به دنبال خروج آمریکا از برجام، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفته تا فرصت محدودی در اختیار اروپایی‌ها قرار دهد تا اگر آنها بتوانند منافع کشورمان را در برجام تضمین کنند، توافق هسته‌ای را بدون حضور آمریکا ادامه دهد. چنین رویکردی پس از آن صورت گرفته که کشورهای اروپایی با انتقاد شدید نسبت به عملکرد رئیس‌جمهور آمریکا در خروج از برجام خواستار تداوم حضور ایران در این توافق شدند.
با این‌حال مقامات کشورمان تاکید دارند صرفا در صورتی می‌توان به توافق هسته‌ای ادامه داد که کشورهای اروپایی تضمین دهند که می‌توانند درخواست‌های ایران را ـ که در برجام بر آنها تاکید شده است ـ برآورده کنند.
البته سوابق عملکرد اروپایی‌ها بویژه در دو سالی که از برجام می‌گذرد، ابهاماتی در این زمینه ایجاد کرده است. در همین زمینه با سیدمحمدعلی حسینی، سخنگوی پیشین وزارت خارجه و سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا گفت‌وگو کرده‌ایم. مشروح گفت‌وگو جام‌جم را می‌خوانید:
تحلیل شما درباره ادامه برجام بدون آمریکا چیست. چقدر قابلیت عملیاتی شدن دارد؟
ببینید برجام یا هر توافق و تفاهم چندجانبه و بین‌المللی دیگر، هنگامی قابلیت عملیاتی شدن و ثمربخش بودن را پیدا می‌کند که تمامی طرف‌های موجود در آن با حسن نیت و در عمل، نه صرفا در گفتار و ادعا، به مفاد آن متعهد و پایبند باشند.
در برجام، بدون شک، آمریکا یک طرف اصلی و تعیین‌کننده و البته غیرقابل اعتماد و بدعهد بوده است. درست است که الان یک عضو شرور و یاغی برجام از آن خارج شده اما سوال این است که آیا خروج این عضو بدنام به معنای توقف شرارت‌های ضد برجامی و ضد ایرانی اوست؟ قطعا این‌گونه نیست و گزافه‌گویی‌های ترامپ هنگام اعلام خروج از برجام نیز گواه این مطلب است. بنابراین اجرایی شدن برجام از این پس نیز با مشکلات و موانعی روبه‌رو خواهد بود.
آیا اروپا بدون آمریکا قادر به تامین اهداف ایران در برجام هست؟
ما خیلی تلاش کردیم طی دو سال گذشته به اروپا امیدوارتر از گذشته باشیم. توقع و انتظار منطقی ما از اروپا این بود که حداقل در آنچه به تعهدات برجامی این مجموعه مربوط می‌شد بهتر و جامع‌تر عمل می‌کرد؛ اما این‌گونه نشد و متاسفانه طی ماه‌های اخیر سه کشور اروپایی عضو برجام با انتخاب یک مسیر انحرافی تلاش کردند با اعلام همراهی با برخی از سیاست‌های ضدایرانی آمریکا به بهانه دلجویی از رئیس‌جمهور ناآرام و کابویی مسلک این کشور، وی را به ماندن در برجام متقاعد کنند. اکنون اروپا در معرض یک انتخاب مهم و راهبردی قرار دارد و آن برداشتن گام‌های موثر عملی و تضمینی برای نجات برجام ـ که به گفته خود آنان حامل منافع اساسی نه تنها برای 1+5 بلکه برای منطقه و جهان و همچنین دارای نقش موثر در تامین صلح و امنیت بین‌المللی خواهد بود ـ است.
به‌نظر من اروپا درک درستی دارد که برای نجات برجام و تامین منافع خود باید هزینه کرد، اما اشتباه آنان این است که قصد دارند این هزینه را از جیب ملت ایران بپردازند نه از جیب خود. رایزنی‌های دیپلماتیک دوسه هفته آینده با اروپا که احتمالا صریح‌تر و عملیاتی‌تر از گذشته خواهد بود بخوبی نشان خواهد داد اروپا توان و البته پیش از آن، عزم و اراده لازم برای تامین اهداف و منافع طرف صد در صد مطمئن و متعهد برجام یعنی ایران را خواهد داشت یا خیر.
چطور باید رفتار کنیم که اروپا هم همان رفتاری را که آمریکا داشت انجام ندهد. به عبارت دیگر تضمین‌هایی که رهبر انقلاب فرمودند چگونه محقق می‌شود؟
تعهدات انجام گرفته توسط جمهوری اسلامی ایران همگی تعهدات واقعی، عملیاتی، عینی و قابل راستی‌آزمایی بوده است. به همین دلیل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد مسئول، در گزارش‌های متعدد خود توانسته رسما گواهی کند که ایران نسبت به تعهدات خود کاملا پایبند بوده است. علاوه بر آژانس، مقامات کشورهای دوست و دشمن نیز بارها به این قضیه اذعان کرده‌اند. بنابراین اروپا به نوبه خود علاوه بر مواضع صریح اعلامی مبنی بر حمایت از برجام و ماندن در آن که تاکنون داشته، باید در یک اقدام عملی و عینی قابل راستی آزمایی، ادعای خود را عملا تائید و تصدیق کند که به نظر می‌رسد این تنها راه منطقی و اصولی باقیمانده پیش روی ماست.
