"جاوید قربان اوغلی" دیپلمات پیشین کشورمان و کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی، در گفتگو با "الف" به تحلیل فضای جاری در قالب مذاکرات اتمی وین و کنشگری های روسیه در چهارچوب این معادله پرداخته است.
مذاکرات هسته ای وین در شرایطی وارد دور هشتم خود شده که اما و اگرها پیرامون نتیجه نهایی این مذاکرات و سرنوشت آن، اوج گرفته است. در این راستا، اخیرا "میخائیل اولیانوف" نماینده ارشد روسیه در مذاکرات وین گفته که "تنها 5 دقیقه با حصول توافق در وین فاصله است". این موضع گیری در مدت زمان بسیار کمی با واکنش متناقض وزیر خارجه روسیه "سرگی لاوروف" همراه شد. وی در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک با "لیز تراس" وزیر خارجه بریتانیا گفت که "راه درازی تا احیای برجام باقی مانده است". در این میان برخی منابع دیپلماتیک آمریکایی نیز تاکید کرده اند که دولت بایدن ضرب الاجل آخر فوریه را جهت به ثمر رسیدن مذاکرات وین تعیین کرده و اساسا احیای برجام پس از این تاریخ را چندان در راستای منافع خود نمی‌بیند(مخصوصا با توجه به پیشرفت های هسته ای قابل توجه ایران).
البته که اوج گیری تحولات مرتبط با "بحران اوکراین" و خروج قابل توجه دیپلمات ها و نمایندگان کشورهای خارجی از این کشور به دلیل آنچه نزدیک بودن حمله روسیه به خاک اوکراین عنوان شده نیز تا حد زیادی بر فضای مذاکراتِ وین سایه انداخته است. در این میان، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که روسیه با تطویلِ روند مذاکرات اتمی وین سعی دارد تا از کارتِ این مذاکرات استفاده کرده و در معامله آن با آمریکا، امتیاز قابل توجهی را در معادله اوکراین برای خود کسب کند.
با این همه، همانطور که پیشتر نیز مورد اشاره قرار گرفت، روسیه و نماینده مذاکراتی آن در وین یعنی "میخائیل اولیانوف"، راهبردی فعال را در چهارچوب مذاکرات مذکور در پیش گرفته اند و در عین حال، مواضع متناقض آنها در مورد سرنوشت معادله احیای برجام نیز به نمودی از فضای مبهمِ حاکم بر مذاکرات هسته ای ایران تبدیل شده است. مساله ای که پرسش های فراوانی را در مورد ماهیت و سرنوشت حقیقی مذاکرات اتمی وین ایجاد کرده است. مشروح گفتگو با قربان اوغلی را در ادامه بخوانید.
*میخائیل اولیانوف به تازگی از فاصله 5 دقیقه ای تا احیای برجام خبر داده است. پیشتر نیز وی گفته بود که دستیابی به یک توافق تا پایان ماه فوریه سال جاری میلادی کاملا ممکن است. ارزیابی شما از این مواضع نماینده روسیه چیست؟ آیا توافق به آن اندازه که اولیانوف می گوید نزدیک است؟
با توجه به تحولات دو سه هفته اخیر و کاهش سطح انتظارات طرفین( ایران و آمریکا) در ابعاد فنی مذاکرات و اتخاذ تصمیم سیاسیِ معطوف به تفاهم، می توان گفت در صورتی که اتفاق غیر مترقبه ای رخ ندهد، احتمالا شاهد توافق نهایی در این دور از مذاکرات خواهیم بود. منظورم از اتفاق غیر مترقبه، اقدامات تحریک کننده است که بهانه به دست طرف مقابل می دهد و یا اقدامات حقوقی است که می تواند یک یا دو طرف را در اتخاذ تصمیمات نهایی دچار مشکل کند.
* نماینده روسیه در مذاکرات وین در مدت اخیر به شدت چهره ای فعال از خود نشان داده است. مساله ای که حتی در برخی مواقع موجب طرح برخی انتقادات در ایران از وی شده و عده ای معتقدند او ورای ماموریت های دیپلماتیک خود حرکت می کند. ارزیابی شما از این مساله چیست؟
در مورد فعالیت های رسانه ای "میخائیل اولیانوف" تصور می‌کنم علاوه بر مولفه روانشناسیِ شخصیت وی، روسیه تلاش می کند نشان دهد عضوی فعال و تاثیر گذار در مذاکرات وین است. از اولین روزهای دور جدید مذاکرات اتمی در وین، نماینده روسیه بیش از همه همتایان خود مصاحبه، توئیت و باصطلاح show off داشته است. البته این یک بُعد قضیه است. وجه دیگر اطلاع رسانی قطره چکانی هيأت ايراني است. پسندیده نیست که مردم نگرانِ ما خبرهای مذاکرات را از او(اولیانوف) و یا نمایندگان دیگر کشورها بشنوند.
دلیل انتقادات افکار عمومی کشورمان از مواضع نماینده روسیه ریشه در مسائل تاریخی روابط دو کشور از یک سو و همچنین غرور و حساسیت ایرانیان دارد. در ۲۲ ماه مذاکرات در دوره قبل، هيأت ايراني به رياست ظریف صحنه گردان و بازیگر اصلی مذاکرات بودند. تقریبا جو رسانه ای نیز در تسخیر هيأت ايراني و شخصیت ظریف قرار داشت. توجه داشته باشیم که دیپلماسی رسانه ای و عمومی جزئی لاینفک از مبارزه دیپلماتیک است که در حال حاضر ما غایب این صحنه هستیم.
*آینده مذاکرات برجام را چگونه ارزیابی می کنید؟ تا چه حد توافقی پایدار را در دسترس می بینید؟
تصور می کنم در اینکه نهایتا توافق صورت گیرد،کمتر کسی بدگمان باشد. البته اسرائیل به شدت نگران است و سفرهای مکرر مقامات سیاسی، امنیتی و نظامی آنها به آمریکا و پایتخت های دیگر کشورهایِ تاثیر گذار دلالت بر این امر دارد.
مشکل در پایدار بودن توافق است. جو بایدن به شدت از سوی کنگره تحت فشار است. توافق با ایران مخالفان جدی در مجلس نمایندگان و بخصوص سنا دارد. باید توجه داشت وقتی ترامپ از برجام خارج شد، به رغم انتقادات از سوی برخی سناتورهای دموکرات تقریبا با مانعی جدی روبرو نشد. الان این مخالفت‌ها بیشتر شده و دلیل آن هم این است که اولا، بایدن موقعیت مستحکمی در داخل ندارد. انتخابات کنگره در پیش است و دموکراتها نگران از دست دادن اکثریت فعلی هستند. مضافا اینکه موضع اروپایی‌ها در بعضی مسائل از آمریکا تندتر است.
تصور می کنم برای پایدار بودن توافق باید رویکرد ایران نیز در قبال آمریکا تا حدی تغییر کند. ما متاسفانه شناخت و مهمتر از همه لابی تاثیرگذاری در تحولات داخلی آمریکا نداریم. این یک نقیصه بزرگ برای سیاست خارجی ایران حتی در صورت عدم وجود مناقشه هسته ای است.