سال ۹۸ با کوله‌باری از حوادث تلخ و شیرین و سبک و سنگین می‌رفت که تمام شود اما ناگهان میزبان مهمان منحوسی شد که از اولِ ماه آخرِ سال، مردم عزیز کشورمان را درگیر کرده و علاوه بر پَرکشیدن برخی هم‌وطنان نازنین، خوشی را هم به ظاهر از این مرز و بوم پرانده است.
کرونا ویروس با تمام هزینه‌های مالی و جانی سنگینی که داشته و معلوم نیست تا چه زمانی هم ادامه پیدا کند، توانسته شبکه بهداشت و درمان در جهان و ایران را به بوته آزمایش بگذارد. به اندازه ویرانی این ویروس، کشورها در نظام سلامت و بهداشت‌شان تغییرات قابل توجهی اعمال خواهند کرد و به طور حتم بخشی از این تغییرات در آزمایشگاه‌های بیولوژیک علمی و نظامی خود را نشان خواهد داد.
اما در شرایط فعلی که دنیا در میانه این بحران گرفتار است و از فردای پس از کرونا هم اطلاعاتی در دست نیست، مهمترین مساله مدیریت بحران و به عبارت بهتر چگونگی عبور از بحران کرونا ویروس است. با توجه به فراگیری کرونا در کشورها، هر کشور تلاش کرده است با بررسی شرایط، برنامه مشخصی را برای مهار ویروس در پیش بگیرد. چین به عنوان نقطه شروع ویروس، از راهکار قرنطینه سخت در ووهان استفاده کرد و بعد از چند هفته سرعت شیوع بیماری را تا جایی کم کردند که روز سه شنبه نخستین گروه از پزشکان شهر ووهان را که کانون اصلی این ویروس بود، ترک کردند.
در ایتالیا به عنوان دومین کشور که بعد از چین بیشترین مرگ بر اثر کرونا را تجربه کرد (۲ هزار و ۱۵۱ نفر تا کنون) دولت از چند روز پیش فرمان قرنطینه سراسری اعلام کرد تا جلوی ایجاد یک بحران تمام عیار را بگیرد. در ونزوئلا که زیر شدیدترین تحریم‌های آمریکا قرار دارد، دولت مادورو پس از رسیدن تعداد مبتلایان به ۳۳ نفر، فرمان قرنطینه سراسری صادر کرد. در آمریکا هم مقامات سانفرانسیسکو و پنج شهر ایالت کالیفرنیا دستور دادند که مردم در خانه‌ها بمانند. در فرانسه هم امانوئل مکرون ۱۵ روز قرنطینه در کل کشور اعلام و همه رویداد‌ها و اجتماعات عمومی را ممنوع کرد.
دولت چگونه بحران ویروس کرونا را مدیریت کرد؟
بالاترین مقام اجرایی کشور یعنی حسن روحانی از ابتدای اسفند که ابتلا به کرونا به طور رسمی منتشر شد، به نظر رسید که هیچ مسئولیتی برای مقابله با این ویروس بر عهده نگرفت. او حتی در همان هفته اول، در اظهارنظری عجیب و دور از واقعیت که به نظر می‌رسید ناشی از عدم آگاهی از کرونا بود، خواستار این شده بود که از روز شنبه ۱۰ اسفندماه اوضاع به روال عادی بازگردد و دانشگاه‌ها و مدارس به فعالیت خود ادامه دهند.
نزدیک به ۳ هفته بعد و با رشد تعداد مبتلایان و فوت شدگان بر اثر ویروس، علی لاریجانی رئیس مجلس در نامه‌ای به رهبر انقلاب خواسته بود که عملیات مقابله با کرونا از دوش وزارت بهداشت برداشته و به [هیئت]دولت سپرده شود. لاریجانی پیشنهاد کرده بود، معاون اول رئیس جمهور یعنی اسحاق جهانگیری این مسئولیت را بر عهده بگیرد. آنگونه که مسعود پزشکیان نائب رئیس مجلس در برنامه ۲۰ اسفند گفت و گوی ویژه خبری گفته رهبر انقلاب پاسخ دادند که به جای سپردن ریاست عملیات به معاون اول ریاست‌جمهوری، حسن روحانی ریاست ستاد مقابله با کرونا را مستقیما بر عهده بگیرد.