اروپایــی‌ها اعــلام کــــرده‌اند از شرکت‌های‌شان در مقابل تحریم‌های آمریکا محافظت می‌کنند. این محافظت به چه شکلی می‌تواند انجام شود؟
حتما اگر اروپاییان بر این عهد خود بمانند و از شرکت‌های کوچک و بزرگی که در عمل نیز نشان داده‌اند علاقه‌مند به همکاری با ایران هستند و تهدیدهای آمریکا آنان را دچار نگرانی و تردید کرده و می‌کند، حمایت کنند، شرکت‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری و انجام معاملات تجاری و اقتصادی با طرف‌های ایرانی، عازم کشورمان خواهند شد.
شکل و شیوه این محافظت بستگی به عزم ، اراده و جدیت این کشورها و قوانین و مقررات آنها و چگونگی استفاده از قواعد بین‌المللی دارد.
اقدامات و دستور کارهای مشخصی از طـرف مقـامات کـشورمان از‌جــمله رئیس‌جمهور، آقای شمخانی و آقای ظریف در خصوص واکنش‌های احتمالی جمهوری اسلامی ایران اعلام شده است، از‌جمله خروج از ان.پی.تی یا از سرگیری فعالیت‌های قبل از برجام و رسیدن به مرحله‌ای بالاتر از آن. اگر پس از رایزنی با اروپایی‌ها مشخص شد برجام قابل تداوم نیست کدام‌یک از اقدامات مطرح شده را مناسب‌تر و کارآمدتر می‌بینید و اگر راهکاری فراتر از آنها به ذهن شما می‌رسد که می‌تواند موثرتر باشد، آن راهکار چیست؟
گزینه‌هایی که تاکنون از سوی مقامات ایرانی مطرح شده متنوع بوده و بیانگر دست باز جمهوری اسلامی در ارائه واکنش مناسب و متقابل است. پاسخ عملی ایران باید سریع، بموقع و متناسب با رفتاری باشد که از سوی طرف بدعهد برجام دریافت می‌کند. نکته مهم در این زمینه آن است که بتوانیم همزمان با اقداماتمان افکار عمومی را نسبت به تصمیم خود توجیه کرده و قانع سازیم.
با توجه به این‌که کشور در آستانه یک تصمیم بزرگ است شرایط سیاسی ـ اجتماعی چگونه باید مدیریت شود که این تصمیم به بهترین شکل ممکن اجرا شود.
ببینید اختلافات پردامنه داخلی و بگومگوهای تند سیاسی مقامات و حامیان سلیقه‌های سیاسی مختلف کشور همواره و بویژه در این دوره حساس، اساس نظام و منافع ملی و امنیت کشور را آسیب‌پذیر می‌سازد و دشمنان را برای تشدید سیاست‌های خصمانه خود دلگرم و تشویق می‌کند.
بنابراین اجماع و اتفاق نظر سران قوا و سایر مقامات کشور و همچنین تقویت انسجام و اتحاد ملی بر مدار ولایت و رهبری معظم انقلاب اسلامی شرط لازم و اساسی برای گذر از این گردنه تاریخی است.
بخش‌های مختلف از جمله دولت و همچنین منتقدان چه باید کنند تا نظام بتواند ضمن حفظ همبستگی داخلی، با کمترین هزینه از شرایط فعلی بگذرد؟
خویشتنداری، بالا بردن آستانه تحمل، متوقف کردن زبان تند نقد و تخریب و طعنه علیه یکدیگر و تبدیل آن به نقد نرم و ادبیات مفاهمه و همدلی همراه با مدیریت جهادی و جدیت و تلاش بیشتر برای کاستن از مشکلات متعدد مردم از جمله مواردی است که به ذهن می‌رسد.
این ویژگی‌ها بویژه برای مسئولانی که فرمان راهبری را در این شرایط حساس به‌عهده دارند ضروری‌تر و از اهمیت و تاثیرگذاری فراوان‌تری برخوردار است.
برخی معتقدند یکی از دلایلی که نظام با وجود تمام بدبینی‌ها به آمریکا تصمیم به پذیرش مذاکرات هسته‌ای و برجام گرفت، رسیدن به یک تجربه تاریخی وشفاف‌تر شدن غیرقابل اعتماد بودن آمریکا بود. به نظر می‌رسد اکنون نزدیک‌ترین زمان به محقق شدن چنین تجربه تاریخی است. نقش دولت، رسانه‌ها، منتقدان و مردم برای این‌که این تجربه تاریخی به بهترین شکل محقق شود، چیست؟
این تجربه گرانبهای تاریخی و سرنوشت‌ساز بر تجربیات گذشته و اندوخته‌های ارزشمند انقلاب اسلامی و ملت بزرگ ما افزود. این شاید یکی از بهترین تجربیاتی است که علاوه بر تاثیرگذاری داخلی در کشور که نوعی اجماع و اتفاق نظر میان گرایش‌های سیاسی مختلف مبتنی بر بی‌اعتمادی کامل به آمریکا پدید آورده به شکل وسیع و گسترده‌ای در سطح جهانی نیز موثر واقع شده و انزوای سیاسی آمریکا را تشدید کرده و همگان انگشت اتهام و مذمت را به سوی او نشانه رفته‌اند. تبیین و تشریح ابعاد مختلف این رویداد عبرت‌آموز رسالت همه کسانی است که اهل بیان و قلم و از اصحاب رسانه هستند و از نعمت تریبون و مخاطب برخوردارند.
