چندروز قبل یکی از تحلیلگران و روزنامه نگاران شبکه‌ی BBCفارسی به مناسبت شهادت تعدادی از سربازان فداکار ارتش در حادثه ناو کنارک؛ در یادداشتی با عنوان "پرونده‌های رازآلود آتش خودی در ایران" به تاریخچه ای از "خطاهای انسانی" و "آتش خودی" در جمهوری اسلامی اشاره کرده بود. وی در این یادداشت با ذکر مواردی گوناگون از این اشتباهات که عمدتاً در سال‌های جنگ تحمیلی بودند، به تقبیح نیروهای مسلح ایران پرداخته و از عدم وجود شفافیت و رسیدگی منصفانه یا مجازات جدی عاملان در ایران گلایه کرده بود. اینکه چه میزان ادعاهای او صادق است و آیا به راستی در ایران رسیدگی منصفانه و برخوردی با عاملان صورت میگیرد یا نه؛ وظیفه ی افراد متولی و متخصص این حوزه است که بی شک پاسخ های اساسی و قابل توجهی را برای این ادعاها و موضوعات دارا هستند. اما به جرئت میتوان گفت که حوادثی دردناک چون حادثه ی ناو کنارک؛ تنها منحصر در کشور ما نبوده و ارتش های گوناگون دنیا سالانه تلفات سنگین انسانی و غیرانسانی فراوانی را به دلیل اشتباهات این چنینی متحمل می شوند. اشتباهاتی که حتی قدرتمندترین ارتش تاریخ، یعنی ارتش ایالات متحده نیز از آن مستثنا نبوده و موارد گوناگونی از "خطاهای انسانی" و "آتش خودی" را میتوان در دهه های اخیر این کشور یافت کرد.
به طور کلی و مطابق آمارهای غیررسمی؛ نزدیک به 2 درصد تلفات جنگ ها در سراسر دنیا را تلفات مرتبط با "آتش خودی" یاFriendly Fire تشکیل می دهد. موضوعی که ارتش ایالات متحده در آن جزء کشورهای پیشرو بوده و فقط در جنگ ویتنام، یعنی یکی از اصلی ترین جنگ های ارتش آمریکا بیش از 8 هزار حادثه مرتبط با "آتش خودی" به ثبت رسیده است. به عنوان مثال؛ در حادثه‌ی دردناک مِی 1969 در تپه‌ی همبرگر ویتنام، هلیکوپترهای آمریکایی به اشتباه سربازان خودی را هدف قرار داده و موجب کشته شدن 2 سرباز و زخمی شدن 35 نفر شدند که یکی از سرهنگ دوم های ارتش آمریکا یعنی "ولدون هانیکت" نیز جزء این تلفات بود. یا در حادثه ای دیگر در مارس 1968 طی جنگ ویتنام، جنگده فانتوم ارتش ایالات متحده با بمباران یک پایگاه، 16 سرباز لشکر ۱۰۱ هوابرد این کشور را به کام مرگ فرستاد و موجب زخمی شدن 48 تن دیگر شد. علاوه بر این موارد، در فوریه 1991 در زمان جنگ خلیج؛ هواپیمای نظامی ای-۱۰ تاندربولت ارتش آمریکا به اشتباه با شلیک چندموشک موجب کشته شدن 11 سرباز آمریکایی شد. در آوریل 1994، یک جنگده f-15 ارتش ایالات متحده 2 هلیکوپتر خودی را در منطقه ی پرواز ممنوع در شمال عراق ساقط کرد. طی این حادثه، 15 سرباز آمریکایی و چندین سرباز انگلیسی، کانادایی و فرانسوی جان خود را از دست دادند. همچنین در مارس 2003 در بحبوحهی جنگ عراق، با تشخیص اشتباه وسایل نقلیه نیروهای خودیِ ارتش آمریکا به عنوان دشمن، 10 تفنگدار دریایی ارتش آمریکا توسط حملات هوایی نیروهای خودی کشته شدند. مازاد بر این نمونه ها، یکی از اصلی ترین موارد دردناک "آتش خودی" در تاریخ نظامی ایالات متحده، پت تیلمن فوتبالیست آمریکایی است که بعدها به عضویت ارتش این