روزنامه نگار در نوشتاری با عنوان برسد به روح درگذشته در روزنامه ایران نوشت؛ «مدتی بود می‌دیدیم مادربزرگم همه‌اش سر نماز است. تعداد رکعت‌هایی که می‌خواند به‌طور عجیبی زیاد شده بود. سوال برایمان پیش آمده بود که چه اتفاقی افتاده؟ می‌رفتیم خانه‌اش سر نماز بود، زنگ می‌زدیم، جواب نمی‌داد بعداً می‌گفت سر نمازم، می‌رفت مسجد ۴ ساعت می‌ماند. با خودمان می‌گفتیم شاید نماز قضا می‌خواند اما همه می‌دانستند خانم جان نماز قضا ندارد.

شاید هم نماز مستحبی بود. خلاصه که کمی دقیق شدیم و در نهایت کاشف به عمل آمد که دارد نماز قضای درگذشتگانی را می‌خواند که خودش آنها را نمی‌شناسد. یعنی کسی واسطه شده و سفارش نماز قضا می‌گیرد و از دستمزد دریافتی، سهم خودش را برمی‌دارد و بقیه‌اش را به مادربزرگ ما می‌دهد برای ادای دین میت. در واقع برای مادربزرگ ۷۰ ساله ما و تعدادی دیگر اشتغالزایی کرده است.»

قضیه به همین سادگی است. ادای دین نماز و روزه مردگان، این روزها برای خیلی‌ها اشتغالزایی کرده. چه کاری بهتر از این برای یک خانم ۷۰ ساله که تنها کنج خانه نشسته. هم ثواب می‌برد و هم درآمدی کسب می‌کند. حتی کار آنقدر بالا گرفته که در سایت‌های پربازدید هم برای این کار آگهی می‌دهند؛ آگهی‌هایی عمدتاً با عنوان «نماز و روزه استیجاری» که در آن به شما اطمینان می‌دهند اعمال توسط طلبه سطوح عالی یا فرد مورد اطمینان، انجام می‌شود و موازین شرعی به طور کامل رعایت خواهد شد.

«برای هر ماه نماز قضا ۱۰۰ هزار تومان، روزه یک ماه ۴۵۰ هزار تومان و ختم قرآن ۲۵۰ هزار تومان.» این رقمی است که یکی از آگهی دهندگان اعلام می‌کند و می‌گوید: «اطمینان داشته باشید که اعمال توسط طلبه و در کوتاهترین زمان ممکن انجام و دِینش از گردن درگذشته برداشته می‌شود. خدا رحمت کند و ثوابی هم به ما برسد ان‌شاءالله.»
آگهی دهنده دیگر خانم و متاهل است. روی این نکته یعنی تاهل تاکید دارد. او هم اطمینان می‌دهد که در اسرع وقت نماز و روزه و ختم قرآن را انجام می‌دهد: «فقط این را بگویم که روزه را در شش ماه دوم سال می‌گیرم. در ضمن آنهایی که تعداد سال بالا دارند می‌توانند اقساطی پرداخت کنند. برای روزه ماهی ۵۰۰ هزار تومان می‌گیرم و اگر اقساط ببندید، کمی بالاتر می‌رود.»

از دیگر کسانی که آگهی داده، آقایی است که می‌گوید طلبه و متاهل است: «در ماه مبارک رمضان شایسته است به یاد اموات و اهل خاک باشیم. نیت من هم خیر است و اگر کسی جهت خیر و قضای دین اموات و از دست رفتگان قصد انجام نماز یا روزه یا ختم قرآن و صلوات داشته باشد، با کمال میل به بهترین و کاملترین نحو انجام می‌دهم تا مشکل حقیر هم رفع بشود ان‌شاءالله. انواع چله و ختم قرآن را هم قبول می‌کنم و قیمت هم کاملاً توافقی است. البته که من اسمش را قیمت نمی‌گذارم و می‌گویم هدیه که آن هم با توافق شماست.»

