بیشترین میزان آلودگی هوا در کلانشهرهاست. تهران، کرج، اصفهان، تبریز، ارومیه و مشهد، بزرگترین شهرهای ایران هستند که بیشترین میزان آلودگی هوا را هم برای ساکنان خود به ارمغان آورده اند. آلاینده های هوا نیز به دو دسته آلاینده های گازی شامل دی اکسید کربن، مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن و ازن و ذرات ریز کوچکتر از 10 و کوچکتر از 2.5 میکرون تقسیم می شوند.
به گفته کارشناسان، آلاینده ازن بیشتر در تابستان ها وجود دارد و در پاییز و زمستان این آلاینده چندان بالا نیست اما وضعیت سایر آلاینده های گازی و ذرات معلق در هوا مهمترین عامل فصل سرد سال در پاییز و زمستان هستند که 33 ایستگاه سنجش آلودگی هوا در تهران و ایستگاه های مشابه در کلانشهرها باید اندازه گیری شود اما مشکل اینجاست که دستگاه سنجش برخی از این آلاینده ها از جمله ذرات معلق، دی اکسید گوگرد، ازن و دی اکسید نیتروژن در تعداد قابل توجهی از ایستگاه های سنجش آلودگی هوا مستقر نیست.
فقدان دستگاه های سنجش آلاینده ها موجب شد که تصویر دقیقی از میزان و نوع آلودگی در مناطق مختلف کلانشهرها وجود نداشته باشد و به همین علت درباره سهم عوامل آلودگی هوا از جمله خودروهای شخصی، وسایل حمل و نقل عمومی، خانه ها و کارخانه ها اتفاق نظر وجود ندارد و به همین علت در تصمیمات نه چندان کارشناسانه فقط به تعطیل کردن مدارس و محدودیت های تردد خودروها بسنده می شود که به گفته برخی کارشناسان معمولا نقش چندانی هم در کاهش آلودگی هوا ندارند و بیشتر گرفتاری های مردم را افزایش می دهند.
از طرف دیگر اطلاع رسانی کمیته اضطرار هوا مستقر در استانداری نیز بسیار دیرهنگام و معمولا در آخرین ساعات شب انجام می شود که البته بدون ذکر جزئیات و اطلاعات دقیق کارشناسی است. تنها کاری که کارشناسان و مسئولان مستقر در کمیته اضطرار آلودگی هوا انجام می دهند این است وقتی شاخص متوسط آلودگی هوا با وجود نقص ایستگاه ها از عدد 150 یعنی وضعیت ناسالم برای همه مردم عبور می کند مدارس را تعطیل و طرح زوج و فرد از در خانه اجرا می شود.
مسئولان دولتی در استانداری ها، شهرداری ها و دولت چشم به آسمان دارند، مگر بادی بوزد یا باران بیاید در غیر این صورت تنها کاری که از دستشان بر می آید تعطیل کردن مدارس و دانشگاه هاست.
در جلسات استانداری تهران مسئولان بیش از همه به گزارش سازمان هواشناسی توجه می کنند که آیا باران می بارد یا نه. گزارش های این سازمان هم همیشه دقیق نیست و اشتباه در شروع ساعت بارش موجب می شود که گاهی در شرایط هوای سالم، مدارس تعطیل شوند.
مسئولان هنوز به درستی نمی دانند که سهم هر یک از آلاینده ها در این وضعیت پیچیده چقدر است. آیا خودروهای شخصی و سواری های کوچک نقش اصلی را دارند یا ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی با اتوبوس ها؛ ون ها و تاکسی های فرسوده یا کارخانه ها و کارگاه های کوچک و بزرگ درون و برون شهر یا همه اینها نقش دارند و معمای پیچیده آلودگی هوای تهران بدون راه حل مانده است.
