«درجستجوی خرد و آزادی»

(ارجنامه دکتر عزت‌الله فولادوند)

ناشر:مینوی خرد، چاپ اول 1396

615 صفحه، 50 هزار تومان

****

شاید تاریخ ترجمه متون فلسفی غرب در ایران چندان طولانی نباشد، اما در همین تاریخ که حداکثر از دو سده فراتر نمی‌رود، چهره‌هایی ظهور کرده‌اند که نه تنها نامشان مایه آرامش خاطر خواننده کتاب و اعتماد به صحت و درستی ترجمه آنها بوده، بلکه شیوه و روش آنها خود موجب اعتلای این حوزه بوده است. عزت‌الله فولادوند یکی از همین چهره‌های انگشت‌شمار است که باید قدر شناخت و در صدر نشاند و خوشبختانه سایه ایشان کماکان بر سرماست، اگرچه در این سال‌ها کمتر کار تازه از ایشان به بازار آمده و ما همچنان امیدوار و البته به باز نشر کارنامه پربار ایشان دلخوشیم.

اگر قصد ما این باشد که سیاهه‌ای از بهترین ترجمه‌های منتشر شده به قلم استاد فولادوند را به فارسی ارائه کنیم، این سیاهه بلند و بالا شامل اغلب آثاری خواهد بود که به قلم زرین ایشان به فارسی برگردانده شده است. آثاری که نه تنها صحت و درستی ترجمه آنها زبانزد بوده بلکه شیوه فارسی‌نویسی و نثر ایشان نیز برای خواننده فرصتی است برای آموختن درست‌نویسی نثر فارسی و آموختن شیوایی قلم چنان که در عین ایجاز، گویا، روان و خواندنی باشد. در اهمیت کار ایشان از جنبه‌های مختلف می‌توان سخن گفت. نخست، بیش از همه در زمینه ترجمه‌های فلسفی ایشان که نقش بسزایی در غنی شدن زبان فارسی برای یافتن معادل‌های کارآمد در حوزه ترجمه متون فلسفه غرب بوده است. بی‌گمان استاد فولادوند در هر زمینه که ترجمه کرده، حاصل تلاش او،  به یادماندنی از کار در آمده است، چه آنگاه که شاهکاری همچون برج فرازان اثر باربارا تاکمن را در حوزه تاریخ جهان به فارسی در آورده، چه آنگاه که اثری کلیدی در فلسفه سیاسی همچون جامعه باز و دشمنان آن اثر کارل پوپر را ترجمه کرده و چه آنگاه که رمانی همچون آمریکایی آرام اثر گراهام گرین را به علاقمندان ادبیات هدیه کرده است.

با چنین جایگاه و کارنامه درخشانی دور از انتظار نیست که یکی از گزیده‌کارترین ناشران سال‌های اخیر دست به کار انتشار ارجنامه‌ای برای این مترجم نامدار شده و دعوت این ناشر برای مشارکت در این ارجنامه از سوی بسیاری از فرهیخته‌ترین صاحب‌نظران حوزه فلسفه و ادبیات لبیک گفته شده است. بی‌مناسبت نیست اشاره به این واقعیت که کارنامه نشر مینوی خرد از این جهت که کتاب سبک و حتی متوسط در آن نمی‌توان یافت، بسیار به کارنامه استاد فولادوند مشابهت دارد.

بر این اساس نتیجه کار کتابی بوده با عنوان «در جستجوی خرد و آزادی» که از منظر محتوا و کتاب‌پردازی متن و رعایت ظرایف فنی انتشار، اثری فراتر از حد استاندارهای رایج بازار نشر ایران بوده است. وسواسی که موجب به بار نشستن کتابی با این کیفیت می‌شود، کمتر از سوی ناشران ایرانی قابل دیدن است که بی تعارف اگر توان اجرای آن هم باشد به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. اما به هر حال وقتی پای دکتر عزت‌الله فولادوند در میان باشد، بیش از صرفه مالی حیثیت فرهنگی است که در مرکز توجه قرار می‌گیرد.

«در جستجوی خرد و آزادی» پس از یادداشت کوتاهی به قلم ناشر، از عکس‌های عزت‌الله فولادوند آغاز می‌شود، تصاویری از دوره‌های مختلف زندگی از کودکی تا امروز که به پیری رسیده است. در این آلبوم که «یاد روزگاران» نام گرفته عکس‌هایی از خانواده، نزدیکان و اجداد پدری و مادری ایشان دیده می‌شود که از هر طرف نسب او به افرادی صاحب نام و البته خوشنام می‌رسد.

