ابتدا این جملات را بخوانید:
«... واکسن اسپوتنیک را ۹ دلار خریدیم اما سفیر ما زنگ زده می گوید یک فرد ایرانی رفته به تولیدکننده اسپوتنیک گفته واکسن شما را ۱۶ دلار می خریم و روسها به او گفته اند ما با دولتها کار می کنیم. این افراد در چین هم کار ما را بهم ریخته اند.»
نمکی، وزیر بهداشت
«از بیمارستان‌های خصوصی در کشور... گلایه داریم، زیرا مطابق ظرفیتی که دارند باید پای‌کار باشند و کماکان سهم تخت‌های خصوصی در رابطه با مبتلایان کرونایی پایین است و باید بالا برود، در این هنگام که زمان بروز سختی در جامعه است به داد مردم برسند و اکنون زمانی است که نباید به فکر کسب درآمد و درآمدزایی باشیم، بلکه باید به فکر این باشیم که از همهٔ ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا مشکلات موجود در حوزهٔ کرونا مرتفع شود.»
حریرچی معاون وزیر بهداشت
این اظهار نظر وزیر بهداشت و معاونش بافاصله ای چند روزه است که البته نه در بیان پزشکان و نه در بیان مردم کسی چنین وضعیتی را ناشی از فعالیت یک «ویروس» نمی داند حال آنکه نه در مقام تشبیه بلکه در عالم واقع چیزی از مضرات فعالیت یک ویروس خطرناک در کالبد انسانی جامعه کم ندارد.
شاید بگویید در عالم سوداگری و تجارت چنین رفتارهایی هیچ عجیب نیست اما حتی در سوداگرایانه ترین کنش های انسانی و در سرمایه سالارانه ترین نظم های اجتماعی هم این قواعد و ارزش های اجتماعی پایه است که بستر و زمینه لازم را فراهم می آورد و بدون آن حتی همین فعالیت سوداگرانه نیز ناممکن می شود. بی اعتنایی به این قواعد و ارزش ها باعث پیش بینی ناپذیری رفتار و حاکمیت هرج و مرج و خروج از وضعیت انسانی و اجتماعی می شود.
چند روز پیش عباس عبدی، یکی از فعالان سیاسی جامعه شناس در باره «حسن رعیت»، فردی که این روزها به اتهام انتفاع نامشروع از تسهیلات کلان بانکی، پولشویی و رشوه در دادگاه است. چند سوال مهم را مطرح کرده بود :
«چگونه ممكن است كه اقدامات و امكانات حسن رعيت كه حتي با ماهواره هم براي افراد عادي قابل ديدن است، وضعيتي آشكار محسوب نشود؟ بخشي از زندگي او مثل يك صحنه تئاتر است كه همه مي‌توانستند آن را ببينند و كاملا روشن بود...
اينكه كسي نمي‌پرسد اين همه ثروت از كسي كه هيچ نوع كارآفريني ندارد از كجا آمده؟ چگونه: «رعيت» به راحتي «ارباب» شده است؟ كسي نمي‌پرسد كه اين سبك زندگي براي كسي كه حداكثر هنرش نشستن بر ترك موتور و به نام انقلاب عليه معترضان برخورد مي‌كند از كجا آمده است؟
... اينكه افراد نزديك و دور و مطلع از زندگي او به خود زحمت ندادند تا بپرسند چنين زندگي اشرافي را از كجا تامين كرده است پرسش كوچك ماجرا است. پرسش مهم‌تر اين است كه چرا چنين سبكي از زندگي توانسته لانه‌اي براي جذب صاحبان قدرت باشد؟ با محاكمه يا محكوم كردن رعيت هيچ مشكلي حل نخواهد شد...»
از منظر جامعه شناسی پرسش مهمی است و پاسخ نیز همان تضعیف ارزش های اجتماعی در جامعه امروز ماست، چیزی که این فعال سیاسی نیز خود به آن اشاره کرده است. وقتی پول و ارزش های مادی به هر قیمت و وسیله ای آن هم در سریع ترین زمان ممکن به هدف اصلی زندگی تبدیل شود صرف موفقیت در کسب آن فارغ از چگونگی رسیدن به آن کفایت می کند و همین باور و هدف پنهان و پوشیده در انواع خودفریبی های فردی و اجتماعی که نوعا گریبانگیر ما ایرانیان است مانع تامل در نحوه پولدار شدن سربع امثال «رعیت» هاست .
اما پرسش مهم تری که آقای عبدی مطرح نمی کند نقش کارگزاران سیاسی و نظم دهندگان اجتماعی در این وضعیت اجتماعی است.
هیچ انسانی خوب یا بد مطلق به دنیا نمی آید و در محیط اجتماعی و در سایه نظم اجتماعی که اداره کنندکان یک جامعه به آن رسمیت می بخشند پرورش می یابد.
وقتی سال هاست که علیرغم رایگان بودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در قانون اساسی بودجه اش تامین نمی شود و با عناوین مختلف پول از والدین دریافت می شود و مستقیم و صریح به والدین گفته می شود آموزش بهتر را باید با پول بخرید، وقتی درمان کاملا پولی می شود، وقتی دولت ها با عقب انداختن چند روزه پرداخت یارانه در هر ماه ، عملا یک ماه یارانه در یک سال را از مردم دریغ می کنند، وقتی هر روز در گفتار و رفتار تصمیمگیران جامعه از اقتصاد گرفته تا فرهنگ شاهد اظهارات خلاف واقع هستیم و....
در چنین شرایطی رفته رفته این باور شکل می گیرد که برای رسیدن به هدف می توان دست به هر کاری زد و از قضا توفیق در این راه توام با برخورداری از احترام و وجاهت هم خواهد بود !
سوداگری در امر واکسیناسیون، جزیی از یک زنجیره بزرگتر چند دهه ای در کالایی کردن همه چیز از جمله درمان است و هیچ جای تعجب ندارد؛ این بخشی از یک نظم اجتماعی است که از قضا کاملا هم با آن سازگار است و فقط ساختاری جهش یافته پیدا کرده است.
باید پرسید جامعه ای که با هدف تحول ارزش های زندگی و تغییرات سیاسی ناشی ز آن یک دگرکونی بزرگ سیاسی را در 4 دهه سال پیش رقم زد چرا و چگونه به جایی می رسد که در آن عده ای حاضرند حتی با جان دیگران و در واقع جان خود هم معامله کنند و در خرید واکسن هم سوداکری و طراری کنند!
وجود حتی یک مورد از چنین سوداگرانی در جامعه قابل تحمل و دفاع نیست چه رسد به اینکه شما به عیان و هر جا شاهد رفتارهای مشابه باشید. ویروس اصلی که قابلیت سرایتی بسیار بالاتر از کرونا هم دارد در واقع همین روحیه است. اما از آن مهم تر زمینه ای است که باعث شکل گیری چنین مناسباتی می شود.