گزارش های دقیقی درباره اینکه مهمترین آلاینده هوای تهران چیست وجود ندارد. فقط می دانیم که آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون یا PM2.5مهمترین آلاینده هوا در تهران است که تاثیرات عمیق آن در ریه ها، در بلند مدت موجب بروز بیماری های تنفسی، قلبی و سرطان می شود اما عوارض آلودگی هوا در کوتاه مدت هم نمایان است. افزایش سردرد، خستگی، بی حوصلگی، تنفس تنگی و افزایش حملات قلبی و تنفسی و افزایش حداقل 10 درصدی مراجعات به بیمارستانها در روزهای آلوده واقعیتی انکار ناپذیر است.
رئیس شورای شهر تهران در صحن شورا وضعیت آلودگی هوای تهران را «افتضاح» خوانده و شهردار تهران هم این وضعیت را خطرناک اعلام کرده و گفته که باید به فکر تخلیه تهران در این شرایط باشیم. حرفی که البته بعدا تکذیب شد اما این ها حرف های دقیق و کارشناسی شده ای نیستند و در بین مردم عادی کوچه و خیابان هم چنین عباراتی هر روز شنیده می شود.
مسئولان دولت و به خصوص سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این وضعیت آلوده سکوت پیشه کرده اند و ظاهرا حرفی برای گفتن ندارند، گر چه می گویند کیفیت بنزین پایین نیامده و بنزین یورو 4 قابل قبول است اما مردم به چشم آلودگی اگزوز خودروهای شخصی و اتوبوس ها، مینی بوس ها، ون ها، تاکسی ها و موتورسیکلت ها را می بینند پس حتما اشکالی در سیستم این خودروهای اغلب فرسوده و غیر استاندارد وجود دارد ولی هیچ مدعی العمومی یقه خودروسازان را که بی مهابا خودروی غیر استندارد روانه بازار می کنند، نمی گیرد و آنان به راحتی به بهانه اشتغال در شرایط تحریم به کارشان ادامه می دهند.
عباس شاهسونی، رئیس اداره سلامت هوای وزارت بهداشت در این مورد به ایرنا گفت: مهمترین علت آلودگی هوای تهران تردد خودروهای فرسوده، غیر استاندارد و آلاینده است. خودروهای شخصی، کامیونها، اتوبوس ها، مینی بوسها و موتورسیکلتهای دوزمانه غیر استاندارد بنزینی مسئول اصلی آلودگی هوای تهران هستند.
وی افزود: در مورد بنزین بر اساس اعلام وزارت نفت، سازمان محیط زیست و سازمان استاندارد وضعیت با سال گذشته فرقی نکرده است اما مشکل اصلی افزایش خودروهای فرسوده و غیر استاندارد است که در بهترین شرایط همچنان با استاندارد منسوخ شده یورو 4 تولید و روانه خیابانها می شوند یعنی نه تنها خودروهای قدیمی بلکه خودروهای جدید ایرانی نقش اصلی را در این وضعیت خطرناک دارند.
شاهسونی گفت: مقصر اصلی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است که برای سلامت مردم اولویت قائل نیست و در شرایط تحریم با تولید خودروهای بی کیفیت و موتورسیکلتهای دوزمانه آلاینده موجب افزایش مرگ و میر مردم در هوای آ لوده می شود و هیچ اقدامی برای موتورسیکت های برقی و خودروهای استاندارد انجام می دهد.
وی افزود: خودروسازان همچنان خودروهای با استاندارد یورو 4 را پیش فروش می کنند در حالی که حق این کار را ندارند اما وزارت صنعت هیچ اقدامی انجام نمی دهد.
رئیس اداره سلامت هوا وزارت بهداشت تاکید کرد: اگر ماده هشت قانون هوای پاک مبنی بر اینکه هرگونه تردد خودروهای فرسوده، خرید و فروش و بیمه کردن خوردروهای فرسوده ممنوع است، اجرایی شود، بحث نصب فیلتر دوده بر روی کامیونها و وسایل نقلیه جدی گرفته شود و شاهد بهبود کیفیت سوخت باشیم، معضل آلودگی هوا حل می‌شود.
