به گزارش الف حدود یک سال از طرح موضوع نظریه جنجالی ایمنی گله ای در برابر کرونا می گذرد. با وجود اینکه برخی متخصصان و حتی برخی مسئولان در سطح معاون وزیر بهداشت نیز به ایمنی جمعی در برابر کرونا اعتقاد داشتند، اما حالا شواهد علمی نشان می دهد که ایمنی گله ای به دلایل متعدد نمی تواند راه چاره ای برای فرار از بحران کرونا باشد.جهان حدود یک سال است با بحران کرونا درگیر است و بخصوص در 9 ماه اخیر، این بیماری به جدی ترین چالش در بسیاری از کشورها تبدیل شده است. از همان ابتدای این اپیدمی، نظریه ایمنی گله ای مطرح بود تا شاید از این طریق، کرونا شکست بخورد. این نظریه می گوید اگر جمعیت زیادی از یک جامعه به یک بیماری عفونی واگیر مبتلا شوند، در آن صورت، عده زیادی از مردم نیز بهبود پیدا می کنند. در نتیجه شیوع بیماری نیز خود به خود کاهش پیدا می کند. در این صورت با جامعه ای روبرو خواهیم بود که بخش زیادی از آنها دیگر ناقل بیماری نیستند. در چنین جامعه ای، خطرات انتقال بیماری عفونی برای افراد بیمار و آسیب پذیر جامعه کمتر خواهد شد. البته به شرطی که از مرحله ایمنی گله ای، جان سالم به در ببرند.
نظریه ایمنی گله ای از سال 1930 میلادی مطرح شد. در آن زمان بیماری سرخک در کودکان به دلیل ایمنی گله ای، رو به کاهش رفت و موارد ابتلا به این بیماری در کودکان، روز به روز کمتر شد. بعدها برای بسیاری از بیماری های عفونی، نظریه ایمنی جمعی مطرح شد. البته در بسیاری از بیماری های واگیر مثل فلج اطفال، این نظریه جواب نداد؛ به گونه ای که فقط کشف واکسن توانست روند ابتلا به این بیماری مهلک را در بسیاری از کشورهای جهان متوقف کند.
سازمان جهانی بهداشت: ایمنی گله‌ای غیراخلاقی است
در مورد بیماری کرونا نیز از همان ابتدا نظریه ایمنی گله ای مطرح بود، اما سازمان جهانی بهداشت چندین بار این نظریه را رد کرده و آن را غیراخلاقی دانسته است. «تدروس آدهانوم» مدیرکل سازمان جهانی بهداشت هم با تاکید بر این که استراتژی ایمنی گله‌ای با هنجارهای اخلاقی مطابقت ندارد، تاکید می کند: «ما درباره ایمنی در مقابل کووید-۱۹ شناخت کافی نداریم. گرچه اغلب افراد مبتلا شده در چند هفته اول ایمن می‌شوند، اما هنوز نامشخص است که این ایمنی چقدر قوی یا پایدار خواهد بود یا در افراد مختلف چه تفاوتی دارد. گردش بدون کنترل کووید-۱۹ بین مردم باعث افزایش ابتلا و رنج و مرگ می‌شود. در نتیجه اجازه دادن به گردش آزاد یک ویروس خطرناک که به طور کامل از آن درک نداریم، غیراخلاقی است.»
با این وجود حتی در برخی کشورها نظریه ایمنی گله ای به شکل آشکار اجرا شد. به طور مثال در کشور انگلستان حدود دو ماه نظریه ایمنی گله ای به اجرا درآمد، ولی با اعتراض مخالفان این نظریه و افزایش آمار قربانیان، تداوم اجرای این سیاست متوقف شد. بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس را می توان از نخستین مدافعان سیاست ایمنی گله ای در برابر کرونا دانست که البته بعد از افزایش آمار قربانیان از موضع خود کوتاه آمد.
