یکی از چالش هایی که در وضعیت کنونی و البته در سال های اخیر، به دغدغه ای جدی برای مردم کشورمان تبدیل شده، گرانی مواد غذایی و مایحتاج روزانه است. به عنوان مثال، بر اساس جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران، تورم نقطه ای مواد غذایی در تیرماه امسال، 47.4 درصد بوده که نسبت به مردادماه سال 1403، از افزایش دوبرابری حکایت دارد. در حوزه تورم نان و غلات، روغن خوراکی، لبنیات، تخم مرغ و نوشیدنی ها نیز، مرکز آمار از افزایش قابل توجه قیمت ها به نسبت سال گذشته خبر داده است.
از یاد نبریم که مواد غذایی سهم بیشتری در سبدمصرفی اقشار متوسط و کم درآمد جامعه دارند و رشد قمیت آنها نگرانکننده است. حال در این وضعیت، بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان سعی کرده اند به این سوال مهم پاسخ دهند که در فضای تورم قیمت مواد غذایی، با چه راهکارهایی می توان به مقابله با این روند و حمایت از قدرت خرید خانوارها پرداخت؟ در این میان، به نظر می رسد که تشکیل فروشگاه های تعاونی محلی، هم ایدهای عملی و هم کاملا مفید است. البته که این مدل صرفا محدود به ایران نیست و پیشتر در برخی از دیگر کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
فروشگاه تعاونی یعنی جایی که خودِ مردم یک محله یا یک گروه شغلی، با پول و سرمایه خودشان یک فروشگاه میزنند و به جای اینکه دنبال سود زیاد باشند، کالا را با قیمت نزدیک به عمدهفروشی و مستقیم از تولیدکننده به دست مصرفکننده میرسانند. این فروشگاهها دنبال سود زیاد نیستند، بلکه هدفشان این است که خودشان و هممحلهایهایشان ارزانتر خرید کنند.
چالش اصلی در گرانی مواد غذایی چیست؟
اگر نرخ تورم در کشورمان که در سال های اخیر صعودی بوده را کنار بگذاریم، مشکل اصلی در این روزها، واسطههای زیاد و دلالبازی در بازار کالاهای اساسی است. وقتی کالایی از کارخانه یا زمین کشاورزی بیرون میآید، تا به دست مردم برسد چندین نفر روی آن سود میکشند. حملونقل، انبار، پخش، فروشگاه، همه اینها سهم خود را از قیمت نهایی برمیدارند. به همین خاطر، کالایی که مثلاً با قیمت ۵۰ هزار تومان تولید میشود، ممکن است با قیمت ۱۰۰ هزار تومان به دست مردم برسد. فروشگاههای تعاونی میتوانند با خرید مستقیم و عمده از تولیدکنندهها، این واسطهها را حذف کنند و کالا را با ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزانتر به مردم برسانند.
فروشگاه های تعاونی محلی چطور باید راهاندازی شود؟
راهاندازی یک فروشگاه تعاونی پیچیده نیست. هر محلهای میتواند با کمک چند نفر افراد معتمد و دلسوز، از ساکنان همان محل پول جمع کند (مثلاً هر خانوار ۱ میلیون یا حتی ۵۰۰ هزار تومان). بعد با این پول کالاهای اساسی را مستقیم از کارخانه یا تولیدکننده خریداری کنند. برای مکان فروشگاه هم میتوان از یک مغازه کوچک اجارهای یا حتی فضای مذهبی، فرهنگی یا بلااستفاده در محل استفاده کرد. اگر شهرداری، شورای محله، یا حتی خیریهها و مساجد هم کمک کنند، کار بیش از پیش تسهیل می شود. حتی میتوان از جوانان بیکار همان محله برای فروش و مدیریت فروشگاه استفاده کرد و به این نحو برای آنها هم شغل ایجاد کرد.
فایده فروشگاه های تعاونی محلی برای مردم چیست؟
اول از همه باید گفت که آن ها ارزانتر خرید می کنند. وقتی مردم بتوانند برنج، روغن، لبنیات، حبوبات، یا حتی گوشت را ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزانتر بخرند، تأثیر آن در سبد خانوار کاملاً ملموس میشود. دوم اینکه، اعتماد و همدلی در محله بیشتر میشود. وقتی مردم ببینند خودشان در کنترل قیمت و مدیریت فروشگاه نقش دارند، احساس امنیت و مشارکت بیشتری میکنند. این موضوع باعث تقویت سرمایه اجتماعی میشود. سوم اینکه، وابستگی به دولت و نهادهای بزرگ کمتر میشود. مردم یاد میگیرند که خودشان هم میتوانند برای مشکلاتشان راهحل پیدا کنند، بدون اینکه منتظر بخشنامه یا کمک فوری دولت بمانند.
دولت می تواند چه کمکی به فروشگاه های تعاونی محلی کند؟
دولت در قالب تحقق ایده راه اندازی فروشگاههای تعاونی محلی میتواند نقش حمایتی و نه مدیریتی داشته باشد. به عنوان مثال، دولت در حوزه های زیر می تواند کنشگری محوری داشته باشد:
• کمک در تهیه مکان فروشگاه (اجاره رایگان یا تخفیفدار)
• اختصاص سهمیه کالا به این فروشگاهها با قیمت دولتی
• نظارت برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی
• دادن وام کمبهره برای راهاندازی اولیه
در این میان، نکته مهم این است که باید مدیریت این فروشگاهها، مردمی بماند تا مثل بعضی از تعاونیهای دولتی سابق، دچار رانت و فساد نشوند و اصلِ ایده راه اندازی فروشگاه های تعاونی محلی، با چالش های جدیِ درونی رو به رو نشود.
فروشگاه های تعاونی محلی در شرایطی که گرانی تا حد زیادی بر قدرت خرید مردم کشورمان در تهیه نیازهایشان اثرگذاری منفی داشته، می توانند نقشی مهم در کاهش هزینه های زندگی برای افراد بازی کنند. در قالب این مدل، مردم خود هم در این فروشگاه ها شریک هستند، هم نیازهای خود را ارزانتر تهیه می کنند، هم اشتغالزایی می شود و در عین حال، اعتماد عمومی نیز تقویت می شود. اگر این ایده در هر محلهای اجرا شود، بدون نیاز به بودجههای سنگین دولتی، میتوان سفره مردم را دوباره رنگینتر کرد و گرِهی از مشکلات آن ها باز کرد.