شاهسونی تاکید کرد: مهمترین منابع آلاینده تهران کامیونها و موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه شخصی هستند که اقدامات مربوط به آنها به وزارت صمت بازمی‌گردد. ماده 10 قانون هوای پاک می‌گوید وزارت نیرو سالانه باید ۳۰ درصد برق کشور را از انرژی پاک و تجدیدپذیر ایجاد کند، باید مشخص شود که این قانون که در سال ۹۶ ابلاغ شده تاکنون چقدر اجرایی شده است. بنابراین باید به اجرای این قوانین رو بیاوریم.
اما محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران نظر دیگری دارد، او در جلسه اخیر شورا گفت: روزهای گذشته را در حالی سپری کردیم که آلودگی هوا به مرحله ناسالم برای تمامی گروه‌ها رسیده است و تهران به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان ثبت شد.
رئیس شورای شهر تهران گفت: در بحث آلودگی هوا سهم خودروی شخصی بالاست اما در ذرات معلق سهم خودروها زیاد نیست. آلایندگی گازی خودروهای سواری ۳۸ درصد، تاکسی ۹ درصد و اتوبوس نیم درصد است اما در موضوع ذرات معلق سهم خودروهای سواری ۱۳ درصد و سهم کامیون ها بیشتر از بقیه است.
پیروز حناچی شهردار تهران نیز در این مورد گفت: با توجه به تمرکز بالا در تهران نمی توان انتظار داشت که آلودگی در این شهر به صفر برسد، اما می‌توانیم با ایجاد برخی تغییرات، تفاوت‌های مهم در این حوزه را رقم بزنیم. 10 درصد آلودگی هوا به موتورهای کاربراتوری و 40 درصد مربوط به خودروهای تک‌سرنشین است.
شهردار تهران گفت: با افزایش گرانی بنزین، میزان استفاده مردم از حمل و نقل عمومی افزایش پیدا کرده است و ما باید در این زمینه اقداماتی انجام دهیم. یکی از مشکلات مترو، کمبود واگن است دو هزار واگن کم داریم، هر چند که بخشی از این واگن‌ها در داخل تولید می‌شود، اما مشکلاتی مانند تأمین نشدن منابع مالی وجود دارد.
حسن خلیل زاده، عضو شورای شهر تهران نیز در این باره به الف گفت: آلودگی هوا به عوامل مختلفی بستگی دارد، وارونگی، برودت، ایستایی و پایداری هوا از جمله عوامل مهم آلودگی هوا در تهران و کلانشهرها است و کارگاه ها، کارخانه ها؛، نیروگاهها، پالایشگاهها و معادن مختلف از جمله معادن شن و ماسه و خودروهای غیر استاندارد اعم از خودروهای سبک و شخصی و سنگین در بروز آلودگی هوا نقش دارند.
خلیل زاده گفت: درباره اینکه کدام عامل در بروز آلودگی هوا نقش اصلی و بیشتری دارد، گزارش دقیقی نداریم. سازمان محیط زیست باید در این مورد گزارش بدهد اما تاکنون گزارش دقیقی در این زمینه نداشته ایم و در شورای شهر نیز تاکنون گزارش های مختفی ارائه شده است.
وی افزود: در یک گزارش سهم هر یک از آلاینده ها از جمله خودروهای شخصی، خودروهای حمل و نقل عمومی، کارخانه های اطراف تهران و ... را بین 10 تا 15 درصد اعلام کردند. هفت یا هشت مولفه را اعلام کرده اند اما در گزارش های دیگری هم در شورای شهر شنیدیم که مثلا سهم خودروهای شخصی در آلودگی هوا حدود دودرصد است و معلوم نیست محدود کردن تردد خودروهای شخصی چقدر در کنترل آلودگی هوا نقش دارد.
