به گزارش الف سلامت سیستم دهان و دندان و رسیدگی به آن به عنوان ورودی سیستم گوارش برای ارتقا سلامت افراد جامعه اهمیت زیادی دارد اما در حال حاضر وضعیت آن در کشور به هیچ وجه مطلوب نیست.
آمارها نشان می‌دهد، سرانه دندانپزشک در کشور 35 دندانپزشک به ازای هر 100 هزار نفر است، در حالی که میانگین سرانه کشورهای پیشرو در حوزه سلامت، 80 دندانپزشک به‌ازای 100 هزار نفر محاسبه می‌شود. اکثر همین کشورها نیز بیش از 50 دندانپزشک به ازای 100 هزار نفر دارند. همچنین طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، در بین کشورهای منطقه نیز ایران رتبه پایین‌تری نسبت به اغلب از این کشورها دارد. سوریه با 71.8 و لبنان با 102.1 دندانپزشک به ازای هر 100 هزار نفر، نسبت به ایران جایگاه بسیار بالاتری در سرانه دندانپزشک دارند، حال آنکه طبق سند چشم‌انداز افق 1404 ایران باید جایگاه اول منطقه را در شاخص‌های سلامت کسب کند.
ضرورت افزایش تعداد دندانپزشک با نزدیک شدن کشور به بحران پیری جمعیت
جمعیت ایران نیز در حال پیر شدن است و در 20 سال آینده جمعیت سالمند و میانسال کشور سه برابر میزان فعلی خواهد شد. با توجه به افزایش پوسیدگی و آسیب دندانی در سنین بالای 40 سال، افزایش تعداد دندانپزشک و خدمات دندانپزشکی برای کشور ضروری است. بر اساس پژوهش مرکز تحقیقات پیشگیری پوسیدگی دندان دانشگاه علوم پزشکی تهران، هر فرد بزرگسال باید ۲۸ دندان سالم داشته باشد اما هر ایرانی۴۰ ساله، به طور متوسط، حدود ۲۱ الی ۲۲ دندان سالم دارد.
همچنین سال گذشته، دکتر علیرضا زالی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در نشستی آمار نگران‌کننده‌ای از وضعیت سلامت دندان‌های ایرانیان اعلام کرد. او اظهار داشت: «متأسفانه در افراد بالای ۶۵ سال در ایران بیش از ۵۵ درصد افراد دندان ندارند. در ۳۰ تا ۴۰ سالگی که سنین برجسته فعالیت اجتماعی است، بین ۱۲ تا ۱۳ دندان در هر فرد از بین رفته است. همچنین هر شهروند ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد.»
به‌علاوه طبق بررسی‌های اداره دهان و دندان وزارت بهداشت، ایرانیان حدود 200 میلیون دندان پوسیده دارند، این میزان 3 برابر بیشتر از کشورهای پیشرو در این زمینه است. سید جلال پورهاشمی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص دندانپزشکی کودکان، می‌گوید این عدد خیلی فراتر از 200 میلیون عدد دندان پوسیده بوده و مقدار آن در حدود 400 میلیون دندان پوسیده است.
عدم رقابت و وجود انحصار در حرفه دندانپزشکی
با وجود این میزان از مشکلات و آسیب‌های دندان در بین ایرانیان، تنها 29 هزار دندانپزشک در کشور فعالیت می‌کنند. بیش از 24 هزار دندانپزشک یعنی بیش از 80 درصد این تعداد نیز در بخش خصوصی فعال هستند. با توجه به تأثیرگذاری رقابت در کیفیت و قیمت خدمات در بخش خصوصی و همچنین سهم 70 درصدی دستمزد دندانپزشکان در هزینه خدمات دندانپزشکی، کمبود متخصصان این حوزه در کشور عملاً باعث انحصار و بالا رفتن قیمت خدمات آن‌ها شده است. به طوری که درصد زیادی از مردم توانایی پرداخت هزینه‌های بالا آن را ندارند و از خدمات این بخش محروم شده‌اند.
یکی از شواهد گواه این مدعا آگهی های همکاری با دندانپزشکان است. کلینیک های دندانپزشکی در رقابت با یکدیگر آگهی های زیادی با گزینه های جذاب منتشر می کنند. حقوق های ۳۰ تا ۵۰ میلیونی در ماه تنها با حضور دو تا سه روزه در کلینیک، تسویه حساب نقدی ۵۰ درصد از خدمات بصورت روزانه و ... تنها بخشی از تلاش کلینیک ها برای ترغیب دندانپزشکان برای همکاری هست. پیشنهاد حقوق بالا به دندانپزشکان در شرایطی است که کلینیک ها تمام هزینه ها شامل اجاره فضا، استهلاک ابزار، هزینه مواد و هزینه منشی و... بعلاوه سودشان را در ۵۰ درصد دیگر هزینه ی دریافتی از مردم محاسبه کرده اند.
