همه ما در این گزاره اصلی توافق داریم که وضعیت فعلی جامعه، ،وضعیت اقتصادی موجود و زندگی و وجود تنگناها در معیشت مردم به ویژه اقشار ضعیف از یک سو و شرایط سخت همه گیری کرونا نیز، تمامی مشکلات و چالش های قبلی را تسریع و مضاعف کرده است. همچنین، همه ما اذعان داریم که شرایط کشور با ظرفیتها، پتانسیل، منابع عظیم و توانمندیهای داخلی چندان همخوانی ندارد.
به نظر نگارنده این مطلب، بخشی از این مشکلات منبعث از فضای انتخاباتی حاکم بر انتخابات ریاست جمهوری و نحوه برگزاری آن است. موضوعی که مطرح می کنم بحث کارشناسی برگرفته از آسیب شناسی است و جنبه سیاسی و جناحی ندارد.
در شرایط خاص اکنون چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری آینده، برخی افراد و جریانات سیاسی به شیوه مستقیم و غیر مستقیم، فعالیتهایی را برای تصدی سکان داری دولت بعدی انجام می دهند که چندان تفاوتی با شیوه های رایج قبلی ندارد.
آسیب شناسی انتخابات ریاست جمهوری قبلی، نشان داده است که نداشتن برنامه منسجم، واقعی، علمی و بدون ضمانت اجرایی و صرفاً انشایی و تحمیلی و فقط مبتنی بر شیوه های تبلیغاتی و گفتار درمانی معمولِ این فضا، نه تنها نمی تواند شیوه مناسبی برای انتخاب افراد شایسته و اصلح باشد بلکه می تواند پیامدهای دردناک و نامشخصی برای آینده کشور، حتی بدتر از امروز به همراه داشته باشد.
این مشکل همچنان به صورت پررنگی در انتخاب آینده نیز خودنمایی میکند. یکی از بزرگترین مشکلات و نقایص پیش روی انتخابات ریاست جمهوری، برنامه محور نبودن تبلیغات انتخاباتی کاندیداهای ریاست جمهوری وارائه نکردن برنامه واقع بینانه و تحقق پذیر به مردم و موج سواری بر فضای روانی حاکم بر انتخابات و رای آوری است.
متاسفانه تاکنون چنین خواسته ای به شکل جدی از سوی نخبگان، احزاب و جریانهای سیاسی، نمایندگان مجلس، عامه مردم و گروه های فعال سیاسی و اجتماعی و حتی اقتصادی مطرح نشده و تبدیل به یک مطالبه عمومی در سطوح مختلف جامعه نشده است.
در چنین شرایطی، کاندیداها نیز خود را ملزم نمی دانند که در این فضا حرکت کنند تا با نگاه مسئله محور و دغدغه محور و مبتنی بر برنامه واقعی، وارد عرصه انتخابات شوند و منعکس کننده صدای مردم باشند.
الان رسانه ها و مردم در مواجهه با کاندیداهای احتمالی با پاسخهایی نظیر «اگر در انتخابات ۱۴۰۰ احساس وظیفه کنم کاندیدا خواهم شد»، «درباره حضور در انتخاب هنوز فكرى نكرده ام و تمايلى ندارم، گرچه آماده فداكارى براى ايران هستم»، «فعلا خبری نیست و هیچ چیز معلوم نیست»، «به من تکلیف بشود میآیم»، «باید به جمع بندی برسیم» و ... روبرو می شوند.
شاید از منظر قانونی، پاسخ های آنها، منطقی باشد اما با واقعیتها و الزامات کنونی کشور سازگار نیست. کسی که تکلیف خود را برای حضور در انتخابات آینده نمیداند چگونه می تواند برنامه‌ای برای اداره آینده کشور ترسیم نماید. یا چگونه می تواند کابینه احتمالی و تیم خود را معرفی نماید. در نهایت، اگر هم انتخاب شود تیمی نا مناسب، غیر سازگار و غیر هماهنگ انتخاب خواهد کرد که تبعات چنین کابینه ای را در گذشته و در حال حاضر در دولت کنونی بیشتر مشاهده میکنیم. تضاد منافع افراد کابینه و اعضای غیر متجانس، آسیب جدی است که تبعات آن، متوجه کل کشور است.
یک پیشنهاد
با عنایت به آنچه ارائه شد پیشنهادی که مطرح می شود یک روش دموکراتیک تر و چاره جویانه و مبتنی بر واقعیتهاست.
نخست، تغییراتی در قانون انتخابات ریاست جمهوری داده شود به طوری که کاندیداها بتوانند برنامه های خود را زودتر از موعد مقرر و قانونی انتخابات در معرض عموم مردم و نخبگان قرار دهند. فضای ملتهب انتخاباتی و زمان کم مدنظر گرفته شده برای مناظرات و طبیعتِ چارجوب مناظره، امکان پرداختن برنامه محور به مسائل مختلف را فراهم نمی کند.
