ها و سایر نهادهای نظامی و حاکمیتی نیز انتقال پرهزینه ای است که باید اعتبارات آن پیش بینی شود. اگر قرار بود این انتقال بزرگ انجام شود، باید حداقل از یک دهه قبل، پیش نیازها و زیرساخت های لازم این انتقال بزرگ تامین می شد. هم اکنون با توجه به بحث تحریم ها، فشارهای اقتصادی و خالی بودن خزانه، به نظرم امکان مالی چنین جابجایی بزرگی وجود ندارد. حتی اگر نهادی هم اعلام کند که این انتقال را بدون تحمیل هزینه به دولت انجام می دهد، چنین اتفاقی بسیار بعید است، زیرا تحت هر شرایطی، دولت برای انتقال زیرساخت های سخت افزاری، نرم افزاری و نیروی انسانی خود به شهری دیگر دچار هزینه های اجباری خواهد شد.»
احمدی تاکید می کند: «به بحث انتقال پایتخت، نباید به شکل یک پروژه فوری نگاه شود. انتقال آنی پایتخت، شوک مالی سنگین وارد می کند. به انتقال پایتخت باید به شکل یک فرآیند بلندمدت نگاه کرد تا فشار مالی این انتقال بزرگ در طول سال های مختلف، توزیع شود. مثلا اگر شهرهایی مثل سمنان، خمین یا قزوین را برای پایتخت شدن مدنظر دارند، این شهرها به یکباره آمادگی پایتخت شدن را ندارند. هر شهری که به عنوان پایتخت انتخاب می شود، باید زیرساخت هایش حداقل برای زندگی 10 میلیون نفر مساعد باشد، اما در طول سالیان طولانی نیز اقدامی برای تجهیز این شهرها به منظور پایتخت شدن انجام نشده است.»
او همچنین خاطرنشان می کند: «انتقال پایتخت، قطعا منافع مالی عده ای را کاهش خواهد داد. مثلا قیمت مسکن در تهران را پایین می آورد. به همین دلیل برخی مخالفت ها با انتقال پایتخت را می توان از منظر تعارض منافع هم نگاه کرد.»
آیا انتقال پایتخت در دوران پرهزینه کرونا، منطقی است؟
گروه دیگری از کارشناسان اعتقاد دارند که مثل برخی کشورها می توان چند شهر را همزمان با همدیگر به عنوان پایتخت انتخاب کرد. مثلا یک شهر به عنوان پایتخت اقتصادی و شهر دیگری به عنوان پایتخت اداری و سیاسی مطرح باشد. البته طرح انتخاب همزمان چند پایتخت در مقایسه با انتقال کامل پایتخت به شهری دیگر، طرفداران کمتری دارد.
برخی تحلیلگران اقتصادی نیز تاکید دارند که با توجه به هزینه های هنگفتی که کرونا بر دولت و مردم تحمیل کرده است، انتقال پایتخت می تواند هزینه هنگفت دیگری را تحمیل کند که در این شرایط، منطقی نیست.
از سوی دیگر، برخی کارشناسان نیز تاکید دارند که انتقال پایتخت اگر فقط در بحث انتقال سیاسی و اداری محدود شود، نمی تواند چندان موجب افزایش کیفیت زندگی در تهران شود، زیرا تجمع مشاغل و بنگاه های اقتصادی در تهران، مانع از مهاجرت به شهرهای دیگر خواهد شد. به اعتقاد آنها فقط زمانی می توان به خلوت شدن تهران خوشبین بود که پایتخت همزمان در ابعاد تجاری، سیاسی، اداری و اقتصادی منتقل شود.
در هر حال آنطور که عضو ناظر مجلس در شورای ساماندهی مرکز سیاسی و اداری کشور اعلام کرده، پاسخ دولت به بحث انتقال پایتخت فعلا به پایان دوره کرونا و پایان بررسی ها و نامه نگاری ها منوط شده است. برخی تحلیلگران اعتقاد دارند که با توجه به هزینه های هنگفت کنترل کرونا، اگر هم قرار باشد اتفاق جدی درخصوص انتقال پایتخت رخ بدهد، به احتمال زیاد این اتفاق به عمر دولت فعلی نخواهد رسید.