فردای آن روز، در شرایطی که برخی کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس و متحدینشان از روز‌های قبل تلاش داشتند ایران را بعد از چین عامل شیوع کرونا جا بزنند، حسن روحانی در جلسه هیئت دولت، به گونه‌ای سخن گفت که نشان می‌داد او تمایلی برای پذیرفتن این مسئولیت با توجه به وضعیت بحرانی کشور ندارد. روحانی گفت که «حداقل هفته‌ای یک جلسه ستاد با ریاست و مدیریت» او تشکیل می‌شود تا رسما از قبول این مسئولیت سرباز بزند.
مرگ روزانه ده‌ها نفر بر اثر این ویروس، باعث شد تا یک روز بعد، رهبر معظم انقلاب نیروهای مسلح را برای نجات کشور از این ویروس بسیج کنند. ایشان با صدور فرمانی به سردار سرلشکر باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلح خواستار تشکیل «قرارگاه بهداشتی و درمانی» برای پیشگیری از شیوع بیشتر این بیماری تأکید و با توجه به قرائنی که احتمال «حمله‌ی بیولوژیکی» بودن این رویداد را مطرح کرده، آن را برای نیروهای مسلح رزمایش دفاع بیولوژیک دانستند که می‌تواند بر اقتدار و توان ملّی بیفزاید.
جمعه ۲۳ اسفندماه رییس ستاد کل نیروهای مسلح، پس از برگزاری نخستین جلسه قرارگاه بهداشتی و درمانی امام رضا (ع) نیروهای مسلح (پیشگیری و مقابله با ویروس کرونا) مصوبات این جلسه را تشریح کرد. یکی از اصلی‌ترین این مصوبات، خلوت کردن شهرها در مدت ۲۴ ساعت بود. براساس این مصوبه، کمیته انتظامی و امنیتی به همراه وزارت کشور و استانداران وظیفه داشتند فروشگاه‌ها، خیابان‌ها و جاده‌ها را خلوت کنند.
۲۴ ساعت پس از اعلام این مصوبات عملا اتفاقی نیفتاد. ۲ روز بعد، یعنی در یکشنبه ۲۵ اسفند ماه، رییس جمهور پس از جلسه مشترک ستاد اقتصادی دولت و فعالان اقتصادی گفت: «ما چیزی به نام قرنطینه نداریم. اصلا اینکه شایع شده در تهران یا بعضی شهرها برخی فروشگاه‌ها و برخی مشاغل قرنطینه هستند، اصلا چنین چیزی وجود ندارد. نه امروز قرنطینه است، نه ایام نوروز، نه بعد و قبلش و همه در کسب و کار و فعالیت خود آزادند.»
آنگونه که برخی نزدیکان دولت می‌گویند، دلیل روحانی برای عدم قرنطینه، ناتوانی دولت در تزریق کالا به بازار به بهانه تحریم‌ها است.
با این حال به نظر می رسد بی دقتی در بیان و اطلاع رسانی نادقیق و ناکافی درباره تصمیم ستاد کل نیروهای مسلح این شایبه را به وجود آورده که هدف تصمیم ستاد کل قرنطینه به معنای سخت آن است چیزی که احتمالا روحانی نیز در پی پاسخ و مخالفت با آن برآمده است. حال آنکه قرنطینه سخت به نظر اغلب تصمیم گیران در کشور شدنی نیست و مخالفت با آن اختصاصی به رییس جمهور ندارد و اساسا هدف ستاد کل نیز نبوده است و این ماجرا به حکایت سه مرد فارس و ترک و عرب در نامیدن انگور شبیه شده است!
بر اساس اظهار نظر دکتر زالی فرمانده عملیات مدیریت کرونا در کلانشهر تهران ( اینجا) فرمانده عملیات مدیریت کرونا در کلانشهر تهران در ذهن مردم از قرنطینه یک غول بی شاخ و دم ساخته شده است، درحالی که قرنطینه چهار فاز مختلف دارد و حالتی که هیچ فردی در شهر تردد نمی‌کند فاز چهارم قرنطینه است و قبل از آن باید از فازهای پیشین قرنطینه عبور کرد. به این ترتیب به نظر می رسد پیامی که مردم تهران از اعلام تصمیم ستاد کل نیروهای مسلح دریافت کردند نیز همین تصور سخت قرنطینه یعنی فاز آخر آن بوده است.
علیرغم این نکته آنچه مسلم است و در توضیحات دیگر دکتر زالی نیز به چشم می خورد لزوم مداخله و شکل دهی به رفتار شهروندان طی فازهای یک تا سه قرنطینه (در بیان دکتر زالی) است که به نظر می رسد پس از سخنان روحانی و علیرغم اعلام ستاد کل نیروهای مسلح مبنی بر خلوت سازی شهرها به وقوع نپیوسته است.