پروژه‌هاي خاص نظیر سهمیه‌بندی بنزین، پيامدهاي مهمي بر زندگي مردم دارند كه اين پيامدها ملاحظات بيشتري مي‌طلبد. ارزيابي پيامدها یا پیوست فرهنگی و اجتماعی، به منظور تحليل پيامدهاي يك طرح توسعه‌اي بر روي افراد و اجتماعات و همچنين به منظور تعديل پيامدهاي منفي و افزايش پيامدهاي مثبت صورت مي‌پذيرد. هدف پیوست فرهنگی و اجتماعی، شناسايي نتايج انساني يك طرح پيشنهادي است و می‌کوشد با سهیم شدن در همه مراحل برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی نتایج اقدامات توسعه‌ای (سهمیه‌بندی بنزین) شناخت معتبری از تغییراتی که این اقدامات در فضای اجتماعی جامعه ایجاد می‌کنند ارائه دهد، و پیش از اجرا شدن اقدامات توسعه‌ای، تأثیرات اجتماعي، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ناشی از اجرای آنها را برآورد نماید.
در همین راستا مقام معظم رهبری 19 آذر 92 در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه ضرورت پیوست فرهنگی می‌فرمایند «ما گفتیم مسائل اقتصادی و مسائل گوناگون مهم پیوست فرهنگی داشته باشد، معنای آن همین است؛ معنای آن این است که یک حرکت اساسی که در زمینه‌ی اقتصاد، در زمینه‌ی سیاست، در زمینه‌ی سازندگی، در زمینه‌ی فناوری، تولید، پیشرفت علم می‌خواهیم انجام بدهیم، ملتفت لوازم فرهنگی آن باشیم. گاهی اوقات انسان در یک کاری وارد می‌شود، یک کار اقتصادی انجام می‌دهد، لوازم آن و تبعات فرهنگی آن را توجه ندارد». همچنین در مرحله اجرایی، ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور به ریاست اسحاق جهانگیری در تاریخ 29/04/۱۳۹۸، مصوبه «مشارکت وزارتخانه‌های مجری طرح‌های ملی در تدوین و اجرای پیوست فرهنگی» به تصویب رساند و برای اجرا به وزارت‌خانه‌ها ابلاغ کرد که به شرح ذیل می‌باشد: «سازمان برنامه‌وبودجه کشور، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت و وزارت راه و شهرسازی موظف‌اند، گزارشی از پیوست فرهنگی طرح‌های کلان توسعه‌ای تهیه و تنظیم و گزارش روند پیشرفت کار را به دبیرخانه ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی ارائه نمایند».
در نگارش پیوست فرهنگی و اجتماعی موضوعات ذیل مطرح می‌شود:
ـ اجرای این طرح با چه موانع، آسیب‌ها، چالش‌ها، و محدودیت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی همراه است.
ـ نقاط قوت، آثار و پیامدهای مثبت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این طرح چیست.
ـ ذینفعان، برندگان و بازندگان نهادی، مردمی این طرح چه کسانی هستند.
ـ برای تقویت فرصت‌ها، آثار و پیامدهای مثبت و برای تعدیل و کاهش آسیب‌ها و پیامدهای مخرّب و اجرای این طرح چه راهبردهایی را باید اتخاذ کرد.
ـ در نهایت گزارش مدیریتی در زمینه عدم اجرا طرح یا اجرای طرح همراه با پیامدهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی
ـ نگارش سناریوهای خوش‌بینانه، بدبینانه و واقع‌گرایانه از اجرا یا عدم اجرای طرح
حال سوال اینجا مطرح می‌شود، با توجه به تاکید مقام معظم رهبری و ابلاغیه دولت آیا در اجرای سیاست سهمیه‌بندی بنزین پیوست فرهنگی و اجتماعی نگاشته شده بود. یکی از شیوه نگارش پیوست فرهنگی و اجتماعی مطالعه طرح‌های مشابه است. سال 1384 طرح سهمیه‌بندی بنزین و استفاده از کارت سوخت اجرا شد، سال 94 کارت سوخت به عنوان اصلی‌ترین ابزار کنترل مصرف بنزین به دلیل فسادزا بودن بنزین دونرخی از سوی دولت حذف گردید. آیا در اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین کنونی پیامدهای سهمیه‌بندی بنزین 1384و پیامدهای لغو سهمیه‌بندی بنزین 1396 مورد مطالعه قرار گرفت.
آیا دیدگاه مردم و رانندگان به عنوان ذینفع اصلی طرح سهمیه‌بندی بنزین مورد توجه واقع شد و واکنش آنها نسبت به سهمیه‌بندی بنزین چه بوده است. برندگان و بازندگان طرح سهمیه‌بندی بنزین چه گروه‌هایی هستند که در این زمینه ابهام وجود دارد، دولت عنوان کرده است که سود حاصل از سهمیه‌بندی بنزین به دست 60 میلیون ایرانی خواهد رسید با این حال شواهد نشان می‌دهد که کمتر از 20 درصد ایرانی در طرح حمایت معیشتی بوده‌اند و دولت از طرح معیشتی به عنوان ابزار کنترل اجتماعی جامعه استفاده کرده است.
آیا برای اجرای طرح معیشتی، پیوست فرهنگی و اجتماعی تدوین شده است، این در حالی است که دولت همیشه نسبت به پرداخت یارانه نقدی انتقاد داشته است و هر ساله درصدد محدودسازی آن بوده است در حالی که طرح معیشتی دقیقاً مشابه طرح هدفمندسازی یارانه دولت پیشین است. آیا پیامدهای اجتماعی نظیر سرمایه اجتماعی دولت، اعتماد به دولت و نیروهای نظامی، پیامدهای سیاسی نظیر آشوب‌های سیاسی، مشارکت سیاسی در آینده و پیامدهای اقتصادی نظیر جلوگیری از قاچاق انرژی، گرانی مجدد کالاها، تورم مورد بررسی قرار گرفته بود و راهبردهایی برای تعدیل و تقویت آن اتخاذ شده بود. آیا دولت نسبت به پیامدهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی طرح سهمیه‌بندی بنزین سناریو اجرایی دارد.
* پژوهشگر اجتماعی