یکی دیگر از آگهی‌دهندگان در متن آگهی عنوان کرده که روی صحبت حضوری را ندارد و به خاطر مشکلات شدید مالی، نماز و روزه درگذشتگان را با عالی‌ترین قیمت و حتی به صورت قسطی انجام می‌دهد. البته قسط‌‌ بندی فقط شامل روزه و نماز است و برای ختم کل قرآن، ۱۳۰ هزار تومان را اول می‌گیرد و قیمت جزء خوانی هم ۵ هزار تومان است.

مشکلات شدید مالی همان چیزی است که بیشتر آگهی دهندگان را به این کار وا می‌دارد، چراکه قطعاً ادای دین درگذشتگان کار چندان راحتی هم نیست و کوچکترین قصوری در آن، ضامن را مدیون می‌کند.

«نمی‌خواهم مدیون کسی باشم. خدا شاهد است تا به حال هیچ کم نگذاشته‌ام و انگار که نماز و روزه پدر خودم را بجا آورده‌ام.» این را خانمی ۴۲ ساله می‌گوید که به گفته خودش شوهرش مریضی سخت دارد و برای درآوردن خرج خانه و آبروداری، حتماً باید چند سال نماز و روزه بجا بیاورد: «خودتان می‌دانید برای بعضی خانواده‌ها سخت است که تحت پوشش کمیته امداد بروند خصوصاً در قم که من ساکن هستم. چه کاری بهتر از این؟! هم ثواب دارد و هم مشکل مالی من و خانواده‌ام حل می‌شود. همه هم با رضا و رغبت می‌آیند سراغم. این هم برای شادی و خلاصی اموات خودتان است و هم برای خانواده‌ای کمک خرج شده. چه ثوابی از این بالاتر؟»

او برای نماز و روزه یک سال جمعاً یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان و برای ختم قرآن ۳۰۰ هزار تومان دریافت می‌کند و تاکید دارد که اگر ۳ سال به بالا نماز داشته باشید، تخفیف جزئی هم داده می‌شود.

قیمت‌ها برای نماز و روزه قضا، رقابتی هم هستند. مثلاً کسی تاکید دارد که کمترین قیمت را دارد: «برای نماز ماهی ۷۰ هزار تومان می‌گیرم که اگر یک ساله بخواهید، کمتر می‌شود. حدود ۸۰۰ هزار تومان می‌شود و ۴۰ هزار تومان هم تخفیف دارد. برای روزه هم روزی ۲۰ هزار تومان که یک ماهش ۶۰۰ هزار تومان می‌شود. قرآن جزئی ۷ هزار تومان و ختم کامل۲۱۰ هزار تومان می‌شود. سنگ قبور را هم رنگ می‌کنم که بسته به نوع سنگ و اندازه و رنگ آن از ۳۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا ۸۰ هزار تومان می‌رسد نهایتاً. کلش هم قابلی ندارد. کار خیر و ثواب است و ما می‌خواهیم گره‌ای از زندگی‌مان باز شود وگرنه اصلاً چرا پول بگیرد آدم؟! اگر می‌بینید کسی قیمت‌ها را بالاتر می‌گوید، خودش اعمال را بجا نمی‌آورد و احتمالاً می‌دهد کسان دیگری انجام دهند چون به هرحال دین است و کسی راضی نمی‌شود زیر دین درگذشته‌ای بماند.»

یکی دیگر از آگهی‌دهندگان مردی بازنشسته است و برای کمک خرجش اعمال را انجام می‌دهد. می‌گوید: «چه اشکالی دارد اگر نماز و روزه‌ای را که بر ذمه میت است بجا آوریم؟ انگار که پدر و مادر خودمان باشد، فرقی نمی‌کند. من نماز قضای پدر خودم را بجا آورده‌ام. حتی همسایه‌ای داشتیم که وقتی فوت کرد تا مدت‌ها روزی دو رکعت نماز برایش می‌خواندم چون می‌دانستم کاهل نماز است. این را هم که الان انجام می‌دهم برای رضای خداست و کمک خرجم هم هست چون به آن نیاز دارم.»

