خشونت علیه پزشکان امر جدیدی در نظام سلامت نیست اما حادثه‌ی اخیر و همزمانی آن با تلاش شبانه‌روز کادر درمان برای مهار کرونا، موجب جریحه‌دار شدن افکار عمومی شد. این نوشتار به هیچ عنوان به دنبال توجیه رخداد اخیر نیست اما باید دانست این حادثه صرفا ناشی از فوت یک بیمار نبوده و باید عمیق‌تر به فکر راه حل آن بود. درغیر این صورت، ممکن است این قبیل اتفاقات، تکرار شود.
پرده اول: اپیدمی خشونت!
در چند دهه اخیر خشونت‌های کلامی و فیزیکی علیه کارکنان بخش سلامت، رشد قابل‌توجهی داشته به‌طوری‌که برخی از آن، تعبیر به پدیده ویروسی و یا اپیدمی کرده‌اند. بر اساس گزارش اداره سلامت و امنیت شغلی ایالات‌متحده (OSHA) از سال 2011 تا 2013، تعداد کارکنان حوزه سلامت این کشور که به دلیل خشونت در محل کار، دچار صدمات جدی شده‌اند از حدود 15000 نفر به 20000 نفر افزایش یافته است. صدمات جدی، صدماتی است که نیازمند درمان و بهبودی طولانی‌مدت است.
مبتنی بر شواهد سازمان بهداشت (سلامت) جهانی، به‌طور متوسط بسته به مناطق مختلف جهان بین 8 تا 38 درصد از کارکنان حوزه بهداشت و درمان در معرض خطر خشونت‌های فیزیکی هستند. هرچند در برخی از کشورها، آمارهای غیررسمی بیش از این مقادیر را نشان می‌دهد.
بیشتر این خشونت‌ها توسط بیماران، همراهان آنان و ملاقات‌کنندگان صورت می‌گیرد (حدود 80 درصد)، و مابقی توسط سایر مشتریان، دیگر کارکنان بخش بهداشت و درمان و دانشجویان پزشکی رخ داده است. از نظر میزان ریسک رخداد این موقعیتها، پرستاران و پزشکان -و سایر کادر درمانی که نقش مستقیم در ارائه مراقبت دارند- در معرض بیشترین ریسک قرار داشته و پس از آنها، کارکنان اورژانس و پیراپزشکان قرار می‌گیرند.
خشونت علیه کارکنان حوزه سلامت، نه‌تنها تأثیر منفی بر سلامت روانی و جسمی کارکنان این عرصه می‌گذارد، بلکه موجب کاهش انگیزش شغلی آنها نیز می‌شود. در نتیجه، این خشونت‌ها کیفیت خدمات و مراقبت‌ها را نیز دچار مخاطره می‌کند. در کنار پیامدهای فوق، این مسئله خسارت‌های شدید مالی نیز برای نظام سلامت به همراه خواهد داشت.
عوامل مختلفی در این مسئله مؤثر است. بدون شک، هریک از بازیگران درگیر در این مسئله همچون دولت (وزارت بهداشت)، مدیران و رؤسای بیمارستانها، خود کارکنان، بیماران و... در حل این مسئله نقش خواهند داشت. راه‌حل‌های آنی اگرچه لازم است و درد را تسکین می‌دهد اما درمان نمی‌کند.
پرده دوم: یکم تیرماه، پیرانشهر (1)
شاید کمتر کسی در میان ما باشد که بتواند فشاری که امروز بر کادر درمان وارد می‌شود را متصور شود. از خستگی‌های جسمانی گرفته تا دوری از خانواده و دلتنگی آنها و یا حتی ناراحتی از اینکه عموم مردم، به توصیه‌ها توجهی نکرده و وضعیت مجددا رو به وخامت گذاشته است.
در این شرایط که تمام دنیا یکپارچه سپاس‌گزار زحمات کادر درمان هستند، اتفاقاتی این چنین، مانند کشیدن ناخن بر تخته سیاه، چندش آور است.
