روزشمار اولین ایستگاه رفع محدودیت های بین المللی علیه بخش های مختلف تسلیحاتی، موشکی و هسته ای ایران در سازمان ملل به شماره افتاده و تا رسیدن به این ایستگاه زمان چندانی باقی نمانده است: اکتبر ۲۰۲۰ (مهر ۹۹) .
اگر عمر ۲۵ ساله اجرای برجام را به سه بازه زمانی ۵ _۱۰_۱۰ ساله تقسیم کنیم، بعد از بازه ۵ ساله اول که ناتمام و همراه با کارشکنی های پی در پی واشنگتن بود و با مشخصه تغییر در برنامه هسته ای ایران و در مقابل، تعلیق تمامی تحریم های یکجانبه، چند جانبه و بین المللی مرتبط با هسته ای همراه بود، ده سال دوم اجرای این توافق عملا از مهر ۹۹ آغاز و با چند نوبت اقدامات متقابل طرفین در فواصل زمانی دو _ سه ساله، تا سال ۲۰۳۰ ادامه خواهد یافت.
از فردای روزی (۱۸ اردیبهشت ۹۷) که تیم B (بولتن_ بنیامین نتانیاهو و بن سلمان ولیعهد عربستان) به همراه پمپئو، که به تازگی سکان هدایت سیاست خارجی سردرگم و بحران زده آمریکا را برعهده گرفته بود، با رویای نرسیدن جمهوری اسلامی ایران به چهل سالگی و با حمایت های علنی و بی سابقه از طیفی محدود از اپوزیسیون ایران با سابقه تروریستی، در خارج از کشور، ترامپ را مجبور کردند دستور اجرایی خروج آمریکا از توافق هسته ای ۱+۵ با ایران را امضا کند، و بعد از آنکه ایران اعلام کرد براساس تعهد طرف اروپایی و احترام به اصول حقوق بین الملل و اصول اخلاقی و اسلامی (پایبندی به عهد)، به اجرای برجام ادامه خواهد داد، بارها واشنگتن با لحن و گفتار مختلف خواستار مذاکره با تهران برای رسیدن به یک توافق به زعم خود «خوب» شد و مقام های مختلف آمریکایی بارها ادعا کردند ایرانی ها خواهان مذاکره اند و «قطعا به زودی به ما زنگ خواهند زد».
آمریکا از برجام خارج شد تا سیاست فشار حداکثری خود را از دو مسیر دنبال کند: بازگرداندن تحریم های یکجانبه و بسط دادن آن به روابط تجاری ایران با کشورهای ثالث و حمایت همزمان و تمام قد از اپوزیسیون ایران، اما در تمام مدت دو سالی که آمریکا از برجام خارج شد پاسخ ایران به درخواست واشنگتن به مذاکره مجدد بر سر برنامه هسته ای «ارائه بسته ای از شروط» بود که یکی از آنها «بازگشت آمریکا به برجام» بود.
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه بعد از خروج آمریکا از برجام در مقاله ای که در ۳۱ خرداد ۹۷ با عنوان «سیاست خارجی آمریکا در بحران» در پاسخ به شروط دوازده گانه پمپئو منتشر کرد (۳۱ اردیبهشت ۹۷)، پانزده شرط را در پاسخ به شروط همتای آمریکایی خود طرح کرد که در شرط ششم آن آمده است: «۶. دولت آمریکا باید فوراً بدعهدی‌ها و نقض صریح برجام را که صدها میلیارد دلار خسارت مستقیم و غیرمستقیم ناشی از جلوگیری از تجارت با ایران و سرمایه‌گذاری در ایران وارد کرده است، متوقف نموده، خسارات مردم ایران را جبران نماید و به صورت قابل راستی‌آزمایی متعهد شود که بدون هیچ قید و شرط کلیه تعهدات خود در برجام را اجرا نموده و بر اساس مفاد برجام از هر اقدامی که مانع عادی شدن روابط اقتصادی با ایران شود، خودداری خواهد کرد.»
حسن روحانی رئیس جمهور هم در خرداد ۹۸ در واکنش به ادعای مایک پمپئو به «مذاکره بدون پیش شرط با ایران» که در کنفرانس خبری مشترک با همتای سوئیسی خود در برن (سوئیس) مطرح کرده بود، گفت: «"هر وقت تحریم های ظالمانه را کنار گذاشتند، هر وقت در برابر تعهدات خود پایبند بودند، هر وقت خودشان برگشتند به میز مذاکره ای که ترک کرده بودند و به هم زده بودند، راه به روی آنها بسته نیست. راه باز است.»