بعضی‌ها هم البته این کار را فقط برای ثوابش انجام می‌دهند. نذر می‌کنند در تعداد مشخصی که مدنظرشان است، برای میت نماز و روزه بجا آورند.

آگهی دادن برای نماز و روزه استیجاری گرچه جدیداً باب شده اما قبل از این معمولاً کسانی که قصد انجام چنین کاری را داشتند در آرامستان‌های شهرها سراغ خانواده متوفیان می‌رفتند و پیشنهاد بجا آوردن اعمال نماز و روزه را در ازای دریافت مبلغی می‌دادند که معمولاً هم توافقی بود.

حجت‌الاسلام محمودی در رابطه با نماز و روزه قضای میت و شرایط ادای آن در دین اسلام چنین می‌گوید:«در دین مبین اسلام نماز و روزه قضای پدر بر پسر ارشد واجب است. یعنی پسر بزرگ‌تر باید نماز و روزه‌های قضا شده پدر را بعد از مرگش ادا کند. اگر او خودش ادا نکند، می‌تواند کسی را اجیر کند و اگر شخصی به نیت فرد مرحوم نماز و روزه را بجا آورد مشکلی پیش نخواهد آمد. البته برخی از مراجع نماز و روزه پدر و مادر هر دو را بر پسر ارشد واجب می‌دانند. اما باید در نظر داشت که اگر عزیزی این کار را قبول می‌کند، مهم‌ترین شرطش این است که اعتقاد درست داشته باشد و با آداب و رسوم مختلف در این زمینه هم آشنا باشد و زمانی که فردی نماز و روزه قضا را قبول و بابت آن پولی دریافت می‌کند، موظف است اعمال را تا آخر انجام دهد و بر ذمه اوست.»

کسانی که انجام نماز و روزه قضا را قبول می‌کنند عموماً به پول آن نیاز دارند گرچه مبلغ زیادی هم بابت این کار دریافت نمی‌کنند، خصوصاً آنهایی که با واسطه این کار را انجام می‌دهند مثل مادربزرگ آن رفیقی که اول گزارش داستانش نقل شد که نه دسترسی به سایت و کانال دارد و نه خودش اهل پیدا کردن متقاضی است. اما می‌شود امیدوار بود که به‌دلیل عمیق بودن ریشه‌های مذهبی بین مردم ما، دست سوء‌استفاده‌کنندگان لااقل از این حیطه دور بماند.

نیم نگاه

«برای هر ماه نماز قضا ۱۰۰ هزار تومان، روزه یک ماه ۴۵۰ هزار تومان و ختم قرآن ۲۵۰ هزار تومان.» این رقمی است که یکی از آگهی دهندگان اعلام می‌کند و می‌گوید: اطمینان داشته باشید که اعمال توسط طلبه و در کوتاهترین زمان ممکن انجام و دِینش از گردن درگذشته برداشته می‌شود. خدا رحمت کند و ثوابی هم به ما برسد ان شاءالله یکی دیگر از آگهی‌دهندگان در متن آگهی عنوان کرده که روی صحبت حضوری را ندارد و به خاطر مشکلات شدید مالی، نماز و روزه درگذشتگان را با عالی‌ترین قیمت و حتی به صورت قسطی انجام می‌دهد. البته قسط بندی فقط شامل روزه و نماز است و برای ختم کل قرآن، ۱۳۰ هزار تومان را اول می‌گیرد و قیمت جزء خوانی هم ۵ هزار تومان است.

یکی دیگر از آگهی‌دهندگان که مردی بازنشسته است و برای کمک خرجش اعمال را انجام می‌دهد، می‌گوید: چه اشکالی دارد اگر نماز و روزه‌ای را که بر ذمه میت است بجا آوریم؟ انگار که پدر و مادر خودمان باشد. حتی همسایه‌ای داشتیم که وقتی فوت کرد تا مدت‌ها روزی دو رکعت نماز برایش می‌خواندم چون می‌دانستم کاهل نماز است.