پیشنهاد مشخص این است که سایتی برای این منظور طراحی و تمامی کاندیداهای احتمالی، برنامه های های خود را در معرض عموم، نخبگان و دستگاه های مختلف قرار دهند. شایسته است که دستگاه های نظارتی، دست اندرکاران، احزاب و گروه های سیاسی، علاوه بر بررسی تمامی شرایط نامزدها که در قانون تصریح شده است برنامه محوری نامزدها را مورد توجه قرار دهند.
بایستی توجه کرد که کسی که برنامه واقعی برای اداره آینده کشور ندارد نمی تواند رئیس جمهور خوبی برای کشور و مردم باشد. برای نمونه، نامزدها باید دقیقاً اعلام کنند که چه برنامه ای برای بحرانها و چالشهای جدید مثل همه گیری بیماری های عفونی همانند کرونا در آینده دارند؟ این امر حتی اگر تبدیل به قانون نشود فی‌نفسه گامی به جلو در انتخابات ریاست جمهوری محسوب میشود و عملاً میتواند انتخابات را به بستر هم افزایی برنامه ها تبدیل کند.
از نهادهای مسئول و احزاب درخواست شود که یک زمانی را برای اعلام حضور مشخص نمایند. کاندیداهای احتمالی، اعضای کابینه خود را معرفی نمایند و افرادی که برنامه دقیق و کارشناسی شده ندارند وارد عرصه انتخابات نشوند زیرا این افراد به جای ارائه برنامه عملی و واقعی، در دقیقه نود با یک برنامه غیر واقعی و غیر کارشناسی شده وارد عرصه مناظرات می شوند و با وعده های غیر واقعی و کارشناسی نشده، فضای ملتهب جامعه را از قبل ملتهب تر کرده و انتخابات و مناظرات را تبدیل به یک چالش جدی برای سیستم، اقتصاد و حتی امنیت اجتماعی و روانی جامعه می کند.
به جای تلاش برای حل یک بحران در جامعه، خود تبدیل به یک بحران می شوند. همچنین کاندیدایی اگر برنامه نداشته باشد در صورت انتخاب نیز، اعتقادی به اداره کشور بر اساس برنامه نخواهد داشت اما رئیس جمهوری که برنامه دارد، اول خود به برنامه معنا بخشیده و در قدم بعدی از دیگران میخواهد آن را عملیاتی کنند.
بعد از چند دوره برگزاری انتخابات به شیوه های قبلی، این بار با توجه به شرایط سخت و پیچیده کشور، انتخابات متفاوتی را برگزار کنیم. انتخابات بر اساس ارائه برنامه های واقعی از سوی کاندیداهای ریاست جمهوری و فضای بیشتر برای ارائه برنامه ها به عموم و نخبگان و تعیین زمان مشخص برای اعلام حضور. این خواسته اصلی مردم، نخبگان، دانشگاهیان، جامعه مدنی و بسیاری از تشکل های فعال در کشور است.
بازاندیشی و تغییر نگرش به انتخابات آینده ریاست جمهوری در شرایط کنونی و حساس کشور، فرصتی برای انتخاب شایسته و آگاهانه فراهم می کند و نقشه راهی برای آینده کشور برای قرار گیری در مسیر پایدارتر ترسیم می نماید. این یک ایدئولوژی نیست بلکه یک روش شناسی برگزاری انتخابات سالم تر، برنامه محور و واقعی و به بیان دیگر، بهترین روش برای مقابله با چالش های امروز و چالش های احتمالی کشور در آینده است
انتخابات برنامه محور، شکل دهنده فضای گفتگو برای یافتن زمینه و تفاهم مشترک برای اداره کشور است. هر چند ممکن است همیشه در همه مسائل توافق کامل و جامعی حاصل نشود اما این دلیل بیشتر برای تمرین تحمل بر اساس برنامه و وسیله ای برای درک دیگران جهت ایجاد راه حلهای مشترک است. انتخابات و انتخاب بر اساس برنامه باید تبدیل به یک فرهنگ عمومی و یک گفتمان در کشور شود.
اکنون، بیش از هر زمان دیگر، باید طرفداران سرسختی برای اداره کشور بر اساس برنامه عملی باشیم و گفتگو و بحث درباره برنامه را جایگزین اختلاف و مشاجره نماییم. این امر به معنای حذف مناظره و یا شیوه دیگر تبلیغاتی نیست بلکه برنامه عملی و ارائه آن قبل از مناظرات، فضای مناظره را به جای بحث ها و کشمکش ها بر سر افراد و گذشته به سمت برنامه ها سوق می دهد و نامزد دیگر را هم به طور طبیعی وادار به پاسخگویی برنامه محور میکند.
بررسی دقیق و کارشناسانه این موضوع و مسائل مختلف دیگر در آستانه انتخابات میتواند برای حاکمیت، مردم و دولت آتی بسیار راه گشا باشد.
*کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی و پارلمانی