از نقدهای دایمی و تکراری جریانات روشنفکری بر مجالس عزاداری و روضه‌خوانی حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، اتهام تزریق غم و اندوه و رخوت در متن جامعه است. حتی برخی روشنفکران با استناد به برخی مقاطع تاریخی، ثمره مجالس روضه را مسئولیت گریزی اجتماعی دانسته اند و بر فقدان کنشگری سیاسی و اجتماعی در میان عزاداران حسینی و اهالی روضه تاکید کرده اند.
این مدعا هر چند در برخی مقاطع تاریخ صدق می کند و نمونه هایی از فجایع تاریخی چون اعدام ثقه الاسلام تبریزی در روز عاشورا توسط روس ها، در سایه غفلت و رخوت عزاداران حسینی اتفاق افتاده است، اما تطبیق کلی این ادعا بر دوره تاریخی حاضر، دور از انصاف و دقت عالمانه است.
حداقل از دهه چهل و پنجاه شمسی که آغاز دوره رونق نگاه حماسی و سیاسی به واقعه عاشورا است، ماهیت مجالس روضه و شخصیت هیاتی ها هم دچار تحولات جدی شده است. بخش مهمی از هیاتی های دهه های اخیر، از کنشگران فعال فرهنگی و اجتماعی شهرها و محلات بوده و هستند، آدمهایی پرشور و دور از فضاهای یاس آلود که اتفاقا هیچ نسبتی هم با رخوت و ذلت پذیری ندارند. آنها معمولا بیش از دیگران، حواسشان به مردم و مشکلاتشان هست و در مصائب عمومی جامعه چون جنگ، زلزله و سیل اهل خدمت و ایثارگری هستند.
به گمانم نقطه اوج این فرهنگ مترقی در سالهای جنگ اتفاق افتاد. سالهایی که نقطه شروع تمام عملیات های نظامی مان، مجالس عزا و روضه خوانی بود. خروجی این مجالس، رزمندگانی پرانرژی، شاد و ستیهنده بود که با چشمانی خیس و لبهایی خندان، اوج حماسه ها را رقم زدند.
اگر کسی اهل تحقیق باشد، باید بیاندیشد و از خودش بپرسد که اگر ثمره روضه خوانی و گریستن بر امام حسین، یاس و رخوت و ذلت است، پس چرا رادیو عراق صادق آهنگران را «بلبل خمینی» نامیده بود و برای زنده یا مرده اش جایزه گذاشته بود؟! مگر جز این بود که عاشورا و امام حسین، رمز پویایی و خروش رزمندگان ما شده بود؟!
امروز هم علی رغم همه نقدهایی که به رفتارهای برخی هیاتی ها وارد است، کم و بیش همان فضای مسئولیت پذیری اجتماعی و شادابی درونی در بچه هیاتی ها به چشم می خورد. در همین روزهای کرونایی کم نبودند هیات هایی که ماسک می دوختند، محلات را ضدعفونی می کردند و کمک های غیرنقدی مردم را میان نیازمندان توزیع می کردند. باید در کنار نقد افراط ها و برخی رفتارهای ناهنجار عده ای معدود، چنین ارزشهای اجتماعی و اخلاقی را هم دید و به کارکردهای روحیه آفرین نهاد مذهبی و اجتماعی «هیات»، توجهی دوباره نمود!