کشور درآمده و در جنگ افغانستان شرکت کرد. در ابتدا بنا بر گزارشات رسمی ارتش آمریکا؛ تیلمن در جریان جنگ توسط دشمن کشته شده بود. اما چندین ماه بعد ارتش آمریکا گزارش داد که تیلمن به اشتباه توسط نیروهای خودی جان خود را از دست داده است. در آن زمان انتقادات فراوانی به وزارت دفاع آمریکا وارد بود که آنها عمداً اعلام این موضوع را به تعویق انداخته اند تا وجهه‌ُی ارتش آمریکا خراب نشده و به اعتبار آن لطمه ای وارد نیاید. چرا که بعدها در گزارشات فراوانی فاش شد که افراد بسیاری در ارتش از کشته شدن او توسط نیروهای خودی در همان ساعات ابتدایی آگاه بوده اند اما عمداً تحقیقات را به تعویق انداخته و در آخر ناچاراً وادار به بازگویی موضوع شده اند.[1]
علاوه بر تاریخ بلندبالای "آتش خودی" و "خطای انسانی" که به ذکر همین چند مورد آن بسنده میکنیم؛ آمارهای تلفات ارتش آمریکا در جریان تمرینات نظامی این کشور نیز بسیار حیرت انگیز و قابل تامل است. بر اساس گزارش کنگره آمریکا، از سال 2006 تا سال 2018 میلادی، 31 درصد تلفات نظامیان آمریکایی به دلیل اتفاقات پیش بینی نشده و یا در جریان تمرین ها و رزمایش های نظامی بوده است. رقمی معادل 16650 نیروی نظامی ارتش آمریکا که طی 12 سال قربانی این حوادث و اتفاقات شده اند. جالب است که 73 درصد این تلفات در شرایطی به وقوع پیوسته اند که هیچ ارتباطی با شرایط جنگی نداشته اند.[2] به طور دقیق تر، فقط در سال 2018 میلادی 80 سرباز آمریکایی در جریان تمرینات و در شرایط غیر جنگی جان خود را از دست داده اند در حالیکه این رقم در میان سربازانی که در صحنه جنگ کشته شده اند 21 سرباز است. یعنی تلفات جانی تمرینات در آمریکا 4 برابر تلفات جنگی ارتش این کشور است.[3]
در پایان؛ بی شک هر خطا و اشتباهی در میان نیروهای مسلح دردناک است و باید توانی جدی از جانب نیروهای مسلح برای رفع چنین اشتباهاتی صرف شده و با در نظر گرفتن مصالح ملی، شفافیت پیرامون ابعاد قضایا نیز صورت گیرد. خصوصاً اینکه این خطاها با تلفات جانی همراه بوده و موجب داغ دار شدن افراد بسیاری شود. اما سوء استفاده از هر خطایی برای تخریب وجههی نیروهای مسلح و منحصر دانستن چنین مواردی در ایران، قطعاً جفایی بزرگ است. چرا که با اندکی جستجو، به موارد فراوانی از این خطاها و اشتباهات حتی در میان ارتش های قدرتمند دنیا پی خواهیم برد. مواردی که انگار بسیاری از تحلیلگران این روزها قصدی برای بازگویی آنها ندارند. زیرا اگر آنها قضایایی چون کشته شدن پت تیلمن را مطالعه و بررسی کنند، احتمالاً کل نیروهای مسلح آمریکا را به عدم شفافیت، رسیدگی منصفانه و نبود تحقیقات کافی متهم کرده و به تخریب آنها بپردازند!
[1] https://www.pbs.org/newshour/nation/long-unfortunate-history-friendly-fire-accidents-u-s-conflicts
[2] https://edition.cnn.com/2019/06/06/politics/us-military-deadly-accidents/index.html
[3] https://www.military.com/daily-news/2018/05/14/training-kills-more-troops-war-heres-whats-being-done-about-it.html