«زمان، مصرف و زندگی روزمره»؛ فرانک ترنتمان و الیزابت شاو؛ ترجمه علیرضا مرادی؛ نشر علمی و فرهنگی وقت‌کُشی به شیوۀ مدرن

محبوبه زمانیان،   3980808046

این کتاب که مجموعه‌ای از چیدمانِ زندگی روزمره در مقابل زمان را بررسی می‌کند، شما را با واقعیتِ چیستیِ کردارها و رفتارهایتان آشنا می‌کند

وقت‌کُشی به شیوۀ مدرن

«زمان، مصرف و زندگی روزمره»

نویسندگان: فرانک ترنتمان و الیزابت شاو

مترجم: علیرضا مرادی

ناشر:  علمی و فرهنگی، چاپ اول 1397

458 صفحه، 26000 تومان

 

****

 

در داستان‌های ملل کهن، زمان عنصر مهم و حیاتی بود. گویِ زمانِ جادوگرانِ توانمند آماده بودند تا در ازای پرداخت سکه‌ی طلا سرنوشت یک انسان کنجکاو را در یک چشم برهم زدن به او نشان بدهند. به مرور اما مسأله زمان پیچیده‌تر شد و به جای پرداخت پول برای باخبرشدن از آینده، ماشین زمان به تخیل انسان راه پیدا کرد. انسانی که نمی‌توانست مسأله زمان را به درستی دریابد، از وسایل مختلفی کمک گرفت تا فشار سنگین زمان را از دوش خود بردارد و فراتر از زمان سفر کند. علم توانست تخیلِ تسخیر زمان را عینیت ببخشد و در سفر به سیارات دیگر، بُعد زمان را برای خود تغییر بدهد. با اینهمه بخش مهمی از دغدغه‌ی انسان، یعنی گذر زمان در زندگی روزمره‌اش هم‌چنان مسأله او باقی مانده است. اگرچه فرایندِ زمان و چیستی و چگونگی آن به کمک علم و فلسفه تا حدودی شناخته شده است اما روال عادی و معمولی زندگی هنوز با این موضوع دست و پنجه نرم می‌کند. 

همه‌ی ما دوستانی داریم که زمان در حضور آن‌ها احساس نمی‌شود. اغلب علت این مسأله برایمان حل نشده باقی می‌ماند و دلیل واضحی برای آن پیدا نمی‌کنیم. تصور کنید که روزِ تعطیل است و شما کلافه‌اید. دقیقه‌ها برایتان قابل لمس می‌شوند. دلتان می‌خواهد این روزِ خسته‌کننده هرچه زودتر تمام بشود و روز دیگر آغاز شود. اما آنچه تمام می‌شود صبر و حوصله‌تان است. در این روزهای کِش‌آمده و طولانی‌مدت، در نهایت تصمیم می‌گیرید تلفن را بردارید و با دوستی که در ابتدا گفته شد قرار ملاقات بگذارید. یا ممکن است تصمیم بگیرید سینما بروید یا خرید کنید. گزینه‌های دیگر را نیز ممکن است امتحان کنید. مثلا شاید خودتان را با باغبانی مشغول کنید؛ به مجلات و گالری‌ها سر بزنید و مُد روز را دنبال کنید؛ شاید هم هوس کنید که به یک مغازه عتیقه‌فروشی بروید و یک ظرفِ رنگ‌ورو رفته‌ و ترک‌خورده‌ای را برای دکور منزلتان تهیه کنید. بعضی‌ها هم قبل از روز تعطیل برنامه‌ی طبخ یک غذای سنتی یا خاص را تهیه می‌کنند و روزشان را با آداب و رسوم خاص قابل تحمل می‌کنند. اگر در یک روستا یا شهری زندگی می‌کنید که رودخانه یا دریاچه داشته باشد شاید یکی از این روزهای کسل‌کننده را برای قایق‌سواری انتخاب کنید. همه‌ی این انتخاب‌ها در نهایت به معنایِ میل تصاحب زمان در چرخه‌ی مصرف‌اند. ما در مواجهه با پدیده‌ی زمان به مصرف‌گرایی روی می‌آوریم. مصرفِ موسیقی، هنر، ابزار و اشیاء و کردارهایی که زمان را به تصرف‌مان دربیاورد. 

