نویسنده: اورهان پاموک
ترجمه: بهاره فریس آبادی
ناشر: چشمه، چاپ اول 1401
263 صفحه، 170000 تومان
****
روزگاری وقتی صحبت از ادبیات ترک زبان می‌شد مخاطبان عام کتابخوانی ذهنشان می رفت پیش عزیز نسین، آنها هم که کمی جدی‌تر به ادبیات نگاه می کردند، دست روی آثار یاشار کمال نویسنده ترک زبانِ کرد تبار می‌گذاشتند.
اما چند دهه‌ای است که ادبیات ترک نه فقط در ایران که در جهان نیز بسیار مطرح شده است، با نویسندگان کوچک و بزرگی در سبک های گوناگون. در این میان البته آنکه به عنوان چهره شاخص در صدر نشسته اورهان پاموک است که جایزه نوبل ادبیات را به خانه برده و در شناساندن بیشتر و بهتر ادبیات ترکیه نقش تعیین کننده‌ای داشته است.
اقبال چشمگیر آثار پاموک در ایران باعث شده در سالهای اخیر رمانهایش مکررا بازترجمه و منتشر شوند. ترجمه‌هایی که البته بخش قابل توجهی از آنها یا بی‌کیفیتند و یا رونویسی شده از کار مترجمان حرفه‌ای این حوزه هستند. اما در این میان نشر چشمه از جمله انگشت شمار ناشرانی‌ست که بخش قابل توجهی از ترجمه‌های مقبول آثار اورهان پاموک را منتشر کرده است. به گونه‌ای که مجموعه‌ی تقریبا کاملی از آثار این نویسنده در اختیار علاقمندن قرار گرفته است. کتاب «یادداشتهایی درباره زندگی» که با ترجمه بهاره فریس آبادی به بازار آمده نیز در همین مجموعه جای می‌گیرد.
البته کتاب حاضر تفاوتی اساسی با آثار مطرح کارنامه این نویسنده دارد. اورهان پاموک بیش از همه به عنوان رمان نویس شناخته می‌شود، با همین رمانها هم به شهرت رسیده و جایزه نوبل را به خانه برده است. اما در عین حال جستار نویسی چیره دست نیز هست. جستار از آن نوشته‌هایی است که شکل و شیوه معینی را نمی توان به آن نسبت داد. درواقع قدرت قلم و میزان احاطه نویسنده و شکل پرورش آن متن است که موجب جذابیت جستار می شود. پاموک نیز برای بازگو کردن پاره‌ای از خاطرات و بیان برخی دیدگاه های سیاسی ، اجتماعی و.... از این گونه ادبی، به بهترین شکلی استفاده کرده است و بی اغراق می‌توان گفت جستارهای او از منظر ادبی و حتی روایی کم از رمانهایش ندارند. جستارهای پاموک از منظر محتوایی در زمینه‌های گوناگونی جای می‌گیرند. اما با این حال از مایه‌های درونی پیوند دهنده بسیاری نیز برخوردار هستند.
«یادداشتهایی درباره زندگی» از 24 جستار تشکیل شده است. این نوشته ها از دو کتاب پاموک به نامهای «رنگ‌های دیگر» و «تکه‌هایی از چشم انداز» برگزیده شده و به زبان فارسی درآمده اند. عمده این جستارها در حد فاصل 1999 تا 2010 منتشر شده اند.
بخش قابل توجهی از این جستارها را سیر و سفر در خاطرات دوران کودکی نویسنده تشکیل می دهد و در حقیقت به نوعی جستجویی هستند در زمان ازدست رفته و یا به بیان دیگر تلاشی برای باز یافتن گذشته از دست رفته. استامبول و تاریخ پرفراز و نشیبش و همچنین بافت فرهنگی و اجتماعی آن به عنوان زیست‌گاه نویسنده نیز در این جستارها حضوری پر رنگ دارد و البته در همه حال می توان کشش و علاقه نویسنده به ادبیات را نیز شاهد بود. اما عشق او به ادبیات باعث شده است در برخی جستارهایش به رمانهای خود و همچنین آثار دیگر نویسندگان بپردازد. در این جنس نوشته های او علاوه بر جنبه های ادبی آنچه موجب جذابیت نوشته ها شده صداقتی است که در آنها موج می زند.
پاموک در این دو کتاب سعی کرده در جایگاه یک رمان نویس ترک، تمام احساسات و دیدگاه هایش را در باره سیاست، دین، غرب و تمایلات غرب گرایانه یا غرب ستیزانه ( در شرق و بخصوص در ترکیه ) نویسندگانی که دوست دارد و حتی آنهایی که دوستشان ندارد (چه در ادبیات ترکیه و چه در ابیات جهان) خاطرات شیرین کودکی، یاددشتهای که در سفرها برداشته، فراز و نشیبهایی که حین نوشتن رمانهایش، طی کرده و آشفتگی و بحرانهای درونی خود را با خواننده در میان بگذارد.»
تجربه نوشتن زندگی نامه، یک رویا و یادداشتی بر احساس گناه، چقدر زندگی چقدر انتقام، شب و پشه، یک خراش کوچک، آسانسور، سلمانی ها، ساندویچ، اولین مواجه‌ام با آمریکایی ها، مناظری از پایتخت دنیا، حسی آشنا در کوچه سائوپائولو، مثل کودکی در حال تماشا، گمشدن در ونیز، عشق و نفرت بین من و کتابخانه ام و... از عناوین برخی از جستارهای منتشر شده در کتاب حاضر هستند.
نوشته های پاموک نیز همانند اکثریت غریب به اتفاق نویسندگان ترک، به آن دلیل برای مخاطبان فارسی زبان دارای جذابیت می‌نماید که یک قرابت و نزدیکی فرهنگی میان پیشینه فرهنگی و تاریخی این دو ملت می توان مشاهده کرد. جالب آنکه پاموک در آثارش به‌گونه‌ای ملموس از عناصر فرهنگی ایرانی (همچون شاهنامه و اشعار عطار)، الهام گرفته است. از این سبب مخاطب ایرانی از این نوشته های پاموک نیز می تواند لذت بسیار ببرد؛ بخصوص که نه با اورهان پاموک داستان‌نویس که با وجهه دیگری از او یعنی اورهان پاموک جستارنویس روبه رو خواهند شد.