دهم ماه مبارك رمضان روز درگذشت خديجه همسر پيامبر اعظم (ص) و مادر فاطمه (س) است. سال رحلت این بانوی بزرگ اسلام را دهم بعثت و سه سال پیش از هجرت نوشته اند.(تذکره الخواص،ص ۲۷۴) در پاسداشت اين بانويِ جاودانه تاريخ، چند نكته تقديم مي دارد:
۱. خديجه پيش از اسلام در دوران جاهليت به طاهره شهرت داشت( طبقات الکبری، ج۸،ص۱۲)؛ يعني زني پاك و پاكيزه، هم پاكيزگي اخلاقي، هم جسمي. سبب شهرت آن است که رفتارهایی که زنان جاهلیت انجام می دادند، او ترک می کرد. شاخصه اي كه هم در دوران جاهليت مورد احترام، هم در دوران مدرن، مورد نياز است. همين راز جاودانگي و فرازماني اوست. زنان و مردان امروز در دوران معاصر بيش از هر زماني، نيازمند گمشده اي همچون طهارتند.
۲. مورخان، خديجه را زني با هوش و خردمند، با اراده، شریفه، دارای اخلاق فاضله(طبقات الکبری،،ج۱،ص۱۳۱)، توانمند در ضبط و ثبت كارهايش و داراي مديريت عالي در امور اقتصادي دانسته اند. از اين رو، افزون بر طاهره بودن، به وي لقب «سيده قريش» دادند. (دانشنامه فاطمي (س)، ج 1،ص 79). در منابع کهن آمده است : پیامبر اعظم(ص) به او عشق می ورزید، احترامش می کرد و در تمام امور با وی مشورت می نمود. "و کانت وزیر صدق" او دستیار صادقی برای آن حضرت بود.( تذکره الخواص، ص ۲۷۲)
۳. با اين كه زني ثروتمند و مرفّه بود و بسياري از اشراف، خواهان ازدواج با او بودند، امّا به همه آنها پاسخ منفي داد و محمد امينِ (ص) نادار و با معنويت و اخلاق را بر ثروتمندان قریش ترجيح داد.
۴. خديجه نخستين زني است كه به محمد امين (ص) ايمان آورد و او را در حالي كه ديگران تكذيب مي كردند، تصديق نمود و غبار از چهره اش زدود. به همين سبب او را صدّيقه ناميده اند(ابن كثير،البدايه و النهايه، ج2، ص 74) شبيه مريم (س) كه قرآن كريم (مائده/ 75) او را صدّيقه معرفي كرده است. خديجه يكي از مصاديق بارز «السّابقون السّابقون اولئك المقرّبون» است. رسول خدا (ص) او را یکی از چهار زن بهشتی معرفی کرد.(الاستیعاب، ج ۴، ص۳۸۳)
۵. نخستين همسر پيامبر (ص) تمام ثروت و دارائي خود را در راه اهداف بعثت هزينه كرد. بخصوص زماني كه بني هاشم در تحريم اقتصادي و اجتماعي در شِعب ابي طالب محاصره بودند، خديجه از هيچ گونه حمايت مالي دريغ نكرد.( ذهبي،تاريخ الاسلام، ج 2، ص 117) با اين كه مي توانست در قبيله خود بماند و زندگي مرفّهي داشته باشد، امّا او تمام اموالش را در راه خدا و گسترش اسلام هزينه كرد.( تاريخ يعقوبي، ج2، ص 31) برخي مفسّران گفته اند : آيه« وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى» (الضحي/ 8) يعني « و تو را فقير يافت و بىنياز نمود»، به حمايت مالي خديجه از پيامبر اشاره دارد.(مجمع البيان، ج10، ص 384) او بهترين الگوي رزمايش مؤاسات و همدلي با محرومان است.
۶. پيامبر اعظم (ص) بسيار به خديجه عشق مي ورزيد و تا او زنده بود با زن ديگري ازدواج نكرد. پس از درگذشت او نيز به وی وفادار بود و فراوان از او ياد مي كرد و مي فرمود: كجاست مانند خديجه؟(اربلي، كشف الغمه، ج1،ص 370) هر گاه او را ياد مي كرد بيادش مي گريست. به احترام او، با دوستان و خويشاوندانش بسيار مهرباني مي كرد. هر گاه گوسفندی ذبح می کرد، بخشی از آن را برای دوستان خدیجه می فرستاد.(تذکره الخواص، ص ۲۷۳) سال درگذشت او را كه اندكي پيش از درگذشت عمويش ابوطالب رخ داد،"عام الحزن" نام نهاد. فقدان این دو شخصیت تاثیرگذار در صدر اسلام را مصیبتی بزرگ برای امّت اسلام نامید.(تاریخ یعقوبی،ج۱،ص۳۵۵)
۷. خديجه (س) در گفتار و کردار ثبات كرد كه جنسيت (زن يا مرد بودن) فقط در چارچوب زندگي زناشوئي و عمل کردن به مسئولیت پدری و مادری است؛ اما عيار انسانها فارغ از جنسيت، با انسانيت سنجيده مي شود و انسانيت مذكّر و مؤنّث نمي شناسد. إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم (الحجرات/ 13)
* دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان