«شهرها در اقتصاد جهانی»
نویسنده: ساسکیا ساسن
ترجمه: افشین خاکباز
ناشر: علمی و فرهنگی، ویرایش دوم، چاپ نخست 1397
306صفحه، 20000 تومان
*****
شاید بتوان گفت که در دنیای امروز، شناختِ ویژگی‌های سیستم اقتصادی و موقعیت بازار یک کشور در سطح جهانی، میزانِ موفقیت و یا شکست آن جامعه را به خوبی مشخص می‌کند. هم‌چنین ساختار و چارچوبِ روابط بین‌المللی شهرهای مهم دنیا، بر شکوفاییِ موقعیت اقتصادی آن، تأثیر شگرفی دارد. در رویکردی تازه و جدید از مسأله متقابل شهر و اقتصاد، پروفسور ساسکیا ساسِن، رشد و گسترش اقتصادِ شهری را به فهمِ کامل از اقتصاد جهانی وابسته می‌داند . نظام اقتصادی در طول تاریخ کشورها، بنا به تغییرات درونی جوامع و نیازهای اساسی‌شان، تکامل پیدا کرده و اشکال متفاوتی را تجربه کرده است. در گذشته بررسی تغییراتِ اقتصادی کشورها، به صورت مجزا معطوف به همان جامعه بود و تأثیرگذاری و تأثیرپذیریِ متقابل آن بر اقتصاد دیگر کشورها چندان مورد توجه قرار نمی‌گرفت. به عبارتی، اقتصاد یک امرِ مهم حیاتیِ درون مرزی در کشورها محسوب میشد و به همین دلیل چگونگیِ روندِ اقتصادی یک کشور بر دیگر کشورها، چندان مشخص و شفاف نبود. سیاستگذاری‌های شهری و جامعه شناسان شهری تنها به امور درون شهری می‌پرداختند و نظامِ جهانی، عملاً یک امر فاقد معنا بود و مورد غفلت واقع میشد. شاید بتوان آغاز به کارِ تجارت جهانی در تاریخ را، به گسترش دادوستد بین جوامع نسبت داد. اما آنچه امروزه نظامِ اقتصادِ جهانی نامیده می‌شود، بسیار متفاوت و گسترده‌تر از اقتصاد به معنای معمول آن در گذشتۀ نه چندان دور است.
ساسکیا ساسن، اقتصاددان و جامعه‌شناس شهری، که در سال 2013 برندۀ جایزۀ آستوریاس شد (یکی از جوایز معتبر جامعه شناسی که توسط خانواده سلطنتی اسپانیا به برگزیدگان داده می‌شود)، پژوهشی جدید و جالبی ارائه داده است که توسط آن، شهرهای بزرگی همچون نیویورک، توکیو، لندن، پاریس، هنگ کنگ، لس آنجلس، زوریخ، فرانکفورت و سیدنی را، بعنوانِ مراکز مهم فراملیتی معرفی می‌کند که در گذشته بعنوانِ منطقه‌ای فرهنگی و محیطی با مشخصاتِ کهنِ کسب و کار شناخته می‌شدند، اما توانستند توسط برخی تغییرات درونی، ارتباطات بین‌المللی با دیگر شهرهای مهم دنیا برقرار کنند و به بازارهای فراملیتی تبدیل شوند. او به چگونگی روند چنین تغییراتی اشاره می‌کند و تأثیر اقتصاد جهانی را بر تشکیل گروه‌های راهبردی میان شهرها از طریق بازارهای مالی مورد بررسی قرار می‌دهد. مهمترین تأثیری که این تحقیق و پژوهش بر مسأله شهرِ مدرن داشته است، شناخت و درکِ دگرگونی شهرها در مواجه با فرهنگ و اقتصاد جهانی است که به ایجاد بازار آزاد و رهایی از سلطه حکومت‌ها بر بازار تجاری و سرمایه‌گذاری‌های مالی منجر شده است.