موضع رسمی وزارت بهداشت درباره ایمنی گله‌ای
در کشور ما نیز از همان ابتدا برخی کارشناسان به اثربخشی سیاست ایمنی گله ای اشاره داشتند، اما چندین بار وزارت بهداشت اعلام کرد که هیچ وقت سیاست ایمنی گله ای را در دستور کار قرار نمی دهد. ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت نیز تاکید می کند: «در ابتدای دوران کرونا، نظریه ایمنی جمعیتی به قدری ترویج یافت که انگلیس و برخی کشورهای دیگر از جمله سوئد به صورت جدی به سمت ایمنی گله‌ای حرکت کردند، اما مشخص شد که در مورد ویروس کرونا، امکان ایمنی گله‌ای با توجه به انتشار بیماری وجود ندارد و حتما باید موضوع دارو یا واکسن مدنظر قرار گیرد.»
او تصریح می کند: «هیچ برنامه و توصیه و سیاستی مبنی بر اینکه به ایمنی جمعیتی یا ایمنی گله‌ای برسیم، از طرف دولت وجود ندارد. کشورهایی مانند انگلیس و سوئد هم که به این سمت رفتند، شکست خوردند. ما با آبله و سرخک بیش از ۱۰ تا ۱۵ قرن درگیری داشتیم که از طریق ذرات هوایی منتقل می‌شدند، اما هیچ گاه برایشان ایمنی جمعی ایجاد نکردند تا زمانی که واکسن برایشان ساخته شد.»
اجرای زیرپوستی ایمنی گله‌ای در ایران
با وجود اینکه وزارت بهداشت چندین بار به طور رسمی اعلام کرده است که هیچ برنامه ای برای ایمنی گله ای در برابر کرونا نداشته و ندارد، اما برخی کارشناسان می گویند مجموع سیاست های وزارت بهداشت، بخصوص در ابتدای دوران پاندمی کرونا، غیرمستقیم در راستای اجرای نظریه ایمنی گله ای بوده است.
سعید نمکی، وزیر بهداشت چند روز قبل به صراحت اعلام کرد که نظریه ایمنی گله ای از «تراوشات» معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بوده است. وزیر بهداشت با صراحت اعلام کرد که رضا ملک زاده به عنوان معاون وزیر نیز از موافقان جدی این نظریه بوده است. اینها ادعاهای مطرح شده از سوی وزیر بهداشت درباره معاون خودش است که در رسانه ها نیز منتشر شده است. البته تاکنون ملک زاده به این اظهارنظرها درباره موافقتش با ایمنی گله ای پاسخ نداده است و کماکان نیز تمایلی برای گفتگو با رسانه ها ندارد.
اما این موضوعی است که در همان ماه های نخست شیوع کرونا در ایران از سوی برخی رسانه ها و تحلیل گران با استناد به سخنان رییس جمهور به آن اشاره شده بود:
عبدالله شهبازی در روزهای نخست فروردین ماه نوشت: «... آنگونه که در ویدئوی سخنان حسن روحانی دیده می‌شود، الگوی او برای مقابله با کرونا سیاست «ایمنی گله‌ای» Herd Immunity بوریس جانسون است که اعتراض و خشم شدید مردم بریتانیا را برانگیخت... سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا، که به ریاست حسن روحانی برگزار شد، دو پیشنهاد ارائه داد: ۱- قرنطینه چند مرحله‌ای با تدابیری که مایحتاج مردم تأمین شود؛ ۲- بستن جاده‌ها به کمک راهور و ارتش و بسیج. روحانی هر دو پیشنهاد را رد کرد و حتی تصمیم برخی استانداران را برای بستن جاده‌ها لغو کرد. بدینسان، شاهد وضع خطرناک کنونی در مسافرت‌های نوروزی هستیم.
