فارس نوشت: با شروع واکسیناسیون ها و افزایش امیدواری ها نسبت به خاتمه یافتن همه گیری کرونا، پیش بینی ها از جهان پس از کووید۱۹ شتاب بیشتری گرفته است. از پیش بینی حاکم شدن نظمی نوین بر اقتصاد تا پیش بینی شکل و شمایل زندگی مردم، کار و بازی، کارشناسان با تمام توان می کوشند با توجه به تحولاتی که این ویروس موجب شده، تصویری از آینده جهان به دست دهند.
در ایالات متحده بیشتر پیش بینی ها چه در مورد وال استریت و چه در واشنگتن، بر دوره ای کوتاه مدت متمرکز شده اند، مثل احتمال رشد اقتصادی بالاتر آمریکا به دنبال واکسیناسیون جمعی (که موجب رها شدن هزینه های مصرف کننده خواهد شد) و بسته جدید کمک بازسازی اقتصادی ۱.۹ تریلیون دلاری. خوشبختانه دو اقتصاددان در صندوق بین المللی پول با اطمینان فراوان از بازگشت توازن سخن گفته اند.
فیلیپ بارت و سوفیا چن با عرضه چشم اندازی دراز مدت تر خاطر نشان می کنند که هنوز باید منتظر ماند تا تاثیرات سیاسی این همه گیری محقق شود. در حالی که آنها و نان لی در پستی در اوایل فوریه نوشته اند «تاریخ مملو از نمونه هایی از شیوع بیماری هاست که تبعات اجتماعی دیرپایی را به دنبال داشته اند.» به طور کلی زخم های اجتماعی ناشی از این قبیل تراژدی های جمعی تا سال ها خود را نشان نمی دهند و هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم همه گیری ویروس کرونا نیز از این نظر مستثناست. امروزه نیز در تبعیت از الگویی تاریخی، تعطیلی ها، محدود شدن تحرکات و مظاهر اتحاد ملی که بحران همه گیری کرونا عامل آنها بوده، چون حجابی اثرات کامل این همه گیری را از نگاه دور داشته اند.
هرچند تحقیق اقتصاددانان صندوق بین المللی پول هنوز به پایان نرسیده است، اما هر تحلیلگر اطلاعاتی که در تلاش است رخدادهای سیاسی را پیش بینی کند به شما توصیه می کند که این تحقیق را دنبال کنید. یافته های تحقیق آنها بازتاب دهنده داده های گردآوری شده از ۵۶۹ دوره ناآرامی اجتماعی در ۱۳۰ کشور از دهه ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۰ بعلاوه یازده هزار همه گیری بین المللی و بلایای طبیعی رخ داده از سال ۱۹۹۰ به این سو است.
دوره زمانی ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته درباره تهدیدات بالقوه ای که در آینده متوجه ثبات جهان ماست چه چیزی به ما می گوید؟
نه بیماری های مسری عاملیت مستقیمی در سازماندهی اعتراضات دارند و نه رژیم های اقتدارگرا نسبت به استفاده از آنها برای محکم کردن پیچ و مهره های سیاسی اکراه دارند. با این حال بارت، چن و لی نشان می دهند که اثرات انباشت شده شیوع یک بیماری در ابتدا هر چه باشند، این اتفاق «خطر بروز یک بحران دولتی بزرگ را تشدید می کند؛ رخدادی که این تهدید را در خود دارد که دولت را به زیر بکشد. نکته دیگر اینکه چنین اتفاقی نوعا در دو سال بعدی پس از وقوع یک همه گیری شدید رخ می دهد.»
تجزیه و تحلیل دیگری که نسبت به بی ثباتی سیاسی و اجتماعی هشدار می دهد و از سوی گروه مشورتی جهانی «وریسک مپل کرافت» مطرح می شود، از معیارهای مشابهی برای اندازه گیری احتمال شکل گیری اعتراضات در گوشه و کنار جهان استفاده می کند. «شاخص ناآرامی مدنی» این موسسه دلایل و پیامدهای ناآرامی در ۱۹۸ کشور را دنبال می کند و خطراتی را که متوجه کسب و کارها در سطح کشوری و استانی است رده بندی می کند. در ماه دسامبر این شاخص احتمال اعتراضات فزاینده در ۷۵ کشور– از جمله ایالات متحده- را در طول سال ۲۰۲۲ هشدار داده بود.
وریسک مپل کرافت نیز مثل اقتصاددانان صندوق بین المللی پول نمی گویند که این همه گیری عامل مستقیم خطر فزاینده بی ثباتی است. بلکه معتقدند که این عامل به وخامت تنش های اجتماعی و سیاسی از قبل موجود می افزاید. تحلیلگران این موسسه می نویسند که این اتفاق «علی رغم یک رونق اقتصادی دردناک پس از همه گیری که احتمالا نارضایتی های عمومی موجود از دولت ها را شعله ور خواهد کرد رخ خواهد داد.» به عبارت دیگر احتمال اینکه منابع فعال اعتراض – نظیر هزینه های رو به افزایش زندگی و تعمیق نابرابری های اجتماعی- پس از بازگشایی های کامل اقتصادی تشدید شوند بیشتر است.
