حسن صادقی نژاد *
شرکت ملی نفت ایران در بخش نخست پرونده کرسنت به جریمه بیش از 600 میلیارد دلاری محکوم شد؛ و احتمالا در آینده جریمه‌های بیشتری در انتظار ایران خواهد بود. کرسنت یکی از مهم ترین مناقشات سیاسی اقتصادی اخیر در ایران بوده است و خروجی آن برای مردم خسارتهای کلان ارزی است. حال این داستان این تراژدی چیست؟
کرسنت قراردادی برای فروش گاز است، که سال ۱۳۸۱ و در زمان وزارت زنگنه در دولت اول خاتمی مابین شرکت کرسنت پترولیوم و شرکت ملی نفت ایران منعقد گردید. 1 در همان دولت خاتمی سازمان بازرسی کل کشور، حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی کشور و حمیدرضا کاتوزیان رئیس کمیسیون انرژی مجلس هشتم هم به قیمت پایین فروش و دیگران مشکلات این قرارداد اعتراض کردند. 2
برای مثال از جمله مسائل امنیتی کرسنت این بود که اماراتی‌ها طبق قراردادی که در زمان پهلوی به امضا رسیده بود، حدود 40 سال در آبهای تحت مالکیت ایران حضور داشتند و عملاً با تعیین همان نقطه برای تحویل گاز در قرارداد کرسنت، حضور اماراتی‌ها در آبهای ایران در نزدیکی جزایر سه‌گانه، برای مدت 25 سال دیگر ادامه پیدا می‌کرد. 3
با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد هر روز اسناد تازه ای از فساد و رشوه و تخلف از این قرارداد پیدا شد. چنانچه در ابتدا گفته شد که حدود ۲۰ میلیارد دلار زیان به ایران وارد خواهد کرد و اجرای این قرارداد متوقف شد. 4
زاکانی بعدها در این باره گفت: سال ۸۷ ما از جانب این قرارداد ۵۶ میلیارد دلار عدم نفع دریافت کردیم؛ در واقع طبق گزارش دستگاه‌های نظارتی کشور از جمله دیوان محاسبات و دستگاه‌های اطلاعاتی در قرارداد کرسنت، ایران ۴۳ میلیارد دلار ضرر کرده است. این گزارش‌ها طی نامه‌ای به رئیس‌جمهور اعلام شده است.
وی در خصوص نقش دلالان و فساد در این قرارداد گفت که چهار گروه دلال در کرسنت فعال بودند که گروه اول یا فرد اول کسانی هستند که ما به ازای ۴۸ سنت فروش گاز، ۸ سنت دریافت می‌کردند؛ یعنی ۷۰ میلیون ایرانی، ۴۸ سنت دریافت می‌کردند و یک نفر برای دلالی فروش گاز، ۸ سنت دریافت می‌کرده است.
زاکانی تصریح کرد: گروه دوم، یک تا یک و نیم درصد از اصل فروش گاز را دریافت می‌کرده است. گروه سوم نیز مربوط به آقایان عباس یزدان‌پناه یزدی و مهدی هاشمی رفسنجانی می‌شود که دلالی ماجرا را از سال ۷۹ تا ۸۱ بر عهده داشتند. گروه چهارم هم مربوط به علی ترقی‌جاه می‌شود که دلالی این قرارداد را از سال ۸۳ آغاز کرد.
5
همانطور که اشاره شد با توقف اجرای قرارداد کرسنت از سوی ایران، مقامات شرکت اماراتی کرسنت از کشورمان به دادگاه لاهه شکایت کردند تا ایران مجبور به اجرای این قرارداد یا پرداخت خسارت سنگین به این شرکت شود. مقامات ایرانی نیز با توجه به اطلاعات گسترده و شفافی که درباره وجود فساد در انعقاد قرارداد کرسنت داشتند، تلاش کردند تا این موضوع را محور تلاش‌های خود برای دفاع از منافع ملی در زمینه این قرارداد در دادگاه لاهه قرار دهند. زیرا اگر در دادگاه‌های بین‌المللی ثابت شود که در یک قرارداد بین‌المللی، فساد یا رشوه‌ای صورت گرفته است، آن قرارداد لغو خواهد شد.