عضو شورای شهر تهران افزود: اگر این گزارش صحت داشته باشد، محدود کردن تردد خودروها و اذیت کردن مردم نقش چندانی در کنترل آلودگی هوا ندارد و تصمیم درستی نیست. در هر صورت باید گزارش دقیقی از سهم هر یک از عوامل آلودگی هوا داشته باشیم تا تصمیم گیری درستی اتخاذ شود. مسئولیت اصلی تصمیم گیری در این مورد با استانداری تهران است اما هنوز گزارش دقیقی درباره عوامل آلودگی هوا ندیده ایم و شاهد تصمیمات لحظه ای هستیم.
خلیل زاده گفت: مسئولان وزارت نفت اعلام کرده اند که کیفیت بنزین قابل قبول است و بنزین یورو 4 در کلانشهرها توزیع می شود اما سازمان محیط زیست باید این ادعا را راستی آزمایی کند و واقعیت را به مردم اعلام کند. اتومبیل ها و موتورهای آلاینده در شهر تردد می کنند و باید به سمت سوخت سبز و خودروهای هیبریدی حرکت کنند و کارگاه ها و کارخانه های اطراف شهر باید مطابق استانداردهای محیط زیست فعالیت کنند و اگر قابل اصلا نیستند به طوری که آلایندگی آنها از بین نرود باید از اطراف شهر خارج شوند.
وی افزود: دولت باید برای هر یک از عوامل آلاینده هوا یک برنامه مشخص داشته باشد. سهم موتورسیکلت ها، خودروها، کارخانه ها به تفکیک و دقیق مشخص شود و طی یک برنامه مدون هر چند سال یکبار یکی از این عوامل حذف شود مثلا خودروها برقی شوند، کارخانه های آلاینده اصلاح شوند و به مرور در یک برنامه 10 ساله بتوانیم تهران و کلانشهرها را به شهرهایی سالم و پاک برای مردم تبدیل کنیم.
وی گفت: شورای شهر به شهرداری تکلیف کرده که بیشترین اعتبار را برای بهسازی و نوسازی حمل و نقل عمومی اختصاص دهد و بیشترین سهم بودجه حدود 17 هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران برای این کار اختصاص داده شده است اما این اعتبارات کافی نیست و دولت باید سهم خود را برای توسعه ناوگان حمل ونقل عمومی و اصلاح وضعیت خودروهای شخصی و عمومی و نیز حذف آلایندگی خودروها و آلودگی های خانگی ایفا کند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران معتقد است: در پایش های شبانه محیط زیست، اخطاریه آلایندگی برای واحدهای آلاینده و متخلف صادر و به آنها ابلاغ می شود و در صورت عدول در شرایط اضطرار آلودگی هوا واحدهای آلاینده مشمول پلمپ می‌شوند.
سعید محمودی افزود: صنایع با توجه به وجود مشکلات تولید و تحریم‌ها محدودیت و مشکلات خاصی دارند، ولی توجه به شاخص های زیست محیطی جهت حفظ سلامت مردم خصوصا در این ایام، ضرورت به مراتب بیشتری دارد، چرا که جبران خسارات وارده به سلامت غیر ممکن و دور از ذهن است و سلامت مردم خط قرمز ماست.
ناهید خداکرمی رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران نیز در این باره گفت: برخی دچار روزمرگی شده و نمی توانند تصمیمات شجاعانه بگیرند.در هفته قبل کمیته کاهش آلودگی هوا نتوانست تصمیم درست، قاطع و به موقعی بگیرد. خانواده ها سرگردان شدند و بچه‌ها هم تکلیف خود را نمی‌دانستند. اگر هفته پیش کامل تعطیل می‌شد، خانواده‌ها می‌توانستند به تعطیلات رفته و آلودگی در تهران هم کمتر شود.
خداکرمی گفت: عده‌ای از مردم نمی‌دانند که آلودگی هوا چقدر بر سلامت آنها تأثیر دارد. باید رسانه‌ها در این زمینه اطلاع رسانی کنند.