اما این روزها مقام های کاخ سفید رایزنی برای جلوگیری از لغو تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران را آغاز کرده اند و هر روز اخبار و مطالب جدیدی را از طریق رسانه های آمریکایی رونمایی می کنند تا ارزیابی ها و واکنش های بین المللی و کشورها را بسنجند. اما چیزی که روشن است این است که «عدم پایبندی» و احترام ترامپ و کسانی که در این مدت با او کار کرده اند، به تعهدات دوجانبه، چندجانبه و بین المللی که آمریکا طرف آنها بوده است،«زبان و رفتارهای تند و خارج از عرف دیپلماتیک» ترامپ و «رویارویی و تنش» با بسیاری از کشورها، حتی متحدان نزدیک واشنگتن، باعث شده است که در اتفاقی تقریبا کم سابقه، سکانداران فعلی سیاست خارجی آمریکا توان اجماع سازی بین المللی علیه هیچ موضوعی، حتی در مسائل مرتبط با ایران که روزگاری یکی از سهل ترین موضوعات برای ایجاد اجماع در بین غرب به رهبری آمریکا بود، را نداشته باشند و صرفا با استفاده از ابزارهایی چون تروریسم، دلار و تهدیدهای لفظی و توییتری خواسته ها و امیال خود برای سلطه بر جهان و دیگر کشورها پیش ببرند.
قطعا آمریکا از تمام ابزارها و حربه های خود برای رسیدن به خواسته خود یعنی عدم رفع تحریم های تسلیحاتی اکتبر ۲۰۲۰ استفاده خواهد کرد. مضحک ترین آن تلاش برای پیدا کردن راهی قانونی برای اثبات عدم خروج آمریکا از برجام است تا بتوانند بعنوان یکی از طرف های برجام، مکانیسم ماشه را تا قبل از موعد اکتبر ۲۰۲۰ فعال کند. لابی با دیگر طرف های اروپایی برای فعال سازی این مکانیسم یکی دیگر از گزینه های واشنگتن خواهد بود، که البته قبلا هم در چند نوبت انجام شده و ناکام مانده است؛ حتی در صورت همراهی سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان)، تصور همراهی پکن و مسکو در این موضوع بسیار دور از ذهن است که البته براساس متن برجام، مخالفت این دو تاثیری در فعال سازی مکانیسم ماشه ندارد.
در صورتی که کشورهای اروپایی طرف برجام تن به خواسته واشنگتن برای فعال کردن مکانیسم ماشه ندهند، یکی از گزینه هایی که ممکن است حداقل شانسی از موفقیت برای ایجاد اجماع بین طرف های برجام به غیر از ایران را داشته باشد و دستگاه سیاست خارجی باید از هم اکنون سناریوهای لازم برای واکنش به آن را طراحی کند، ارائه قطعنامه ای به شورای امنیت برای به تعویق انداختن چندین ماهه موعد رفع تحریم های تسلیحاتی است؛ در واقع شاید آمریکا با همراهی کشورهای اروپایی طرف برجام و با اقناع پکن و مسکو، طرحی در قالب قطعنامه را در شورای امنیت به تصویب برسانند که به بهانه برداشتن گام های برجامی ایران در کاهش تعهدات خود، موعد اجرای رفع تحریم های تسلیحاتی را برای چند ماه و یا شاید یک سال به تعویق بیندازند.
با در نظر گرفتن جمیع شرایط و تحرکاتی که آمریکایی ها از هم اکنون آغاز کرده اند باید انتظار ماه هایی پرتلاطم برجامی را داشت. بازگشت آمریکا به برجام و اجرای کامل تعهدات این کشور ذیل برجام و بویژه لغو کامل تحریم های ایران از جمله مهمترین شروط ایران در فردای خروج این کشور از برجام بوده است اما، آنچه این روزها واشنگتن تحت عنوان بازگشت به برجام به دنبال آن است چیزی جز فریب و مکر جامعه بین المللی و بویژه طرف های برجام نیست .
لغو تحریم های تسلیحاتی یکی از کلیدی ترین و مهمترین حقوق ایران در چارچوب برجام است که باید دستگاه سیاست خارجی برای تحقق آن از تمام توان و ظرفیت خود استفاده کند. دور از ذهن نیست که حتی با فرض اجرایی شدن موعد اکتبر ۲۰۲۰ و لغو تحریم های تسلیحاتی سازمان مللی ایران، آمریکایی ها با تداوم سیاست های ضدایرانی خود از طریق ارعاب و تهدید و فشار مانع مراودات تسلیحاتی کشورمان با دیگر کشورها (حتی با شرکای نزدیک و راهبردی خود) شوند، اما اینکه ایران از لیست تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل خارج شود و دیگر در این لیست نباشد اتفاق مهمی است که ارزش آن را دارد وزارت خارجه همانگونه که آن را در برجام به دست آورده است برای اجرایی شدن آن هم تلاش کند.