در دولت دهم با همکاری دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، وزارت نفت و وزارت اطلاعات کلیه مستندات فساد در قرارداد کرسنت همراه با تایید سازمان‌های بین المللی از جمله سازمان مبارزه با فساد انگلستان FSO تهیه و به دیوان لاهه ارائه گردید، به طوری که جای هیچ انکاری از فساد باقی نمی‌گذاشت. جلسات داوری قرارداد کرسنت در اردیبهشت ماه و خرداد ماه 1392 در لاهه برگزار شد. جلسات متعدد دادگاه با توجه به مستندات شفاف، به نفع ایران پیش می‌رفت. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و انتخاب بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت از سوی رئیس جمهور و رای اعتماد مجلس به ایشان، تمام معادلات تغییر کرد. دلیل این موضوع این نکته بود که در جریان معرفی زنگنه به مجلس برای کسب رای اعتماد، برخی از نزدیکان و حامیان ایشان با هدف ایجاد شرایط لازم برای تصدی مجدد پست وزارت نفت توسط وزیر نفت دولت اصلاحات در مصاحبه با رسانه‌ها، تلاش کردند که مفاسد و نقاط ضعف قرارداد کرسنت را انکار کنند و بر ضرورت اجرایی شدن آن تاکید نمایند.
به عنوان مثال، اکبر ترکان، از مدیران ارشد وزارت نفت در دولت های هشتم و نهم و مشاور ارشد رئیس دولت یازدهم که در مصاحبه با ویژه نامه روزنامه شرق درباره قرارداد کرسنت در سال 90 گفته بود: «کرسنت قراردادی است که که بر ارکان درستی بنیان گذاشته نشده و پایه‌های این قرارداد کج است»، در مصاحبه با هفته نامه «تجارت فردا» در تابستان 92 گفت: «آنها که کرسنت را اجرا نکردند باید محاکمه شوند».
از سوی دیگر هم زنگنه پس از کسب رای اعتماد مجلس، برخی از نزدیکان خود در دولت اصلاحات را که نقش مهمی در امضای قرارداد کرسنت داشتند و در مراحل عقد این قرارداد در کنار او حضور داشتند را بار دیگر به عنوان مدیران ارشد وزارت نفت منصوب کرد. از آن جمله می‌توان به رکن الدین جوادی، مدیرعامل شرکت صادرات گاز ایران در دولت هشتم و اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در دولت یازدهم (تا اواخر خردادماه 95) و معاون فعلی نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت و همچنین علی کاردر، از امضاکنندگان قرارداد مذکور و معاون فعلی سرمایه گذاری و تامین منابع مالی شرکت ملی نفت ایران در این دولت (تا اواخر خردادماه 95) و مدیرعامل فعلی این شرکت اشاره کرد.