وی گفت: استانداری می‌توانست یک هفته ادارات و مدارس را تعطیل کند. حال برخی از مراکز مانند بانکها و بیمارستانها بحثشان جداست، اما می‌توانستند پنج روز ادارات را تعطیل کرده بدون اینکه هیچ خدشه‌ای وارد شود. باید مسئولان در تصمیم‌گیری‌ها شجاعت داشته باشند.
اختلاف نظر درباره نقش شهرداری
درباره نقش شهرداری در کنترل آلودگی هوا هم اختلاف نظر وجود دارد از یک طرف محمد جواد حق شناس عضو شورای شهر تهران می گوید: شهرداری نقشی ندارد اما از طرف دیگر حجت نظری عضو دیگر همین شورا برنامه ناکارآمد شهرداری برای تردد در محدود طرح ترافیک و کاهش آلودگی هوا را مقصر می داند.
محمد جواد حق شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی گفت: شهرداری تهران نه نقشی در واردات سوخت دارد و نه در صنعت خودرو و سیاستگذاریهای مربوط به آن دخیل است و در واقع شهرداری تهران مسئول توسعه خطوط مترو و اتوبوسرانی و تاکسیرانی است اما نقشی در تردد روزانه 4.5 میلیون خودرو و موتورسیکلت بی‌کیفیت و بدون استاندارد و مصرف میلیونها لیتر سوخت بی‌کیفیت در خودروها و نیروگاه‌های شهری و کارخانه‌های بزرگی چون سیمان در جنوب تهران ندارد.
حجت نظری، عضو دیگر شورای اسلامی شهر تهران نیز گفت: شهرداری با طرح ناموفق ترافیک نتوانست در مقابله با آلودگی هوا موفق عمل کند و بهتر این است زمانی که نمی‌توانیم حرفی بزنیم حداقل آن را بیان نکنیم.
وی افزود: ۱۸ دستگاه در این زمینه نقش دارند ولی نشان داده‌ایم که هیچکدام از ۱۸ دستگاه نتوانسته‌اند موفق عمل کنند.
نظری با اشاره به طرح کاهش آلودگی هوا که از سوی معاونت حمل و نقل شهرداری تهران مطرح شده، گفت: در دولت سابق به بهانه آلودگی هوا شهر را چندین روز مداوم تعطیل می‌کردند که اقدامی افراطی بود، اما در دولت فعلی به هر ضرب و زور نمی‌خواهند ادارات را تعطیل کنند و در آن تفریط می‌کنند.
نظری ادامه داد: در مورد اطلاع رسانی هم نقص جدی وجود دارد یک روز اعلام می کنند دانشگاه‌ها تعطیل هستند، ولی بعداً هر یک از دانشگاه‌های آزاد و وزارت علوم اعلام کردند که دانشگاه‌ها دایر است. این موضوع سبب شد که تردد خودروها در طول روز افزایش یابد و شاخص آلودگی مدام بیشتر شود و به مرز ناسالم برای همه گروه‌ها برسد.
وی با تاکید بر اینکه اگر یک هفته هم به دلیل آلودگی تعطیل اعلام شود مشکلی رخ نمی‌دهد، تصریح کرد: اگر از قبل اعلام کنند که ادارات و دانشگاه‌ها تعطیل است، خانواده‌ها می‌توانند از شهر خارج شوند و شاید هوای پایتخت کمی بهبود یابد.
تعطیل شهر که حداقل یک بار از سوی شهردار تهران مطرح و بعد تکذیب شد نیز طرفدارانی دارد اما مقاومت دولت برای تعطیل شدن ادارات مانع آن است. البته اگر چنین تصمیمی هم گرفته شود اجرای طرح زوج و فرد حداقل 50 درصد مردم را در هر روز برای خروج از شهر محدود می کند و آنهایی که به سفر رفته اند نیز اگر پلاک خودروشان با روز ورود یا خروج سفر همخوانی نداشته باشد باید منتظر جربمه بمانند برای همین شاید ماندن در خانه و مرگ تدریجی را انتخاب کنند.