مطالعه این کتاب با توجه به حوزۀ تخصصی آن، آنقدرها هم که به‌نظر می‌آید دشوار و غیرقابل فهم نیست. از آنجایی که مسأله اقتصاد دستِ کم در زندگی شخصی‌مان نقشی اساسی و پایه‌ای دارد، و بخصوص در دوران گذار و تغییر و تحولاتی که دنیا در پیشِ رو خواهد داشت مسأله‌ای است که فهمِ آن به نیازی ضروری تبدیل می‌شود، مطالعه این کتاب می‌تواند نگرش و دیدگاه‌مان را به امرِ مهم و تأثیرگذار شهر و اقتصاد به میزان قابل توجهی رشد دهد. البته پژوهش و تحقیق دربارۀ چنین رویکرد نوینی در دانشگاه‌ها و سازمان‌های اقتصادی و مالی لازم و ضروری به نظر می‌رسد. همینطور اگر علاقمند به شناختِ جامعه شناسی شهری هستید یا در حوزۀ اقتصاد بین‌الملل فعالیت دارید مطالعه این اثر می‌تواند شما را با جدیدترین آراء این حوزه آشنا کند.
هفت فصل در این کتاب گنجانده شده است که شامل بخش‌های متنوع با دیدگاهی نوین است. با مطالعه این کتاب با مفاهیم گسترده و بسیار مهمی همچون مراکز بانکی فراساحلی، شهرها به مثابه پایگاه‌های پساصنعتی تولید، مراکز مالی پیشرو، تراکم در عصر دیجیتال، توزیع درآمدها در اقتصاد خدمات محور و مکانِ حاشیه آشنا می‌شوید. کتابی جامع با ایده‌های مبسوط که پایه‌های علمی آن می‌تواند بستر مناسبی برای پژوهش‌های دانشجویی و پرورش ایده‌های نو باشد. جداول و آمارهایی که نویسنده در حین بررسی مسأله استفاده کرده است بر ارزش علمی آن افزوده است. اگر در این حوزه مطالعه کمی داشته‌اید در مقدمه و پیشگفتار کتاب مواردی از قبیلِ: هدف از نگارش کتاب، چشم‌اندازی که نویسنده در نظر دارد و ضرورت‌های مطالعاتی این کتاب آمده است. جداول ضمیمه شده در پایان کتاب نیز می‌تواند به درک بهتر موضوع کمک کند.
علاوه بر محتوا و موضوع کتاب و ترجمۀ دقیق که نثری شیوا و روان دارد، این کتاب از آن دسته کتاب‌هایی است که زیبایی بصری‌اش باعث می‌شود لذت مطالعه چند برابر شود. طرح جلد آن نیز گویا و مرتبط با موضوع کتاب است. این ویژگیِ کتاب را بسیار دوست دارم چرا که تقریبا کمتر ناشرانی نسبت به طرح کتاب حساسیت به خرج می‌دهند. شاید تصورشان این است که کتاب‌های جدی که در ردۀ سنی بزرگسال نوشته می‌شوند، نیازی به این ادا و اصول‌ها ندارد اما حقیقت اینست که بی‌توجهی به زیبایی بصریِ کتاب باعث خستگی بیشتر هنگام مطالعه و اشتیاق کمتر در استقبال از کتاب می‌شود و مهم‌تر از هر چیزی تطابق طرح جلد و عنوان کتاب می‌تواند کمک کند تا خوانندگان هنگام خرید یک کتاب، شناخت بهتر و سریع‌تری نسبت به محتوای آن پیدا کنند.
نکته مهمِ پایانی، در مطالعۀ آثار منتشرشده در زمینۀ شغلی و تحصیلی است که می‌تواند تبحر و توانایی‌ِ فرد را در آن جایگاه بالا ببرد. جامعه شناسی شهری، در گرایشِ آسیب‌شناسی و حل معضلات شهری نیازمندِ علومِ جدید و دیدگاه‌هایی نو و تازه است. اما همانطور که نویسنده می‌گوید نسبت به این مسألۀ مهم بی توجهی شده است. وجودِ چنین اثر ارزشمندی می‌تواند راه خوبی برای مطالعات و پژوهش‌های دانشجویی فراهم کند. بهتر است در زمینۀ تحصیلی و شغلی‌مان بیشتر به این امر توجه کنیم. ایده‌های بکر و خوب، ایده‌هایی هستند که مطابق با زندگی روزمره شکل می‌گیرند و برای حل معضلات زندگیِ کنونی‌مان اطلاعات ارزشمندی ارائه می‌دهند. چه بسا بتوانند مسیر تازه‌ای پیشِ رویِ ما بگذارند. مسیری که ما را به شناخت بهتراز جهان اطراف‌مان می‌رساند و با کارکرد مناسب، باعثِ تأثیرات مثبت می‌شوند.