محمد دهقان، عضو حقوقدان جدید شورای نگهبان در گفت‌وگو با فرهیختگان این شورا را نهاد منحصربه‌فرد حافظ اسلامیت و جمهوریت نظام خواند و خاطرنشان کرد: «در جمهوری اسلامی ایران، درواقع نهاد منحصربه‌فرد است که هم حافظ شرع و دین مبین اسلام است و هم اینکه نقش حفاظت از قانون اساسی را ایفا می‌کند. در بسیاری از کشورهای دنیا، یک نهاد بالادستی برای حفاظت از قانون وجود دارد. نویسندگان قانون اساسی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تاسیس شورای نگهبان ابتکاری انجام دادند. از این نظر یک مرجع برای حفظ قانون اساسی هم از نظر میثاق ملی و بالاتر از آن اینکه به‌عنوان حافظ اسلام قرار دادند. از این رو شورای نگهبان جمع 6 نفر از فقهای بزرگ هستند که با نظر مقام معظم رهبری انتخاب می‌شوند و 6 نفر حقوقدان که به صورت دموکراتیک از طرف بالاترین مرجع حقوقی کشور به مجلس پیشنهاد و از طرف نمایندگان مردم در مجلس هر سه سال یک‌بار انتخاب می‌شوند. تلفیق و ادغام دو مرجع حافظ اسلامیت و جمهوریت، به نظر من کار بی‌بدیلی است.»
اعضای شورای نگهبان هم انسان و ممکن‌الخطا هستند
عضو سابق کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی درخصوص اینکه آیا شورای نگهبان تا امروز از همه ظرفیت‌های قانون اساسی استفاده کرده یا هنوز باید کارهای جدیدی صورت بگیرد که این نهاد مهم و ارزشمند بتواند جایگاه معنوی خود را بیش از گذشته در افکار عمومی ارتقا ببخشد، گفت: «به نظر من چون شورای نگهبان مرجع محکمی در برابر آنهایی است که خارج از نظام هستند و قصد نفوذ را در حکومت دارند، طبیعتا مورد هجمه قرار می‌گیرد. اما به نظر من کارهای زیادی می‌شود کرد که دلسوزان کشور و انسان‌های صالحی که نظام را قبول دارند، از شورای نگهبان دلخور نشوند و تکدر خاطر پیدا نکنند، چون بالاخره اعضای شورای نگهبان هم در عین اینکه انسان‌های خوبی هستند، بالاخره انسانند و ممکن است اشتباه کنند.»
وی افزود: «برای اینکه اشتباهات شورای نگهبان کاهش پیدا کند نیازمند این است افرادی که در شورای نگهبان هستند، برای موضوعاتی که در زمره وظایف شورای نگهبان است، وقت کافی بگذارند. تصویب و تطبیق مصوبات مجلس با قانون اساسی، نیازمند وقت‌گذاری است. چون 290 نفر نماینده حداقل سه روز کامل در مجلس حضور دارند، بر اساس کارهای کارشناسی که در مجلس، مرکز پژوهش‌ها و در کمیته‌های تخصصی صورت گرفته است یک قانون را وضع می‌کنند. هر مرجعی که می‌خواهد این قانون را رد یا تصویب کند باید به اندازه همین نمایندگان وقت بگذارد، یکی از نیازهای شورای نگهبان وقت‌گذاری است که ان‌شاءالله در ترکیب جدیدی که شکل گرفته، این مهم اتفاق بیفتد و شاهد وقت‌گذاری بیشتری حداقل از سوی حقوقدانان شورای نگهبان باشیم.»
شفافیت در عملکرد شورای نگهبان باعث اعتمادسازی می‌شود
دهقان شفافیت را موضوع مهم بعدی خواند که باید مورد توجه شورای نگهبان قرار گیرد و تاکید کرد: «شورای نگهبان حتما باید مرجعی باشد که عملکردش برای اعتمادسازی بیشتر در بین مردم، به صورت شفاف در چارچوب شرع و قانون در جامعه مطرح شود. مردم بدانند و از زحمات شورای نگهبان باخبر باشند. هر قدر کار شورای نگهبان شفاف باشد، اعتمادسازی در بین مردم نیز حتما افزایش پیدا خواهد کرد. این هم راهکارهایی دارد که با هماهنگی اعضای شورای نگهبان به‌خصوص فقهای شورای نگهبان باید راه‌حل‌ها را بررسی کرد و ما باید گام‌هایی را به سمت شفافیت برداریم که اعتماد مردم نسبت به شورای نگهبان افزایش یابد.» نماینده سابق مردم چناران و طرقبه در مجالس شورای اسلامی هفتم تا دهم، ارتباط مناسب و تعامل بیشتر با مجلس را از جمله امور مهمی خواند که باعث اعتمادسازی و کاهش هزینه‌های شورای نگهبان می‌شود و افزود: «مطابق اصل 97 قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان می‌توانند در همه جلسات مجلس حضور داشته باشند. این «می‌توانند» یک دلالتی دارد بر اینکه برای قرابت بیشتر مجلس و شورای نگهبان، اعضای محترم شورای نگهبان بیایند و در مجلس حضور داشته باشند. من در این سال‌های طولانی و در چهار دوره‌ای که در مجلس بودم، ندیدم اعضای شورای نگهبان در جلسات عادی مجلس شرکت کنند.
