مرتضی مکی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به برخی اظهارات در خصوص احتمال انعقاد توافق موقت بین ایران و آمریکا، اظهار کرد: نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری در ایران و آمریکا، متغییرهای مهمی هستند که باعث شده هر دو کشور به سمت یک تفاهم نانوشته گام بردارند تا از افزایش تنش‌های فی‌مابین جلوگیری کنند و سپس در زمانی مناسب‌تر، در مورد توافقی گسترده‌تر تصمیم بگیرند. مذاکرات کنونی بین ایران و آمریکا صرفا در جهت کاهش تنش است، چراکه آمریکاییها گرفتار جنگ اوکراین و همچنین افزایش روزافزون قدرت چین هستند و در این شرایط می‌خواهند لااقل تنش‌هایشان در خاورمیانه و خصوصا با ایران کاهش یابد و از طرف دیگر ایران نیز برای کاهش فشارهای اقتصادی، به این توافق نیاز دارد.
وی با اشاره به تحولات چند هفته اخیر از جمله آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران، تبادل زندانیان با آمریکا، افزایش صادرات نفت ایران و همچنین گسترش همکاری‌های ایران با آژانس، افزود: این‌ها نشان می‌دهد اجرای تفاهم نانوشته از مدتی قبل آغاز شده است. اصلی‌ترین دلیلی که باعث شده دو طرف تصمیم بگیرند توافق‌شان در حد تفاهم نانوشته باقی بماند، وجود یک سری مخالفین توافق در داخل هر دو کشور است که در مسیر توافق و مذاکرات سنگ‌اندازی می‌کنند.
این تحلیلگر مسائل اروپا با تاکید بر اینکه مذاکره و دیپلماسی بهترین راه برای کاهش تنش‌هاست، بیان کرد: بنابراین باید از مذاکراتی که با واسطه‌گری عمان میان ایران و غرب در جریان است، استقبال کرد. علی‌رغم از دست رفتن برخی فرصت‌ها در گذشته، اکنون باید روند فعلی را یک گام رو به جلو دانست و در داخل از آن حمایت کرد و نسبت به آن امید داشت. مذاکره حتی با دشمنان، یک ضرورت است و نه تهدید و ابزاری است که می‌تواند کشور را به برخی از اهدافش رساند.
مکی با بیان اینکه می‌توان امیدوار بود مذاکرات در نیویورک و در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل ادامه یابد، اضافه کرد: تداوم این مسیر از تنش‌های بین ایران و غرب می‌کاهد و امیدها را برای رسیدن به تنش‌زدایی منطقه‌ای و کاهش تحریم‌ها افزایش می‌دهد.
وی در خصوص صحبت‌هایی در مورد سند سپتامبر، عنوان کرد: به نظر می‌رسد این سند موضوعی جدید و فراتر از برجام نیست و همین تفاهم نانوشته‌ای است که اکنون هم در حال اجراست. اگرچه برجام در کماست، اما هنوز نمرده است. قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل نشان‌دهنده زنده بودن برجام است و مذاکرات کنونی میان ایران و غرب نیز در قالب برجام انجام می‌شود. اگر برجام و لغو تحریم‌ها در چهارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ نبود، شاید در حال حاضر با شرایط نامطلوب‌تری در ایران مواجه می‌بودیم.
این تحلیلگر مسائل اروپا ادامه داد: اینکه اکنون بر روی تفاهم نانوشته چه اسمی گذاشته شود، از نتیجه مذاکرات نمی‌کاهد. هر گام مثبتی که در مسیر مذاکرات برداشته شود، گامی رو به جلوست و اینکه چه اسمی دارد و در چه دولتی برداشته می‌شود، مهم نیست. آنچه اهمیت دارد، این است که ملت ایران بتوانند از نتایج مذاکرات بهره‌مند شوند و گشایشی در اقتصاد کشور ایجاد گردد.
مکی در خصوص نقش تروئیکا، چین و روسیه در مذاکرات بین ایران و آمریکا، گفت: برجام نشان داد که عملا ایران و آمریکا طرفین اصلی توافق اند که باید به نتیجه برسند. دو سال مذاکرات احیای برجام نشان داد تا زمانی که ایران و آمریکا به توافق نرسند، مذاکرات ایران با تروئیکا یا با چین و روسیه تاثیری در احیای برجام نخواهد داشت. فراموش نکنیم که تحریم‌های ضدایرانی از جانب آمریکا اعمال می‌شود، نه از جانب سازمان ملل و اکنون این آمریکاست که باید این تحریم‌ها را کاهش دهد یا لغو کند.
وی اضافه کرد: هر موقع ایران و آمریکا به نتیجه برسند، اروپا، چین و روسیه هم صرفا ابزاری در جهت تداوم گفت‌وگوها خواهند بود، اما اگر جمهوری اسلامی و ایالات متحده به نتیجه نرسند، قطعا از دیگر بازیگران نیز کاری برنخواهدآمد. تحریم‌هایی که آمریکا تحت عنوان تحریم‌های ثانویه علیه ایران اعمال کرده ، برای چین و روسیه نیز محدودیت‌هایی را در ارتباط‌گیری اقتصادی با ایران ایجاد کرده است و اگر از این زاویه نگاه کنیم، شاید بتوان گفت این دو کشور نیز مخالفت چندانی با لغو تحریم‌های ضدایرانی ندارند.
این تحلیلگر مسائل اروپا در خصوص اینکه آیا ممکن است در آینده، نفاهم نانوشته بین ایران و آمریکا به یک توافق جامع‌تر تبدیل شود، بیان کرد: در چهار دهه گذشته روابط ایران و آمریکا بسیار پرتنش بوده و اکنون هر چه قدر گفت‌وگوها بین این دو کشور بیشتر شود، موجب خواهد شد که بستر برای مذاکرات و توافق‌های گسترده‌تر فراهم گردد و همچنین ابزار فشار تندروهای داخلی در ایران و آمریکا نیز کُندتر شود.
مکی با بیان اینکه قطع مذاکرات بین ایران و آمریکا باعث تقویت لابی‌های ضدایرانی در ایالات متحده می‌شود، ادامه داد: حتی اگر جمهوری‌خواهان در آمریکا به قدرت برسند هم باید مذاکرات با ایالات متحده ادامه یابد، زیرا منافع کشورهای منطقه در گرو رشد اقتصادی است و باید هر اقدامی که به کاهش تحریم‌ها و توسعه اقتصادی ایران منجر می‌گردد، انجام شود.