با توجه به همین وضعیت، مدیران شرکت کرسنت و وکلای آن مدعی شدند که در زمینه فساد در امضای قرارداد کرسنت در ایران دودستگی وجود دارد و این سوال را مطرح کردند که اگر ایران معتقد است در این قرارداد فسادی رخ داده است و مفسدینی وجود دارد پس چرا خودش آنها را در راس بزرگترین مناصب صنعت نفت کشورش قرار داده است؟! 6
در همین زمینه زنگنه در مجلس گفت: نقشی در قرارداد کرسنت نداشته ام . 7 البته قبل تر گفته بود : از عملکردم دفاع می کنم/کرسنت بهترین قرارداد گازی بود. 8 سرپوش گذاشتن رو کرسنت ادامه پیدا کرد تا سال 93 که نعمت زاده وزیر صنعت وقت از جریمه ۱۸ میلیارد دلاری ایران در پرونده "کرسنت" خبر داد. 9 و پورمحمدی وزیر دادگستری وقت از قطعی نبودن حکم و اعتراض به آن گفت. 10
قضیه به انتخابات ریاست جمهوری سال 96 رسید که هاشمی طبا از 14.5 میلیاردی ایران در پرونده کرسنت گفت و مسئولیت آن را به دوش رقیب و دولت گذشته (احمدی‌نژاد) انداخت. با این استدلال که دلیل جریمه ایران توفق بی دلیل این قرارداد بود نه مفت فروشی گاز و رشوه امضا کنندگان. 11
در همان زمان زنگنه به سرعت این خبر را تکذیب کرد و گفت: در قرارداد كرسنت هیچ جریمه ای نشدیم و قدرتمندانه در حال دفاعیم. 12
در همین ایام بود که از پرداخت جریمه ۲ میلیاردی به ترکیه در اثر فساد قرارداد کرسنت 13 گفته شود و مشخص شد که از بهمن ۹۵ به ترکیه گاز مجانی صادر می کنیم، چون به متهم فساد کرسنت پست‌های دولتی داده‌ایم. 14 رئیسی آن زمان جمله معروف خود را بیان کرد : " کنسرت را مطرح می‌کنند تا از کرسنت نگوییم" 15
با رای آوردن روحانی در انتخابات 96 و بحرانهایی که یکی پس از دیگری بر سر کشور می‌آمد کرسنت به فراموشی سپرده شد تا امروز که نتیجه بخش نخست پرونده کرسنت جریمه 607.5 میلیون دلاری برای اقتصاد تحریم زده ایران به ارمغان آورد و نباید از یاد ببریم که بیژن زنگنه در سال ۱۳۹۲ پس از معرفی به عنوان وزیر نفت وعده داد که دو هفته‌ای پرونده کرسنت را مختومه می‌کند. زنگنه در سال‌های اخیر همواره مدعی شده بود که ایران در این پرونده، محکوم نخواهد شد اما اکنون او در بخش اول پرونده ۲۵ هزار میلیارد تومان خسارت برای اقتصاد ایران به جای گذاشته که باید از جیب ملت پرداخت شود. بخش دوم دادگاه که در آن شرکت کرسنت تقاضای خسارت چند میلیارد دلاری کرده، هنوز مختومه نشده است. 16
*کارشناس رسانه
منابع:
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA#cite_note-:1
2
/http:/www.afkarnews.ir/بخش-اقتصادی-4/617519-اشتباه-بزرگ-دولت-روحانی-درمورد-پرونده-کرسنت
3
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/15/1398695/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D9%82%D9%85-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%B7%D8%A8%D8%A7-14-5-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%85
4
https://www.yjc.news/fa/news/7910331/%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%88%D8%AF
5
https://www.yjc.news/fa/news/7910331/%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%88%D8%AF
6
https://web.archive.org/web/20180214044038/http:/www.afkarnews.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-4/617519-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA
7
https://www.magiran.com/article/2852206
8
https://www.khabaronline.ir/news/187178/%D8%A8%DB%8C%DA%98%D9%86-%D8%B2%D9%86%DA%AF%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF
9
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/03/12/388817/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-18-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%AF
10
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/05/23/461135/%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
11
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/02/15/1398695/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D9%87-%D8%B1%D9%82%D9%85-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%B7%D8%A8%D8%A7-14-5-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%85
12
https://www.irna.ir/news/82517600/%D8%B2%D9%86%DA%AF%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%83%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%DB%8C%DA%86-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%85-%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%84
13
https://snn.ir/fa/news/665611/%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87-%DB%B2-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA
14
http://www.rajanews.com/news/271378/%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86-%DB%B9%DB%B5-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%DA%AF%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%8C-%DA%86%D9%88%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%87%D9%85-%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%BE%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85
15
https://fararu.com/fa/news/315352/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%B3%D8%B1%D8%AA-%D8%B1%D8%A7-%D9%85%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%86%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C%D9%85
16
https://www.mashreghnews.ir/news/1277870/%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%AC%D9%87-%D8%B1%D8%A3%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AA