اما این خونی که بر سر و صورت دکتر ابوترابی دیدیم و بابت آن ناراحت شدیم، حاصل یک برخورد نیست، حتی حاصل یک اشتباه یا قصور پزشکی هم نیست! این زخم‌ها، حاصل یک دوره تعامل بالا به پایین پزشک و مراجعه کنندگانی است که در این تعامل، مراجعه کننده بعد از خدا، پزشک را پناه خود دانسته و از او کمک خواسته و از عده‌ی قلیلی این چنین پاسخ گرفتند: “حالا فعلا این قرص رو بخور ببینیم چی میشه!” یا “اینجوری چیزی معلوم نیست، برو عکس از قفسه سینت بگیر، بعد دوباره وقت بگیر بیا ببینم مشکل چیه!” یا حتی “چیزیت نیست، خوب میشی!”
این جمله‌ها برای همه‌ی ما آشناست. عدم تقارن اطلاعات طرف عرضه و تقاضا در نظام سلامت، مبنایی‌ترین علت تعامل این چنینی بین پزشک و بیمار است. همچنین منشأ این جملات را حتی در ناتوانی نظام آموزش پزشکی می‌توان جویا شد، هنگامی که پزشک به تشخیص درست نرسیده و انواع داروها را برای بیمار تجویز می‌کند تا شاید یکی اثر کند! و شاید علت‌های دیگر که در مجال خود باید موشکافی شوند.
البته هیچ کدام از این حرف‌ها، توجیه چنین توحشی نیست. حتی من فکر میکنم اولین نفری که موجب شد دنیا با ویروس کرونا درگیر شود هم، شایسته‌ی این برخورد نباشد اما از حوادث باید درس گرفت. به قول نظامی سمرقندی، طبیب باید رقیق (رفیق) الخلق و حکیم النفس و جید النفس باشد. اگر آن عده‌ی قلیل از پزشکان زحمت‌کش رفق و مدارا را سرلوحه کار خود قرار دهند، امثال آقای ابوترابی، تاوانی پرداخت نخواهند کرد.
راستی این روز‌ها، دوباره حرف از مجهز شدن پزشکان به گاز اشک‌آور و شوکر به میان آمده است. این طرح‌ها، دقیقا مانند مسکن عمل می‌کنند. امروز پزشکان ما با سلاح سرد مورد حمله قرار گرفتند! اما اگر مجهز به گاز و شوکر شوند، شاید فردا روزی مهاجمین، با سلاح گرم دست به چنین اقداماتی بزنند! پس باید فکر کرد، نباید با مجهز کردن پزشکان به وسایل این چنینی، این قشر عزیز و مؤثر را، روز به روز از عموم مردم دورتر کرد.
----------------------------------------------------------------------------------
1-رییس انجمن متخصصان بیهوشی ایران: یکشنبه یکم تیرماه، متخصص بیهوشی آقای ابوترابی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت داشتند و همسرشان هم متخصص بیهوشی هستند و هر دو در پیرانشهر مشغول خدمت هستند، توسط همراهان یک بیمار مورد حمله قرار گرفته و به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. همراهان این بیمار ۳۳ ساله مبتلا به کووید ۱۹ که بسیار بدحال بوده، پس از اینکه بیمار فوت می‌کند به صورت گروهی و هفت نفره به دکتر ابوترابی حمله‌ور شده و ایشان را مورد ضرب و شتم شدید قرار می‌دهند.
*پژوهشگر هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)
منابع یادداشت:
ECRI Institute (2017). Violence in healthcare facilities. Healthcare Risk Control.
U.S. Department of Labor, Occupational Safety and Health Administration (2016), Guidelines for Preventing Workplace Violence for Healthcare and Social Service Workers.
WHO (2002). Framework guidelines for addressing workplace violence in the health sector. Geneva, International Labor Office.