روحانی حتی در جریان آخرین خبرهای تحولات مقابله با کروناویروس در جهان نیست و نمی‌داند که بوریس جانسون، پس از انتشار تحقیق مشترک امپریال کالج لندن و دانشکده مطالعات بهداشتی و بیماری‌های گرمسیری دانشگاه لندن، که مرگ حدود ۲۶۰ هزار نفر را به دلیل سیاست «ایمنی گله‌ای» او پیش‌بینی می‌کرد، روز دوشنبه ۱۶ مارس ۲۰۲۰/ ۲۶ اسفند ۱۳۹۸ از سیاست فوق عقب‌نشینی فاحش کرد (بنگرید به گزارش گاردین و فیننشال تایمز ۱۶ مارس ۲۰۲۰) و سپس دستور تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها را صادر کرد (بنگرید به گزارش سی‌ان‌ان) و برای مقابله با کرونا مقررات جدید وضع کرد. ساعاتی پیش اولین فرد در بریتانیا، جوانی ۲۶ ساله، به دلیل نقض مقررات جدید برای مقابله با کرونا دستگیر شد. مجازات او هزار پوند جریمه نقدی است و ممکن است تا سه ماه زندانی شود. (بنگرید به گزارش تلگراف ۲۰ مارس ۲۰۲۰). در فرانسه روز ۱۸ مارس/ ۲۸ اسفند جریمه خروج از خانه بدون مجوز رسمی به ۱۳۵ تا ۳۷۵ یورو افزایش یافت و تا ۱۹ مارس ۴٬۰۹۵ نفر به این دلیل جریمه شده‌اند. (بنگرید به گزارش کونکسیون)»
دکتر شهاب بیدخانی، متخصص علوم آزمایشگاه در گفتگو با الف با انتقاد از نحوه مدیریت پاندمی کرونا، تاکید می کند: «اینکه به صورت رسمی اعلام کنیم که مخالف اجرای ایمنی گله ای هستیم، ولی در عمل همان سیاست ایمنی جمعی را اجرا کنیم، با علم و منطق سازگار نیست. در طول 9 ماه اخیر بارها دیده ایم که سیاست محدود کننده ای برای تردد و مسافرت، اجرا نشد. بسیاری از مشاغل غیرضروری و خطرناک باز بودند و برخورد جدی هم با تجمعات انجام نشد. همه اینها سیاست ایمنی جمعی را به ذهن متبادر می کند. اخیرا قدری سیاست محدود کننده وضع شده است تا موج سوم کرونا کنترل شود، اما در ماه های گذشته دیدیم که قاطعیتی برای کنترل تجمعات، نظارت بهداشتی بر بازارها و منع سفرهای غیرضروری وجود نداشت. همه اینها در نهایت همان نتیجه ایمنی گله ای را به وجود می آورد، حالا می توانیم اسم این سیاست را هرچیزی بگذاریم.»
همچنین دکتر الیاس بیگلو، داروساز که در حوزه تحقیقات واکسن نیز فعال است، در گفتگو با الف یادآور می شود: «سیاست ایمنی گله ای، یعنی اینکه شما بجای تلاش برای تولید واکسن به سمت این حرکت کنید که با قبول تعدادی تلفات، ایمنی جمعی ایجاد شود. واضح است که این امر اخلاقی نیست، چون معمولا قربانیان در زمره افرادی خواهند بود که سالمند یا دارای بیماری های زمینه ای هستند. در مورد بیماری کرونا، سیاست ایمنی گله ای اصلا جواب نمی دهد، چون موارد بسیار زیادی مشاهده شده است که فردی چندین بار به کرونا مبتلا شده است.»
او خاطرنشان می کند: «اگر می خواهیم نشان دهیم که اعتقادی به سیاست ایمنی گله ای نداریم باید این سیاست در مرحله عمل خودش را نشان دهد. هرچقدر دولت بر پیشگیری و رعایت پروتکل های بهداشتی نظارت جدی تری داشته باشد، این اتفاق می تواند نشان دهنده این باشد که ما مخالف سیاست ایمنی گله ای هستیم، وگرنه اظهارنظرهای رسمی و غیررسمی نمی تواند چندان ملاک اجرا شدن یا نشدن سیاست ایمنی گله ای باشد.»
در شرایطی که امیدها برای تزریق واکسن کرونا بسیار پررنگ شده است، کارشناسان می گویند تزریق این واکسن در ایران حداقل یک سال دیگر طول خواهد کشید. در این شرایط، اغلب صاحبنظران نظام سلامت تاکید دارند که حداقل تا یک سال دیگر باید رعایت پروتکل های بهداشتی از سوی مردم و تشدید نظارت ها از سوی دولت جدی گرفته شود تا از شیب صعودی آمار قربانیان کرونا کاسته ش