این کتاب که مجموعه‌ای از چیدمانِ زندگی روزمره در مقابل زمان را بررسی می‌کند، شما را با واقعیتِ چیستیِ کردارها و رفتارهایتان آشنا می‌کند. نویسندگان این مجموعه با نگاهی متفاوت به مسأله زمان در زندگی روزمره، پیرنگی از روانشناسی‌اجتماعی و فلسفه‌ی زمان با طرحی بدیع و نو درانداخته‌اند. آنها بدون استفاده از زبان تخصصیِ علم نجوم و فیزیک، بلکه با مثال‌هایی روشن از زندگیِ روزمره و وقایع آن، به دنیای مردم‌شناسی پانهاده‌اند و اغراق نیست اگر بگویم تلفیق خوبی هم از کار درآمده است. توجه آنها بر مسأله تولید و بازتولید و مصرف خلاقانه، با به چالش کشیدنِ شکلی از زمانِ منظم سنتی تا مدرنیته‌ی آشفته در رویکردهای پیشین مطالعات درباره‌ی زمان، به ریتم‌های چرخشی در دنیای تجاری مدرن و زمانِ طبیعی پرداخته اند. عادت‌واره‌ها و امورِ معمولی زندگی روزمره، نشانه‌های مهمی هستند که این کتاب سعی دارد با توصیف کردار مصرفی، تأثیر عمیق زمان را بر زندگیِ انسان امروز نشان بدهد.

شما با کتابی فربه روبرو هستید که مشتمل بر چهارده فصل است. این فصول در مجموع و به‌طور کلی به توصیف دقیق و معنادار کردار روزمره، حیات اجتماعی، ریتم و نظم، اختلال در نظم زندگی، سفرها و امر عادی تحرک، ساختن عادت‌ها و ویران کردن آنها، تقویم‌ها و ساعت‌ها و تجارت گل در امریکا، مُد و هوس و ابداع و تفاوت آنها،امور معمولی و عادت و اراده، خرید زمان، ریتم فصلی در چرخه‌ی زندگی مردمانِ کشور ژاپن، زمان‌های خاص و معمولی چای خوردن در ترکیه، قایق‌رانی و ساخت زمان و روابط دوجانبه‌ی اشیاء و مشروعیت بخشی به آنها و در آخر آگاهی و ملالت و ارزش می‌پردازد. 

نویسندگان با ارجاع به فیلسوفانی مانند آدورنو و جامعه‌شناسانی مانند وبر، هر کدام از بخش‌ها و فصل‌های کتاب را بصورت یک اثر مستقل درآورده‌اند. مطالعه‌ی کتاب بخصوص دو فصل اول آن برای خوانندگانی که عادت به مطالعه‌ی متون تخصصی ندارند کمی دشوار خواهد بود. اما با مطالعه‌ی بخش‌های بعدیِ کتاب، مفاهیم به مرور قابل فهم می‌شوند و تصور می‌کنم یک خواننده‌ی متون غیرتخصصی در حوزه‌ی مردم‌شناسی و فلسفه در انتهای کتاب میزان قابل توجهی اطلاعات بدست بیاورد. 

بخش پایانی کتاب از نظر من جذابترین بخش بود. در فصل چهاردهم به نقل از نویسنده بخشی در "چهارچوب‌بندی اخلاقی امر معمولی" است. در این بخش علاوه بر بازگشت به کردار به مثابه کالا و سرگرمی‌های عامه‌پسند، به مدیتیشن بودایی و غربی و تای‌چی اشاره می‌شود و فلسفه‌ی تکرار در این هنرها را به عنوان کرداری در برابر زمان معرفی می‌کند. توضیحات نویسنده در این زمینه شما را با فلسفه‌ی این دو آشنا خواهد کرد. همان‌طور که من از مطالعه این بخش لذت بردم تصور می‌کنم شما هم در پایان کتاب و در این بخش پایانی، پاداش خواندن یک کتاب پرحجم را خواهید گرفت.

همراه با نکات خوبی که از این کتاب آموختم نکته‌ی جالب توجهی که هنگام مطالعه کتاب با آن برخورد کردم شباهت مثال‌ها و رویکردهای نویسندگان به مسأله‌ی زمان، با کتابِ درجستجوی زمانِ از دست رفته، اثر مارسل پروست بود. از آنجایی که مشغول مطالعه‌ی این اثر بی‌نظیر هستم، هم‌زمانی این دو کتاب باعث شد فهم بهتری نسبت به طرح داستانی‌اش پیدا کنم. اگر این کتاب را مطالعه کرده‌اید یا قصد مطالعه‌ی آن را دارید توصیه می‌کنم در صورت امکان این کتاب را نیز بخوانید. نگاه فلسفی هر دو کتاب به مسأله زمان در زندگی روزمره برایتان جالب خواهد بود.

این کتاب به خواننده نشان می‌دهد که آنچه ما از زمان می‌دانیم با زندگی واقعی ما در دایره‌ی زمان تفاوت بنیادین دارد. مصرف‌گرایی توانسته است ابعاد جدیدتری از این مفهوم را بیان کند. اما مصرف‌گرایی چطور می‌تواند بر مفهوم زمان تأثیر بگذارد؟ آیا می‌توان گویِ زمان را با سکه‌های طلا خرید و آن را به چنگ آورد؟

کتاب در اینباره با شما سخن خواهد گفت.