این خودش باعث دوری شورای نگهبان از مجلس شده است. در حالی که همه ما می‌بینیم قوه مقننه دو بال دارد؛ یک بال مجلس و یک بال شورای نگهبان. یعنی مجلس بدون شورای نگهبان اعتبار قانونی ندارد و شورای نگهبان بدون مجلس کار زیادی ندارد، لذا اینها با هم هستند، هر دو با هم قوه مقننه را تشکیل می‌دهند. از این رو حداکثر همکاری و ارتباط بین مجلس و شورای نگهبان برای اداره حکومت و کارآمدی هر دو نهاد لازم است. این هم مستلزم وقت‌گذاری است. من معتقدم که از ظرفیت‌های مجلس در راستای تحکیم بنیان‌های نظام جمهوری اسلامی و حل مشکلات مردم باید بیشتر استفاده شود.»
عضو حقوقدان جدید شورای نگهبان درخصوص وظیفه نظارتی این شورا در انتخابات نیز گفت: «قانون اساسی وظیفه نظارتی مهم و دقیقی را در انتخابات بر عهده شورای نگهبان گذاشته است که وظیفه خطیری است. هرکس که صلاحیتش رد شود، تکدر خاطر پیدا می‌کند، موجب ناراحتی می‌شود، بعضی‌ها حتی از همه زندگی می‌برند و برایشان سخت است که شورای نگهبان بگوید تو صلاحیت نداری. راه‌حلش به نظرم این است که در این زمینه روابط دقیق‌تر و بیشتری بین اعضای شورای نگهبان و هیات‌های نظارت انتخابات با نامزدها وجود داشته باشد. اگر واقعا کسی صلاحیت ندارد حتما ضروری است که زمانی وقت بگذارند با طرف صحبت کنند. وقتی می‌خواهند خط قرمز روی طرف بکشند، چه اشکالی دارد نیم ساعت، یک ساعت با او صحبت کنند، حرف‌هایش را بشنوند، بگویند موضوع این است، شما خودت انصراف بده، وقتی که شما با این شرایط آمدی، مشکلاتت این است. یا به‌عنوان مثال در بحث مسائل فساد مالی یا فساد اخلاقی وقتی مدارک محرز شد به فرد ارائه شود. شاید حتی برای کسی پرونده‌سازی شده باشد، باید حرف‌ها و دفاعیات فرد هم شنیده شود بعد شورای نگهبان به جمع‌بندی برسد.»
هر رد صلاحیت به یک واگرایی نسبت به نظام منتهی می‌شود
دهقان تصریح کرد: «در بحث‌های سیاسی هم باید با احتیاط عمل کنیم، نباید دچار تنگ‌نظری شویم، بالاخره ممکن است افرادی انتقاداتی حتی به نظام داشته باشند، این نباید دلیل شود که طرف از زندگی ساقط شود. یک وقت افرادی نظام را قبول دارند ولی در موضوعات مختلف انتقاد دارند، خب اشکالی ندارد. ولی افرادی هستند که اصل نظام مبتنی‌بر ولایت فقیه را قبول ندارند، اینها شایستگی حضور در صدر حکومت را ندارند. اما یکی هست که نظام را قبول دارد ولی درباره موضوع‌های مختلف از صدر تا ذیل انتقاد دارد، وقتی سایر ویژگی‌ها از جمله سلامت مالی و سلامت اخلاقی را دارند و انسان‌های با حسن نیت و شایستگی هستند اینها را نباید رد کرد و این انتقادات اشکالی ندارد حتی ممکن است انتقادات باعث رفع مشکلات شود. در برخی موارد اگر کسی هم به‌گونه‌ای در برابر انتقادات نظام تندروی می‌کند که به حیثیت و کلیت نظام ضربه می‌زند، البته باید وی را دعوت کرد، تذکر داد و گفته شود که این رفتار شما را از زیر پرچم نظام بیرون می‌آورد. اینها باید از هم تفکیک شوند. افراد به صرف اینکه انتقاد یا زبان تندی دارند، نباید از گردونه نظام بیرون رانده شوند، چون هر رد صلاحیتی خطرش یک واگرایی نسبت به نظام است باید در بررسی صلاحیت‌ها محتاطانه و البته حساب‌شده برخورد کنیم. البته در عین حال نباید افراد نفوذی یا فاسد وارد حکومت شوند، افرادی هم که انتقاد دارند باید تحمل کرد، ولی افرادی را که از حکومت و چارچوب نظام اسلامی خارج شده‌اند، نمی‌شود تایید و وارد حکومت کرد، لذا یک‌سری شاخص‌ها باید تعیین شوند و در اختیار هیات‌ها قرار بگیرند و سلیقه‌ای عمل نشود.»