پس از آلبوم عکس‌ها، مقالاتی آغاز می‌شوند که بخش اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. فتح بابِ بخش مقالات، یادداشتی از سید‌محمد خاتمی است که در آن به شکلی موجز به شأن و جایگاه علمی و اخلاقی استاد فولادوند و همچنین اهمیت انتخاب‌های سنجیده ایشان که نقش اساسی در این زمینه داشته اشاره کرده است. ناشر به جای متن حروف‌چینی شده این یادداشت، از تصویر خود نوشته استفاده کرده است که ایده سنجیده‌ای بوده برای متنی که درحکم آغازگر کتاب است.

در ارجنامه دکتر فولادوند، 33 مقاله گرد هم آمده‌اند؛ نویسندگان مقالات جملگی از چهره‌های نامدار و ممتاز حوزه فرهنگ و فلسفه و ادب و پژوهش و ترجمه هستند که این خود بازگو کننده شأن و مقام کسی بوده که این مقالات به پاس احترام ایشان نوشته شده است.

مقالات کتاب به دو دسته‌اند، برخی از نویسندگان ترجیح داده‌اند که به گوشه‌هایی از خدمات و ویژگی‌های زندگی و یا آثار خود استاد فولادوند بپردارند که حمیدرضا جلایی‌پور، مصطفی ملکیان، محمدعلی موحد، علی میرزایی، حسین معصومی‌همدانی، محمدرضا نیکفر، فرهاد سلیمان‌نژاد و مرتضی مردی‌ها از این جمله‌اند. اما گروهی دیگر از نویسندگان از ترجمه یا تألیفات خود اثری را به پاس احترام به استاد فولادوند برای انتشار در ارجنامه ایشان به ناشر سپرده‌اند. مقالاتی در زمینه‌های مختلف، از تاریخ و سیاست گرفته تا فلسفه و ادبیات. از میان این نویسندگان نیز می‌توان به رضا داوری اردکانی، محمد دهقانی، موسی غنی‌نژاد، غلامرضا اعوانی، مصطفی محقق‌داماد، عبدالله کوثری، همایون کاتوزیان ، حوریا یاوری، سیدجواد طباطبایی، نجفقلی حبیبی، هدایت علوی تبار و.... اشاره کرد. به این ترتیب خواننده در این کتاب علاوه بر مقالاتی ارزشمند به قلم نویسندگان مورد اشاره، با جنبه‌هایی از زندگی و کار استاد فولادوند نیز آشنا می‌شود که هریک از این مقالات به نوبه خود خواندنی و واجد ارزشند.

پایان بخش کتاب نیز، فهرستی کامل از آثار منتشر شده از استاد فولادوند در قالب کتاب و مقاله است، صرف‌نظر از مقالات ترجمه شده توسط ایشان که جا دارد اغلب آنها جمع‌آوری و در قالب کتاب نیز در اختیار علاقمندان قرار گیرد. سیاهه کتاب‌های ایشان از سال 1348 با ترجمه کتاب "گریز از آزادی" ( انتشارات فرانکلین)، آغاز می‌شود و جالب اینکه ایشان با همان کتاب نخست برنده جایزه ترجمه ممتاز در زمینه علوم اجتماعی از یونسکو در سال 1351 می‌شود. در طول قریب به پنج دهه کار در این حوزه، با احتساب چند کتاب که قرار است در آینده منتشر شوند، کل کارنامه ایشان شامل 41 عنوان کتاب می‌شود که این تعداد در کنار عناوین شناخته شده و نویسندگان برجسته این آثار، خود گواه گزیده‌کار بودن، سخت‌گیری و تعهد استاد فولادوند در زمینه کاری‌اش بوده که می‌تواند درس بزرگی برای آنهایی باشد که در وادی ترجمه گام نهاده‌اند. اگرچه در پایان کتاب ناشر برای تکمیل شدن این ارجنامه تعدادی از الواح سپاس یا جوایز بهترین ترجمه که ایشان برنده آن شده‌اند را منتشر کرده است اما آنچه به راستی باید گفت این است که استاد فولادوند بزرگترین جایزه را از دست اهل فرهنگ و فرهیختگان جامعه ایرانی گرفته است. همین که هرجا قدم می‎‌نهد، او را در صدر می‌نشانند و به دیده استادی و احترام تکریم می‌کنند و دیگر اینکه نام او در همه این سال‌ها موجب آسودگی خیال خواننده از کیفیت اثر و شایستگی ترجمه بوده است.