باور به ظهور منجی از مسلّمات اعتقادی مسلمانان بلکه جهانیان و آرزوی تحقق عدالت نیز از آرمانهای همه منتظران است. امروز جهان تشنه آب زلال و گوارای عدالت است. اما چه عامل یا عواملی مانع ظهور امام زمان علیه السلام و منجی عالم بشریت و موجب تاخیر آن است؟ در این یادداشت کوتاه به یک مانع اشاره می شود.
همه می دانیم که مهم ترین شعار مهدویت، عدالت است. در منابع حدیثی شیعه از آن حضرت با عنوان عدل مجسّم یاد شده است: اللهم و صلِّ علی ولیِّ امرک القائم المُومَّل و العدل المنتظر( شیخ طوسی؛ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۱۱۱؛ بحار الانوار،ج ۹۲،ص۳۳۸) در زیارت آن حضرت هم می خوانیم: السّلام علی القائم المنتظر و العدل المشتهر (بحار الانوار، ج ۹۹،ص۱۰۱؛ مفاتیح الجنان، ص ۵۳۰)
امّا آرمان تحقق عدالت با ظهور حضرت و به دست پرتوان منجی عالم بشریت، ما را از این مهم غافل کرده است که نخستین شرط ظهور عدالت گستر جهان، هماهنگی اندیشه و عمل منتظران با منجی است. اوّل باید این خواسته در اندیشه و عمل و رفتار و گفتار منتظران تجلّی یابد تا آمادگی برای ظهور فراهم آید. باید آمادگی گذشت از منافع شخصی و ترجیح منافع ملی و عمومی بر فردی را بیابیم تا زمینه ظهور فراهم گردد.
ممکن است این پرسش مطرح شود که مگر نگفته اند آقا زمانی می آیند که زمین پر از ظلم و فساد شده باشد، پس چگونه انتظار دارید ما عدالتگر باشیم تا آقا تشریف بیاورند؟ پاسخ این است که پر شدن زمین از ستم و فساد، منافاتی ندارد با این که منتظران ظهور خود عدالتگر باشند. این که برخی بدون هیچ تلاشی، فقط منتظرند که یکی از راه برسد و همه چیز را درست کند، تصور نادرستی است. مانند این که کسی شب تا صبح در تاریکی بنشیند و ظلمت ها او را به بیراهه ببرند، به انتظار این که صبح خورشید طلوع خواهد کرد.
برخی تصوّر می کنند صرف این که ظلم و ستم در جوامع بشری زیاد گردد، آقا خواهد آمد؛ در حالی که وجود ظلم و فساد کافی نیست. شرط لازم برای ظهور، وجود افراد صالح اند که عدالت طلبی از بارزترین ویژگی آنها باشد. اگر عدالت گستر بارزترین مشخّصه منجی است، یاورانش نیز باید به همین ویژگی شناخته شوند و خود را به آن بیارایند.
وعده حتمی قرآن است که بندگان صالح خدا، وارثان زمین خواهند بود.(انبیاء/۱۰۵) وقتی مهم ترین هدف امام زمان علیه السلام گسترش عدالت است، یاورانش که همان بندگان صالحند، لازم است همین هدف را نشانه بگیرند. البته آزمون عدالت، آزمون سختی است. شمار قبولی آن پرشمار نیست. این گونه نیست که هر کس امروز نام مسلمان یا شیعه داشته باشد، هنگام ظهور یاور مهدی علیه السلام محسوب گردد. امام صادق علیه السلام فرمود: "وقتی قائم علیه السلام ظهور کند برخی از کسانی که خود را از یارانش می دانستند از همراهی او بیرون می روند و پرستشگران ماه و خورشید به او می پیوندند".( کتاب الغیبه نعمانی، ص ۳۳۲)
این چه صفتی است که نبود آن، منتظران را از همراهی با امام زمان علیه السلام باز می دارد؟
این همان آزمون عدالت است که در عصر ظهور بسیاری در آن مردود می شوند. به فرموده امیر بیان علی علیه السلام: فی تقلّب الاحوال، عُلِمَ جواهر الرّجال یعنی در دگرگونی روزگاران، درون و گوهر افراد شناخته می شود.( نهج البلاغه، حکمت ۲۱۷)
به تعبیر رهبر معظم انقلاب " کسانی که در مقابل چرب و شیرین دنیا خود را می بازند و زانویشان سست می شود، چطور می توانند منتظر امام زمان باشند؟" همانند دانش آموز تنبلی که وقتی با معلّم جدّی و قاطع مواجه میشود، از همراهی با او باز می ماند؛ چون خود را برای چنین شرایطی آماده نکرده است.
در همین راستاست که امام خمینی رحمت الله علیه فرمود: عُجِّل با کار شما باید تعجیل شود. (صحیفه امام، ج ۱۸، ص۲۶۹) و رهبر معظم انقلاب فرمودند: امام زمان به تنهایی دنیا را پر از عدل و داد نمی کند؛ بلکه با تکیه بر مردم مومن، بنای عدالت را در سرتاسر عالم استقرار می بخشد.
بنابراین، امروز لازم است جامعه ما بدور از شعارزدگی و برخوردهای احساسی صِرف و بجای دامن زدن به برخی متشابهات مهدویت مانند زمان ظهور یا تطبیق آن با افراد و شخصیت ها، به محکمات آن عمل کند و منتظران آن حضرت خود را از جهت فردی و اجتماعی به آرمان عدالت مزیّن نمایند.
تا زمانی که آفت زیاده خواهی، ویژه خواری، رانت، امتیاز و انحصارطلبی، تبعیض و بی عدالتی در میان مدعیان انتظار و منتظران باشد، خود مهم ترین مانع ظهور است. بی عدالتی، آفتی است همگانی که هم مردم باید مواظبت کنند که گرفتار آن نشوند و هم دولتمردان باید خود را از آن مصون دارند؛ که البته صاحبان قدرت و ثروت، قانونگذاران و مسئولان، سزاوارترین افراد برای پرهیز از این آفتند.
شایان گفتن است که عدالت پذیر کردن جامعه، نیازمند فرهنگ سازی است؛ زیرا عدالت پذیری ذهنی مقدّم بر عدالت طلبی عینی است. اوّل باید همه باور کنیم که اجرای عدالت سود همگانی را در پی دارد تا زمینه تحقق عینی آن فراهم گردد.
از سودمندی های اجرای عدالت و تربیت صالحان این است که مدعیان ظهور را کاهش داده و از دامن زدن به نزدیک بودن ظهور بدون تحقق شرایط جلوگیری می کند. به عبارت دیگر، باور ناب مهدویت از برخی آسیب ها در امان می ماند. از سوی دیگر، دین گریزان را جذب و دین ستیزان را ناکام می کند.
امروز باید عدالت خواهی و عدالت پذیری چنان در دل و جان مردم نهادینه شده و ریشه دوانده باشد که هر کسی بپذیرد اجرای عدالت نفع همگانی را بدنبال دارد؛ گر چه به ظاهر در برخی موارد احساس زیان شخصی کنیم. به همین سبب است که مولایمان امیرالمومنین علی علیه السلام عدالت را از جود و بخشش شریف تر و برتر دانسته، با این استدلال که عدالت چون تدبیر عمومی مردم است، جریان کارها را در مجرای اصلی خود قرار می دهد.( نهج البلاغه، حکمت ۴۳۷)
به امید آن روز
* دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
