به گزارش الف، ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش با اشاره به تدوین لایحه حذف سهمیه های کنکور، یادآور شد: «در لایحه پیشنهادی سهمیه ها، تلاش شده است تا ابتدا حذف بومی‌گزینی درکنکور روی دهد و چنانچه براساس نیازهای اعلامی استان‌ها سهمیه‌ای مصوب شد، به شکل خاص آن سهمیه مدنظر قرار گیرد. همچنین یکی دیگر از پیشنهادات این لایحه این است که سهمیه‌های مصوبی چون سهمیه‌های ایثارگران به عنوان سهمیه‌های مازاد بر ظرفیت دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود.»
او تصریح کرد: «در لایحه پیشنهادی صرفا حفظ چهارگروه از سهمیه‌ها شامل سهمیه مناطق، سهمیه ایثارگران، سهمیه استعدادهای درخشان و سهمیه منطبق با نیاز مناطق کم برخوردار مدنظر قرار دارد. پیشنهاد ما این است که سایر سهمیه‌ها حذف شوند.»
مروری بر انواع سهمیه‌های کنکور سراسری
اولین شکل از سهمیه بندی های کنکور به سال 1348 برمی گردد. در آن زمان، دانشگاه های مقیم شهرستان ها برای جذب دانشجویان محلی، اختیار عمل بیشتری پیدا کردند. سنگ بنای سهمیه بندی کنکور به شکل امروزی در سال 1361 شکل گرفت و در سال های 68 و 93 هم برخی اصلاحات در سهمیه ها اعمال شد تا در نهایت، سهمیه بندی کنکور به شکل امروزی درآمد.
هم اکنون حداقل 10 نوع سهمیه در کنکور سراسری اعمال می شود. سهمیه مناطق، معمول ترین شکل سهمیه بندی کنکور است که کشور را به سه منطقه تقسیم می کند. اولویت پذیرش با داوطلبانی است که در همان منطقه درس خوانده اند. مثلا شهرهای محروم در منطقه سه قرار دارند و داوطلبی که سهمیه منطقه سه را دارد، باید در وهله اول با داوطلبان همین منطقه رقابت کند. تهران و برخی کلانشهرها در زمره منطقه یک قرار دارند و اغلب شهرهای کشور هم شامل منطقه دو می شوند.
همچنین سهمیه مناطق زلزله زده و مناطق سیل زده هم در سال های اخیر اضافه شده و شامل داوطلبانی است که در این مناطق، درس خوانده اند. این سهمیه، پنج درصد ظرفیت مازاد پذیرش دانشجو را شامل می شود. از سوی دیگر، سهمیه ایثارگران، رزمندگان و خانواده شهدا هم در کنکور سراسری اعمال می شود. این سهمیه ها فقط یک بار برای گزینش دانشگاه های دوره روزانه قابل استفاده است. سهمیه رزمندگان به اعضای خانواده فردی تعلق می گیرد که حداقل شش ماه در جبهه ها حضور داشته است. سهمیه ایثارگران هم با توجه به درصد جانبازی، شامل سهمیه پنج تا 25 درصدی در کنکور می شود.
سهمیه بهیاران نیز شامل دانش آموختگان رشته بهیاری می شود که البته فقط برای ورود به رشته پرستاری، قابل استفاده است. این سهمیه شامل پنج درصد ظرفیت رشته پرستاری در دانشگاه های مختلف می شود.
همچنین سهمیه کارمندان دولتی هم داریم که شامل کارمندان رسمی وزارت علوم و دانشگاه ها می شود. این سهمیه به کارمندان زیر 35 سال سن تعلق می گیرد. بر این اساس، 10 درصد ظرفیت پذیرش در دوره های شبانه به این گروه از کارمندان اختصاص دارد.
یک نوع دیگر از سهمیه های کنکور به فرزندان اعضای هیات علمی دانشگاه ها تعلق می گیرد. فرزندان اساتید دانشگاه در صورت رسیدن به حد نصاب حداقل 90 درصد نمره یک رشته می توانند به هر دانشگاهی که تمایل داشتند، انتقالی بگیرند. همچنین آنها در صورت رسیدن به 92.5 درصد حدنصاب نمره آخرین فرد پذیرفته شده در سهمیه آزاد می توانند در رشته دلخواه خود ادامه تحصیل دهد.
سهمیه‌بندی کنکور؛ ایجاد فرصت‌های برابر یا ذبح عدالت؟
بسیاری از کارشناسان آموزشی معتقدند که اعمال انواع و اقسام سهمیه بندی های کنکور موجب بی عدالتی در گزینش دانشجویان شده است.