کاهش ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته دندانپزشکی طی سال‌های اخیر
وزارت بهداشت در این شرایط با کاهش ظرفیت پذیرش رشته دندانپزشکی در سال‌های اخیر به بالا رفتن قیمت خدمات آن دامن زده است. چنانکه ظرفیت پذیرش دانشجوی دندانپزشکی دانشگاه‌های علوم پزشکی از 2026 نفر در سال 1398 به 1653 نفر در سال 1400 کاهش یافت.
علاوه بر این، در کتاب اسناد توسعه متوازن آموزش عالی علوم پزشکی کلان مناطق آمایشی، این مسئله بیان شده که تا سال 1408 ظرفیت پذیرش رشته دندانپزشکی باید کاهش پیدا کند. این امر نیز انحصار بیشتر در این حوزه و کاهش بیش از حد دسترسی طبقات متوسط و ضعیف جامعه به خدمات دندانپزشکی را باعث خواهد شد.
همراهی دو نهاد برای پایان دادن به کمبود دندانپزشک
سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی در پی گزارش‌های اعلامی مبنی بر کمبود پزشک و دندانپزشک در کشور، افزایش سالیانه جذب 20 درصد دانشجوی پزشکی را به مدت 4 سال تصویب کرد. در همین زمینه دکتر منصور کبگانیان قائم‌مقام ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، گفت: «مطابق جلسات قبلی ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور، هر ساله باید حداقل ۳ هزار نفر به ظرفیت ورودی رشته‌های پزشکی اضافه شود که در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه کمبود پزشک و ضرورت بر افزایش دانشجویان ورودی به دانشکده‌های پزشکی به تصویب رسید.»
فروردین امسال نیز گزارش نظارتی کمیسیون اصل 90 مجلس در صحن علنی قرائت شد. در متن این گزارش اندک نگه‌داشتن ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی و دندانپزشکی در دوره‌های عمومی و تخصص مهم‌ترین عامل در بروز وضعیت فعلی عنوان شد. راهکار این کمیسیون برای بهبود این وضعیت نیز افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی و دندانپزشکی بود.
در همین زمینه علی خضریان سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، از پیگیری مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی و دندانپزشکی از سوی این کمیسیون خبر داد و گفت:« پرونده کمبود پزشک عمومی و متخصص و همچنین کمبود دندانپزشک در کمیسیون اصل ۹۰ باز است و این کمیسیون در راستای احقاق حقوق مردم و اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی از وزارت بهداشت و دستگاه‌های مربوطه مانند سازمان سنجش و آموزش پزشکی مطالبه کرده و در صورت تعلل از اجرای قانون، قطعاً متخلفین را به مراجع قضایی معرفی می‌کند.»
توزیع نامتوازن دندانپزشکان در کشور
یکی دیگر از دلایل محرومیت اکثریت جامعه از خدمات دندانپزشکی، توزیع نامناسب و نامتوازن دندانپزشک در کشور است. سرانه دندانپزشک شهر تهران 103 دندانپزشک به ازای100 هزار نفر بوده و این میزان در حدود 10 برابر 54 درصد مناطق دیگر کشور محاسبه می‌شود. سایر مناطق تنها 16 دندانپزشک در ازای 100 هزار نفر دارند. این مسئله نشان می‌دهد، برای توزیع متوازن و برابر دندانپزشک در کشور باید بخشی از این تعداد دندانپزشک موجود باز توزیع شده و باز توزیع نیز باید از شهر تهران شروع شود. همچنانکه مطالعه‌ای در سال 2013 انجام شده و موضوع نابرابری اجتماعی در توزیع دندانپزشکان ایران را بررسی کرده و نشان می‌دهد، در آن زمان تقریباً 61 درصد از دندانپزشکان استان تهران می‌بایست باز توزیع می‌شدند. آن پژوهش همچنین نشان می‌دهد، از هر 10 دندانپزشک باید حدود 3 دندانپزشک از استان‌های دارای خدمات بیش از حد به استان‌های محروم‌تر باز توزیع می‌شدند.
از طرف دیگر، نسبت پراکندگی دندانپزشک به وسعت جغرافیایی نیز در میزان دسترسی افراد به دندانپزشک مؤثر است و نبود دندانپزشک در شهر مکان سکونت مشکلات و هزینه‌های بیشتری را بر مردم تحمیل می‌کند. بر اساس آمار اعلامی از سوی سازمان نظام پزشکی، وضعیت پراکندگی جغرافیایی دندانپزشکان در تمامی استان‌های کشور جز تهران بحرانی است.
در این شرایط حتی اگر مردم تمایلی به استفاده از خدمات دندانپزشکی نشان دهند، تنها برای کشیدن دندان است تا از شر آن خلاص شوند. لذا اگر کمبود دندانپزشک به ویژه در استان‌های محروم با تربیت دندانپزشک جدید جبران نشده یا خدمات دندانپزشکی به شکل مناسبی توزیع نشود، هر سال افراد بیشتری از دسترسی به دندانپزشک محروم خواهند شد. در آینده نه چندان دور و با پیری جمعیت، کشور با بحران در وضعیت سلامت مردم روبه‌رو می‌شود.
[1] سازمان سنجش