اپیدمی‌ها از آغاز پیدایش تمدن‌ها وجود داشته‌اند. و همیشه مبدع تحولات بزرگی بوده اند. طاعون نمونه مشهود این ایپدمی هاست که تمام هنجارهای و مبادی ، مبانی و موانع اجتماعی را از بین برده و حتی ساختار تحولات اجتماعی یک قرن را دگرگون کرده است. در قرن حاضر ایپیدمی دیگری در هیبت و قواره کرونا ویروس جهان را درنوردیده و به سان مهمان ناخوانده ای به همه جوامع وارد شده است که محیط سرزمینی کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست.

گفتمان سپهر سیاست و اجتماع این روزهای جامعه ایران به سان دیگر کشورها به سمت سوی منفعل کردن کنشگران بالذات و هویت مدار پیش می رود و انزواگرایی سیاسی و اجتماعی بعنوان دال شناور متعلق به کرونا ویروس بصورت لایه های پنهان خودنمایی می کند. کرونا تمام مناسبات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران را تحت تاثیر خود قرار داده و بالتبع فعالترین کنشگر خلاق این روزای جامعه به حساب می آید و تمام پدیده های بشری و مافوق ان را در بر می گیرد. در این نیمچه نوشتار سه روایت متفاوت از تاثیرات کرونا ویروس در جامعه ایران در سه سطح تحلیل بیان می شود:

الف)تصویر بدبینانه

در سطح خرد که به این پدیده نگاه می‌کنیم انزوای شخصیتی افراد؛ افسردگی؛ پناه بردن به دنیای مجازی و غیر واقعی؛ تبدیل شدن انسان‌ها به افراد پرخاشگر و بزه کار اخلاقی در چارچوب مناسبات کوچک خانواده و اصالت دادن به من غیر واقعی خویشتن می توان اشاره کرد؛

در سطح میانی نوع مناسبات مردم در قالب تشکل‌های جامعه مدنی و ارتباط انها با ساخت فرادست به کلی از شکل سنتی و متعارف خود خارج شده؛ و نهادهای واسط از مدار جریان عقلانیت به توجیه و توجه احساسات درون مبدل شده اند و همبستگی اجتماعی و و اعتماد عمومی به شدت رو به افول گذار کرده است و شکاف های پنهان مثل (تفاوت نسلی، جنسیتی، اجتماعی) سر براورده و رو به ازدیاد بوده است.

در سطح کلان مناسبات دول در عرصه بین المللی به بدترین شکل خود رسیده و نوعی شی وارگی و الیناسیون اجتماعی پدیدار گشته شده است و نوعی بی اعتمادی در سطح جهانی بین کشورها ایجاد شده است.

ب)تصویر خوشبینانه

در سطح خرد کرونا ویروس افراد را از انزواگرایی صرف به سمت و سوی ارج و اهمیت به کانون مقدس خانواده دراورده و افراد تجمعات بیرونی خویش را در محفل خانواده انجام می دهند؛ در بین افراد انسانی تعاملات و ارتباط گسترده بیشتر شده است و عصر جدید نوعی بازگشت از جامعه گزلشافتی(شهرنشینی) به گمینشافتی(عرفی) را تجربه می کنیم.

درسطح میانی ارتباط دولت و جامعه به بالاترین حد خود رسیده و نهادهای واسط سنتی اولین بار بعد انقلاب به دلیل شرایط اضطرار بهترین نوع عملکرد خود را ارائه داده اند. قدرت اعتماد عمومی دوباره بعد سالها به نهادهای میانجی و مدنی بالا رفته است و انها تهدید کرونا را به فرصتی برای حیات دوباره خود در ساخت و بدنه اجتماعی جامعه ایران مبدل ساخته اند.

در سطح کلان به دلیل شیوع ویروس جهان گستر کرونا دولتها ارتباطشان در قالب اصل انسانی بنی ادم اعضای یک دیگر در امده و روح و بطن همکاری بین دولتها به بهترین شکل ممکن درامده است.

ج)تصویر واقع بینانه

کرونا در سطح خرد و کلان تقابل دو هنجار و باورست باور به معارف درونی و اعتقادات الهی و در سطح کلان باور به نفوذ اندیشه و باورهای مکاتیب نئولیبرالسم.

در ارتباط با هنجار اولیه کرونا ویروس، نوعی محرک به جامعه مورد هدف است تا در سطح فردی، انسانها ابعاد وجودی خود را شناسایی کنند و در دنیای تک بعدی خود سیر نکنند؛ و دنیایی فراتر از ادبیات مکاتب ساخته دست بشر افراد را در جامعه ببینند و به منفعلان بالقوه ای و اتش در زیر خاکستری تبدیل شده اند که هر لحظه اماده ابراز ماهیت وجودی و بازگشت به من واقعی خودشان باشند.

در سطح کلان پناه بردن انسان‌ها به فضای غیر واقعی و غیرملموس مجازی و در اغوش گرفتن داده های ساخته خویش و اصالت دادن به دگر باوری باعث شده جریانات فکری نئو- نئو به راحتی انسان را در بر گیرند.

در این زمینه و درباره تاثیر کرونا بر جوامع اندیشمندان مختلفی به بحث و نظریه پردازی پرداخته اند. از جمله اندیشمندان مطرح که در این باب به ارائه نظر پرداخته اند می شود به ماتیاس هورکس و همکارانش در مرکز پژوهش های وابسته به موسسه رابرت کخ در آلمان اشاره کرد که کرونا را محرک تغییرات فرهنگی و تعاملات اجتماعی می دانند که جمع‌های دوستانه کوچکتر می کند و  حضور و فیزیک افراد جای خود را به تصاویر دیجیتال و مجازی می دهدو دنیای بعد از کرونا را میزها و صندلی‌های بسیار  خالی از حضور افراد می دانند.

هنری کسینجر مشاور امنیت ملی سابق امریکا به وجود  دولت کارامد و دوراندیش در جامعه پسا کرونا اشاره می کند و بیان می کند حفظ اعتماد مردم برای همبستگی اجتماعی، برای ارتباط جوامع با یکدیگر و صلح و ثبات بین المللی بسیار اهمیت دارد  ملت ها با باور به اینکه نهادهای آنها می توانند آشفتگی را پیش بینی کنند، از تاثیرات آن بکاهند و ثبات را بازگردانند، شکوفا می شوند. زمانی که بیماری همه‌گیر «کووید-19» پایان یابد، در بسیاری از کشورها برداشت عمومی این خواهد بود که نهادها در این زمینه شکست خورده اند  واقعیت این است که جهان هرگز بعد از ویروس کرونا مانند قبل نخواهد شد و مجادله درباره گذشته تنها انجام کاری که باید صورت بگیرد را دشوارتر می کند.

سوال: به راستی جامعه پساکرونا بدون داشتن تفکری خلاق و کنشگر به کدام سمت و سو پیش می‌رود؟

*دانشجوی دکتری مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی دانشگاه شاهد