به گزارش الف این طرح با بازگشت سرمایه مناسب (حدود ۴ سال) و درآمد پایدار ۳۰ الی ۳۵ میلیون تومان سالانه برای خانوارها، اشتغالزایی و مزایای زیستمحیطی همراه است. اجرای این طرح گامی کلیدی در تقویت امنیت انرژی کشور است. همچنین موفقیت طرح نیازمند مدیریت دقیق و مشارکت مردمی است.
وابستگی سنگین ایران به نیروگاههای حرارتی، همواره از مهمترین آسیبپذیریهای شبکه برق کشور بوده است. بررسیها نشان میدهد بیش از ۹۰ درصد برق ایران از سوختهای فسیلی تأمین میشود و سهم نیروگاههای حرارتی به بیش از ۸۳ درصد کل تولید برق میرسد. این ساختار یکبعدی، علاوه بر مصرف حجم عظیمی از گاز طبیعی، از منظر پدافند غیرعامل نیز بهشدت ناایمن است.
تجربه اخیر جنگ ۱۲ روزه و حمله به فاز ۱۴ پارس جنوبی که منجر به کاهش ۹۰ میلیون مترمکعبی تولید گاز در روز شد، نشان داد استمرار این وابستگی، کشور را در معرض خطر قطعیهای گسترده و طولانیمدت برق قرار میدهد. در چنین شرایطی، نیروگاههای خورشیدی خانگی بهعنوان ایمنترین راهکار برای عبور از بحران ناترازی برق مطرح شده است.
واردات گسترده تجهیزات؛ وعده ۷۰۰۰ مگاوات
طبق اعلام سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق (ساتبا)، دولت در نظر دارد تا ابتدای تابستان ۱۴۰۵، ۷۰۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاههای خورشیدی را وارد مدار کند. علاوه بر این، ساتبا وعده داده که ۷۰۰۰ مگاوات دیگر از پروژههای بخش خصوصی و قدیمیتر نیز تا پایان سال جاری به بهرهبرداری برسد. به این ترتیب، در مجموع ۱۴ هزار مگاوات ظرفیت جدید به شبکه برق کشور افزوده خواهد شد؛ ظرفیتی که میتواند تأثیر قابلتوجهی بر کاهش خاموشیها در اوج مصرف تابستانی داشته باشد.
شکاف میان برنامه و اجرا
هرچند برنامههای ساتبا روی کاغذ بسیار امیدوارکننده به نظر میرسند، اما تجربه طرحهای مشابه نشان میدهد که فاصله میان تعهدات اعلامشده و بهرهبرداری واقعی تجهیزات هنوز قابل توجه است. تاخیر در ترخیص تجهیزات از بنادر و گمرک، مشکلات حملونقل و نصب، هماهنگی با پیمانکاران بخش خصوصی، و نیاز به زیرساختهای پشتیبان شبکه برق، از جمله موانعی هستند که میتوانند اجرای بهموقع پروژه ۷۰۰۰ مگاواتی را با کندی مواجه کنند. به همین دلیل کارشناسان تاکید دارند که باید از هماکنون برنامهریزی دقیقی برای رفع این موانع صورت گیرد تا وعدههای دولت به نتیجه ملموس برای مردم تبدیل شود.
نقش صندوق توسعه ملی و بانکها
یکی از نقاط قوت این طرح، تامین مالی از صندوق توسعه ملی است. بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، این صندوق ۸۰ درصد سرمایه لازم برای واردات و نصب تجهیزات خورشیدی را تأمین میکند و ۲۰ درصد باقیمانده نیز بر عهده بخش خصوصی خواهد بود. بانکها و نهادهای مالی، واسطه انتقال این منابع به طرحها هستند.
این مدل مالی میتواند فشار اقتصادی بر بخش خصوصی را کاهش دهد و اجرای پروژهها را تسهیل کند. اما موفقیت طرح منوط به نظارت دقیق بر منابع و هماهنگی مستمر میان دولت، صندوق و بخش خصوصی است.
بازگشت سرمایهی سریع و سود پایدار برای خانوارها
جعفر محمدنژاد سیگارودی، معاون سرمایهگذاری سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق (ساتبا) در گفت و گویی گفت: «یکی از مهمترین مزایای توسعه نیروگاههای خورشیدی خانگی، بازگشت سرمایه در کوتاهمدت است. بهطور متوسط هزینه نصب یک سامانه خورشیدی ۵ کیلوواتی در پشتبام منازل، بین ۱۵۰ تا ۱۷۵ میلیون تومان برآورد میشود. این رقم بسته به نوع صفحه، طراحی مهندسی و کیفیت تجهیزات میتواند اندکی متفاوت باشد.»
با توجه به نرخ خرید تضمینی برق، خانوارها میتوانند طی حدود ۴ سال کل سرمایه اولیه خود را بازپس گیرند. پس از این دوره، تمام درآمد ناشی از فروش برق به شبکه، بهعنوان سود خالص ماهانه به خانواده تعلق خواهد گرفت. برآوردها نشان میدهد که یک نیروگاه ۵ کیلوواتی، بسته به میزان تابش خورشید در مناطق مختلف کشور، میتواند سالانه بین ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان درآمد پایدار ایجاد کند.
این طرح علاوه بر مزیت اقتصادی، برای خانوارها نوعی اطمینان بلندمدت نیز ایجاد میکند. چون قرارداد خرید تضمینی برق به مدت ۲۰ سال اعتبار دارد و نرخ آن بالاتر از تعرفه معمولی محاسبه میشود. به همین دلیل، پس از بازگشت سرمایه، در عمل خانوارها تا سالها بدون دغدغه از محل انرژی خورشیدی درآمد خواهند داشت. از سوی دیگر، توسعه این طرح موجب اشتغالزایی گسترده در حوزه نصب، تعمیر و نگهداری تجهیزات خواهد شد. بهویژه در استانهای جنوبی و مرکزی که تابش خورشید بالاست، این مدل میتواند به یک منبع درآمد پایدار برای هزاران خانواده تبدیل شود. نهادهایی همچون کمیته امداد و سازمان بهزیستی نیز با ورود به این حوزه، بستر درآمدزایی پایدار برای خانوارهای کمبرخوردار را فراهم کردهاند.
مشارکت مردم؛ شرط موفقیت طرح
وزیر نیرو تأکید کرده است که هدف اصلی طرح نیروگاههای خورشیدی خانگی، جلب مشارکت مردم در تولید پراکنده برق است. در این الگو، هر خانوار با نصب صفحه خورشیدی روی بام خانه خود، هم مصرف شخصی را پوشش میدهد و هم بخشی از برق مازاد را به شبکه تزریق میکند.
برنامه واردات ۷۰۰۰ مگاوات تجهیزات خورشیدی و توسعه طرحهای بخش خصوصی، گامی مهم در این مسیر است. اما موفقیت آن نیازمند مدیریت دقیق منابع، رفع موانع اجرایی و مشارکت فعال مردم است. اگر این چالشها به درستی مدیریت شوند، ایران میتواند ظرف چند سال آینده، نه تنها از وابستگی به گاز در تولید برق رهایی یابد، بلکه به الگوی موفق منطقه در استفاده از انرژی خورشیدی خانگی نیز تبدیل شود.