«هاروکی موراکامی به دیدار هایائو کاوای می‌رود»
گفتگوی: هاروکی موراکامی و هایائو کاوای
ترجمه: مژگان رنجبر
ناشر: چشمه، چاپ اول 1397
۱۳۹ صفحه ،16000 تومان
****
خواندن گفتگوی‌هایی که با نویسندگان بزرگ انجام شده، کم از خواندن نوشته‌های خود آنها ندارد و چه بسا از پاره ای جهات محاسنی داشته باشد که خواندن آثار همین نویسندگان (از این جهات) فاقد آن باشد. اگرچه خواندن آثار قلمی یک نویسنده برای شناخت جهان فکری و سبک کار او راه‌گشاست؛ اما خواندن گفتگوهای همین نویسنده، می تواند به شکلی مستقیم‌تر و بدون دشواری و نیاز به غور در جزئیاتِ خود آثار، از وجوه گوناگون سبک کار، نوع تفکر و شگردهای کار این نویسندگان را رازگشایی کند. خلاصه اینکه اگر آثار نویسنده‌ای را خواندید و لذت بردید و مشتاق شدید بیشتر او را بشناسید، از خواندن گفتگوهایی که با این نویسنده انجام شده انجام داده، غافل نشوید. چون این گفتگوها خیلی راحت و بی دردسر عصاره اندیشه و سبک کار این نویسندگان را به زبان خودشان در اختیارتان قرار می دهد. کاری که نوشته های بهترین منتقدان هم، با چنین دقتی نمی تواند از عهده انجام آن برآید.
ارتباط بی‌واسطه‌ای که هنگام گفتگو در قالب کلام شکل می‌گیرد، وقتی به صورت کتبی در می آید، حتی به فرض حک و اصلاح های بسیار خود نویسنده، باز هم به شکلی روشن تر می تواند جنبه‌های مختلف کار او را که احتمال دارد، بسیار دشوار نویس هم باشد، در اختیار خواننده قرار دهد. بی گمان یکی از دلایل مهم انجام گفتگوهای مختلف با نویسندگان ریز و درشت نیز همین نکته است؛ حال به آن بیفزاییم جذابیت های شناخت جنبه های فردی و شخصی این نویسندگان را که اغلب در آثارشان خیلی نمود پیدا نمی‌کنند. به خاطر همین اهمیت است که این گفتگو ها بااینکه در نشریات و یا سایت‌های پراکنده منتشر می شوند، جمع آوری شده و در قالب کتاب منتشر می‌شوند. حتی در پاره ای موارد، این گفتگوها به مجموعه آثار آن نویسنده، راه یافته و به عنوان بخشی از آن منتشر شده و به علاقمندان آثارشان ارائه می شود.
کتاب «هاروکی موراکامی به دیدار هایائو کاوای می‌رود» که اخیرا با ترجمه مژگان رنجبر منتشر شده، نیز تقریبا از چنین شرایطی برخوردار است. در سالهای اخیر ترجمه‌های گوناگونی از آثار موراکامی به فارسی انجام شده، اما نشر چشمه به عنوان ناشری که سهم ویژه ای در معرفی این نویسنده به مخاطبان فارسی زبان داشته، مجموعه‌ای از آثار او را با ترجمه های مقبول به تدریج و با طراحی جلد تقریبا مشابه به علاقمندان ارائه کرده است و کتاب «هاروکی موراکامی به دیدار هایائو کاوای می‌رود» را نیز درقالب همین یونیفرم که به طور ضمنی مشخص کننده مجموعه مورد اشاره است، به بازار فرستاده است. البته خود کتاب دهمین عنوان از مجموعه «ادبیات غیرداستانی» است که این ناشر چاپ می‌کند.
بدون شک در هر گفتگویی کیفیت نهایی، به دو رکن اساسی متکی است، گفتگو شونده و گفتگو کننده، کتاب حاضر از این منظر نیز اثر ویژه ای محسوب می شود. این کتاب از دل گفتگوهای ژورنالیستی بیرون نیامده است، بلکه متن آن حاصل گفت‌وگوی بلندی است که طی دو روز بین دو چهره برجسته فرهنگی ژاپن معاصر انجام شده است. گفتگویی که در فضایی دوستانه و صمیمی شکل گرفته و از محتوایی غنی و در خور اعتنا نیز برخوردار است. یکی از آن گفتگو ها که شرایط دست به دست می دهد و در موقعیتی خاص با خوش شانسی فرصت انجامش پیش می آید.
هاروکی موراکامیِ نویسنده که بی نیاز از معرفی است، اما هایائو کاوای، روان‌کاو و درمان‌گر مکتب یونگ، در ایران چهره شناخته شده‌ای نیست؛ برخلاف خودِ ژاپن که از جمله چهره های برجسته فرهنگی این کشور تا زمان مرگش محسوب می شد. کاوای نامزد کسب عنوان چهره شایسته فرهنگ و هنر ژاپن بود و در سالهای آخر عمر نیز عضو کمیسیون وزارت فرهنگ این کشور بود. گذشته از این، متن گفتگو نیز اشراف آگاهی کاوای را در حوزه فرهنگ و ادبیات به روشنی پیش روی خواننده می گذارد.