عنوان حقوقدان شورای نگهبان فی‌نفسه برای من موضوعیت نداشت
این نماینده ادوار مجلس یادآور شد: «الحمدلله در پایان مجلس نهم (3 خرداد 95) قانونی وضع کردیم که در انتخابات مجلس یازدهم این قانون لازم‌الاجراست. بر اساس این قانون هر کس در شرف رد صلاحیت است یا احراز صلاحیت نشده باید به شورای نگهبان بیاید و مطالب و حرف‌هایش استماع و بعد راجع به صلاحیتش نتیجه‌گیری شود. بنده هم پیگیر این قانون بودم، ضرورت بی‌طرفی اعضای شورای نگهبان، هیات‌های اجرایی و نظارت و مسئولان دولت و وزارت کشور در قانون ذکر شده است. باید کاملا بی‌طرف باشند، به نفع هیچ نامزدی نباید فعالیت کنند. اگر از قانون تخطی کنند، برایشان جرم و مجازات در نظر گرفته شده است. این مساله مهمی است.»
وی تصریح کرد: «همه افرادی که خارج از شورای نگهبان هستند و حتی خود اعضای شورای نگهبان، ممکن است دارای نظرات سیاسی باشند. اشکالی هم ندارد، بالاخره کشور ما یک کشور بابصیرت است و مردم ما هم دارای نظرات سیاسی مختلف هستند.
حقوقدانان و فقها هم جزء مردمند، ولی کسی که وارد شورای نگهبان می‌شود، باید بی‌طرفی خودش را حفظ کند، نباید به یک طرف بچرخد. هیچ جریان و افراد سیاسی خاصی را نباید حمایت کرد. به نظر من این خودش موضوع بسیار مهمی است که تا الان به خاطر اینکه تبلیغات کافی توسط اعضای شورای نگهبان نشده یک ذهنیت منفی راجع به شورای نگهبان بین برخی افراد و برخی جریانات ایجاد شده است. این ذهنیت منفی را باید با درایت، عملکرد خوب، تبلیغ صحیح و گفت‌وگو و رفتار منصفانه با نامزدهایی که می‌خواهد صلاحیت‌شان رد شود یا در خطر رد صلاحیت هستند، رفع کرد. به نظر من نباید برای هر انتخابات مجموعه‌‌ای از خسارت‌ها را متوجه نظام کنیم. هر مقدار اعضای شورای نگهبان به این مسائل دقت کافی، اهتمام بیشتر، وقت کافی و حوصله بیشتر داشته باشند، مسلما هزینه‌هایی که در هر انتخابات به نظام وارد می‌شود، کاهش پیدا می‌کند. حتی می‌شود کاری کرد که اینها همه از بین بروند و هر انتخابات برای ما آورده‌ای برای تحکیم پایه‌های نظام داشته باشد.»
دهقان درخصوص چرایی استعفایش از نمایندگی مجلس و انتخاب به‌عنوان عضو حقوقدان شورای نگهبان نیز گفت: «عنوان حقوقدان شورای نگهبان که فی‌النفسه برای من موضوعیت نداشت. به هرحال بنده چهار دوره نماینده مجلس هستم و در آنجا نیز جزء نمایندگان اثرگذار و دارای طرح و برنامه محسوب می‌شوم، ولی اخباری که از شورای نگهبان شنیدم و اوضاعی که متوجه شدم فکر کردم می‌توانم از این تجربه چهار دوره مجلس استفاده کنم، شاید مثلا عوایدی برای ارتقای سطح معنوی شورای نگهبان در افکار عمومی داشته باشم و در راستای کارآمد کردن مجلس و شورای نگهبان بتوانم به سهم خودم گامی بردارم.»