مشابهت های تاریخی تنها دلیل نگرانی نسبت به اثرگذاری های همه گیری در بی ثباتی اجتماعی و سیاسی نیست. تبعات ناکامی های سیاستگذاری و حاکمیتی اخیر نیز نگاه دقیق تری را می طلبد. کارزار واکسیناسیون یک مثال روشنگر به شمار می رود. با وجود پیشرفت قابل توجه در آمریکای شمالی و کشورهایی مثل انگلیس، سازمان بهداشت جهانی هشدار می دهد که تقریبا ۱۳۰ کشور همچنان باید دوز اول واکسن خود را تا اواسط فوریه تزریق کنند. حتی در هند که در میان کشورهای در حال توسعه یکی از کشورهای پیشتاز و بزرگ ترین تولید کننده واکسن در جهان محسوب می شود، در مقایسه با ۳۲.۲ درصد در آمریکا، تنها ۲.۲ درصد از جمعیت تا ۱۷ مارس هر دو دوز واکسن را خود را دریافت کرده اند.
کاربست های این گرایش ها را به سختی می توان تشخیص داد. مثلا آفریقا را که ده تا از جوان ترین کشورهای جهان در آن واقع شده اند در نظر بگیرید که در آنها بیکاری جوانان از ۹ درصد در منطقه زیرصحرا تا حدود ۳۰ درصد در شمال است. با توجه به اینکه آفریقا اولین واکسناسین کووید۱۹ خود را در ماه جاری آغاز کرده، این قاره در محافظت از جمعیت خود به شدت عقب است. با این وجود عدم واکسنیاسیون کووید ۱۹ همچنان مانعی بر سر راه اقتصاد کشورهای آفریقا به شمار می رود و جوانان فاقد شغل این کشورها را به یک منبع بی ثباتی بالقوه تبدیل خواهند شد؛ وضعیتی که در مورد آمریکای لاتین و بخش عمده ای از آسیا نیز مصداق دارد.
همچنین چالش های بزرگ تری نیز در این میان وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرد. اکتبر گذشته بانک جهانی پیش بینی کرد که در سال ۲۰۲۰ این همه گیری تا ۱۱۵ میلیون نفر از مردم را به سمت فقط مفرط سوق خواهد داد. و پیش بینی های اخیر حکایت از آن دارند که حدود ۸۵ کشور در حال توسعه تا دو یا سه سال دیگر احتمالا واکسن کافی برای صیانت از جمعیت های خود نخواهند داشت.در نتیجه این بانک هشدار می دهد که «رفاه مشترک» در سطح جهانی تنزل پیدا کند. در برداشتی بدبینانه تر، این همه گیری شکاف های اقتصادی را بیشتر کرده که به شکل بی تناسبی بر کشورهایی که تنش های قومی، طبقاتی و گروهی پیشاپیش در آن ها بالاست تاثیر خواهد گذاشت.
البته تلاش ها برای پیش بینی سیاسی می تواند از این موارد بسیار فراتر رود. در سال ۱۹۸۳ ویلیام کیسی رئیس وقت سازمان سیا اولین نسخه از «شاخص های بی ثباتی در کشورهای کلیدی» را برای کابینه پرزیدنت رونالد ریگان ارسال کرد. نویسندگان این گزارش در این بازنگری چهارماهه جدید، تلاش های خود از این جهت توجیه کرده بودند که «سیاستگزاران آمریکایی باید بدانند که کدام کشور مستعد انقلاب و قیام است.»
پنج سال بعد در اقدامی که انعکاسی از همین تلاش ها به شمار می رفت، یکی از تحلیلگران اطلاعاتی ارشد هشدار داده بود که وقتی پای پیش بینی ریسک بی ثباتی به میان می آید، چنین تجزیه و تحلیل هایی «به یک هنر تبدیل خواهد شد نه یک علم.» او توضیح داد که بهترین هنرمندان «دانش کاملا مختص یک کشور را با درکی عمیق از الگوهای بی ثباتی در سراسر تاریخ و در فرهنگ های مختلف با یکدیگر ترکیب می کنند.» او در نتیجه گیری خود گفته بود که شاخص های روشنگرانه می توانند به پیش بینی تحولات بی ثبات کننده کمک کنند اما «هیچ برنامه رایانه ای این کار را برای ما انجام نخواهد داد.»
مثل بارت و چن، امروز بی تردید تحلیلگران سیا قبول دارند که پیش بینی ها یک چیز هستند و هشدارها چیز دیگر. با تایید ریسک بروز یک مشکل ما می توانیم گام هایی را برای اجتناب از آن برداریم. همانطور که صندوق بین المللی پول توضیح می دهد«درک تاثیرگذاری های همه گیری ها در ناآرامی مدنی برای آماده سازی تمهیدات احتیاطی اجتماعی بالقوه ناشی از همه گیری کرونا اهمیت زیادی دارد.» آینده ای که آنها در نظر دارند هر شکل و شمایلی که پیدا کند، آنها هشداری با ارزشی استثنایی را مطرح کرده اند.
نویسنده: کنت هرینگتون (Kent Harrington) تحلیلگر ارشد پیشین سیا