جالب اینکه این دو چهره برجسته ژاپنی، نخستین بار در سال ۱۹۹۴ در آمریکا با یکدیگر ملاقات کردند؛ زمانی که موراکامی در آمریکا اقامت کرده بود. همان دیدار مقدمه رابطه‌ای دوستانه شد که موراکامی پس از بازگشت به ژاپن آن را پی گرفت. اما این گفتگو که در سال 2016 برای نخستین بار به انگلیسی منتشر شده است، در میانه دهه نود در ژاپن انجام یافته و اندکی بعد به همان زبان نیز به چاپ رسید.
رابرت هینشاو، ویراستار نسخه انگلیسی این کتاب، در مقدمه خود به چگونگی ترجمه دیر هنگام آن به انگلیسی اشاره کرده است، که خیلی اتفاقی امکان آن میسر شده است. با این حال معتقد است که نه گذر زمان و نه دو اتفاق مهم در ژاپن آن روزگار که تا اندازه ای بر این گفتگو سایه انداخته، چیزی از اهمیت و جذابیت آن نمی کاهد: «با اینکه صحبت طولانی آنها در مکانی خاص و در لحظه‌ای خاص از تاریخ رخ می‌دهد، بخش عمده محتوای آن جاودان و جهان‌شمول است.»
چنانکه اشاره شد، در زمان انجام این گفتگو، دو اتفاق مهم کشور ژاپن را تکان داده و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار داده بود؛ حمله فرقه بدنام اوم شینریکیو به متروی توکیو و زلزله شدید شهر کوبه. هاروکی موراکامی و هایائو کاوای طی این دیدار به این اتفاق مهم اشاراتی دارند که نشان دهنده فضای ذهنی جامعه ژاپن آن روزگار است و این دو نیز به عنوان دو چهره برجسته این جامعه از دریچه نگاه خود بدان می پردازند که از قضا همین بحث ها نیز برای شناخت روحیات موراکامی و رابطه ای که با جامعه پیرامونش برقرار کرده و تاثیری که از آن می گیرد، راه گشاست. اما جدای از این دیگر صحبت‌ها حول مسائل گوناگونی می چرخد که جملگی تصویری که خواننده از موراکامی، داستانها و نوع اندیشه‌اش دارد، در ذهن کامل می کند.
موراکامی درباره این گفتگو می نویسد: «هنگامی که رو در رو با کاوای صحبت کردم، از این که مشغولیت ذهنی‌ام رفته‌رفته کم می‌شد احساسی حیرت‌انگیز و دوست‌داشتنی داشتم. شاید این که بگویم «بهبود» یافتم بزرگنمایی باشد، اما به یقین می‌توانستم آسان‌تر نفس بکشم. ممکن است عجیب به نظر برسد اما هایائو کاوای انسان شگفت‌انگیزی است. من رفته‌رفته فهمیدم که چرا او طرفدارانی پرشور و متعصب دارد؛ چند نفری‌شان را خودم می‌شناسم.»
گذشته از مقدمه‌های مترجم فارسی، مقدمه ویراستار انگلیسی و پیشگفتار خود موراکامی، متن اصلی کتاب که همان گفتگو باشد. در دو فصل یا ۲ شب گردآوری شده‌اند که شب اول تحت عنوان «چگونه داستانها التیام‌بخش انسان هستند؟» در ۱۲ بخش با این عناوین به مخاطبان ارائه شده است: معنای تعهد، زلزله‌ها نشین و آسیب احساسی، واژه‌ها یا تصاویر؟، پاسخ منطقی برابر پاسخ ناشی از هم‌دردی، چیزهایی که پس از رمان‌نویس‌شدن متحیرم کردند، انسان ژاپنی و رگه‌های تاریخی پنهان، عمق تفاوت‌های زبانی، چیزهایی که داغ‌تر می‌شوند، خود درمانی و رمان‌ها، ساختن داستانها زندگی کردنِ داستانها، ازدواج و «چاه‌کندن»، متاهل‌ها و بقیه مردم.
بخش دوم یا شب دوم با عنوان «لایروبی ضمیر ناخودآگاه - بدن و ذهن» نیز از دوازده فصل تشکیل شده که عبارتند از : داستانها و بدن، رابطه یک اثر و نویسنده‌اش، داستانها در نقش پیوندی بین مردم، فراسوی علت و معلول، بهبودی و زندگی، فردیت و جهان‌شمولی، دین و روان‌درمانی، ماجرای خالخین‌گل، خشونت و بیان آن، خشونت در جامعه ژاپنی، درد و طبیعت، به کجا می‌رویم؟
خلاصه کلام اینکه باید به دوست داران موراکامی و علاقمندان داستان و داستان نویسی بگویم که حیف است، فرصت خواندن این گفتگوی بلند را از دست بدهند. این گفتگو علاوه بر محتوای خوبی که دارد، به لحاظ نحوه ارائه و فصل بندی نیز به گونه ای ارائه شده که کار خواننده برای پیدا کردن موضوع مورد نظرش راحت باشد و در هر نشست کوتاه بتواند بخشی از کتاب را بخواند.