دکتر علی اصغر حلاجیان، کارشناس آموزشی در گفتگو با الف به تبعات سهمیه بندی های کنکور و حذف احتمالی آن می پردازد و می گوید: «سال هاست که از حذف سهمه بندی های کنکور صحبت می شود، اما در مقام عمل می بینیم که سهمیه ها پابرجا می ماند. فقط در صورتی که اجماع نظری بین مجلس و دولت وجود داشته باشد و این موضوع را جدی بگیرند، احتمال حذف این سهمیه ها وجود دارد. در هرحال تجربه سالیان سال نشان داده است که این سهمیه ها بیشتر از آنکه عدالت را اجرا کند، خودش به ضد عدالت آموزشی بدل شده است.»
حلاجیان خاطرنشان می کند: «برخی از مشاغل حساس و کلیدی در آینده به همان دانشجویانی تعلق می گیرد که با سهمیه های کنکور وارد دانشگاه شده اند، در صورتی که احتمال دارد افرادی با صلاحیت علمی بالاتر نتوانند به این رشته های دانشگاهی وارد شوند. به طور مثال هیچ توجیهی ندارد که فرزندان اعضای هیات علمی دانشگاه ها، سهمیه داشته باشند تا بتوانند در هر رشته و دانشگاهی که دوست دارند تحصیل کنند.»
او تاکید می کند: «گزینش های علمی باید فارغ از هرگونه تقسیم بندی های گروهی باشد. وقتی قرار گذاشته ایم که گزینش علمی برای جذب دانشجویان داشته باشیم، باید فقط ملاک ما معیارهای علمی باشد و نه هیچ معیار دیگری.»
از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که وجود برخی سهمیه بندی های کنکور به نفع عدالت آموزشی خواهد بود.
مریم علی یاری، کارشناس برنامه ریزی آموزشی در گفتگو با الف تاکید می کند: «به نظرم اعمال سهمیه مناطق کاملا توجیه منطقی دارد، زیرا به هر حال دانش آموزی که در نقاط محروم مرزی درس می خواند، امکانات آموزشی بسیار کمتری نسبت به دانش آموزی دارد که در تهران درس می خواند. البته این سهمیه هم فقط باید تا زمانی اعمال شود که امکانات آموزشی در مناطق مختلف کشور به طور یکسان توزیع نشده باشد. به طور کلی، نظام آموزشی باید تلاش کند که امکانات برابر آموزشی را در همه نقاط کشور توزیع کند، نه اینکه صرفا با اعمال سهمیه بندی های کنکور تلاش کند که این ضعف خود را جبران کند.»
او تاکید می کند: «اگر می خواهیم عدالت آموزشی برقرار شود، باید کلا کنکور را حذف کنیم، زیرا یک آزمون چند ساعته تستی نباید ملاک اصلی گزینش علمی ما باشد. در اغلب کشورهای توسعه یافته نیز این دانشگاه ها هستند که معیارهای علمی برای جذب دانشجو دارند و خودشان گزینش دانشجو را انجام می دهند. وقتی گزینش دانشجو به دانشگاه ها واگذار شود، عدالت آموزشی بیشتری برقرار می شود.»
علی یاری تصریح می کند: «هم اکنون بر اساس آمارها، جذب دانشجو در 85 درصد رشته محل های دانشگاهی کاملا بدون کنکور برگزار می شود. اختیار جذب دانشجو در همان 15 درصد باقیمانده را هم می توان به خود دانشگاه ها سپرد. در آن صورت احتمال دارد مثلا دانشگاهی در یک شهر محروم برای جذب دانشجوی رشته پزشکی، فقط دانشجوی بومی جذب کند. یعنی با آن دانشجو قرارداد تحصیلی و کاری منعقد کند تا دانشجو بعد از فارغ التحصیلی، جذب مراکز درمانی در کلانشهرها نشود. بنابراین اینکه یک نسخه واحد برای همه دانشگاه ها بپیچیم و سهمیه کنکور را بدون لحاظ کردن موقعیت و نیاز دانشگاه ها اعمال کنیم، نمی تواند عدالت آموزشی را محقق کند.»
جدا از موضوع سهمیه های کنکور باید در نظر داشت که برگزاری کنکورهای سراسری به یک منبع درآمد عظیم برای بسیاری از موسسات آموزشی بدل شده است. حتی برخی کارشناسان معتقدند که مافیای پشت پرده، مانع از حذف کنکور می شود تا این سود هنگفت از بین نرود. به همین دلیل است که برخی صاحبنظران حوزه آموزشی معتقدند حذف کنکور و سهمیه بندی های رنگارنگ آن به این زودی ها محقق نخواهد شد.